Klinik Laboratuvarda Güvenlik 2. Hafta Ders Notu

Klinik laboratuvarda ortaya çıkabilecek tehlikeler ve bunlara karşı geliştirilecek güvenlik önlemlerinin iyi anlaşılması ve uygulanması her klinik laboratuvar çalışanının öncelikli görevidir. Gerek küçük, gerekse büyük laboratuvarlarda sağlığa zararlı öğelere maruz kalmayı tümüyle önlemek mümkün değildir. Tüm güvenlik önlemlerine uyulması hem çalışanlar, hem de hastalar için güvenli bir ortam oluşturur. Her laboratuvar, güvenlik aygıtları bulundurmalı ve aygıtların güvenli kullanımıyla ilgili yazılı kurallarını da oluşturmalıdır.

Klinik Laboratuvarda Tehlikeler Biyolojik Tehlikeler: Biyolojik tehlikeler, insan vücuduna enfekte edilen ajanların neden olabildiği tehlikelerdir. Laboratuvar çalışanı dikkatli olmazsa bakteri, virüs, mantar ve diğer enfeksiyöz ajanlarla enfeksiyon, kan ve kan ürünleriyle hastalık bulaşması olasılığı olan tehlikeler biyolojik tehlikelerdir. Biyolojik tehlikenin evrensel sembolüdür.

Sağlık hizmetleri sunan kuruluşlar, hastane enfeksiyonu aracısı mikroorganizmalar için bir barınaktır. Bunlara örnek olarak Stafilokok ve Kandida enfeksiyonları gösterilebilir. Hastane enfeksiyonlarını önlemek için çeşitli yöntemler vardır. Örnekleri işlerken, laboratuvar çalışanının aklında tutması gereken başlıca bulaşma yolları, hava ile bulaşma, sindirim yolu ile bulaşma ve deri ile bulaşmadır.

AİDS ve Hepatit Laboratuvar çalışanları ölümcül bir hastalık olan AİDS'e karşı tedbirli olmalıdırlar. Ancak laboratuvar ortamında bulaşma çok kolay değildir. Antiseptik çözeltilerle viral bütünlük bozulur. Hepatit ise, oral fekal yolla bulaşan, inkübasyon süresi bir ay kadar olan öldürücü seyir göstermeyen A hepatit virusü, bir DNA virusu olan ve enjeksiyon ile bulaşarak kronikleşen ve ortalama 3 ay inkübasyon süresi olan B hepatiti virusu, B hepatitine benzerlik gösteren C hepatiti ve Yalnızca B hepatit virusuyla enfekte hastaları etkileyen delta hepatit virusları ile bulaşır.

Biyolojik materyalle çalışırken dikkat edilmesi gereken evrensel kurallar aşağıda sıralanmıştır; Tüm hastaların kan ve vücut sıvıları potansiyel olarak biyolojik tehlikelidir. Hastalarla temastan önce ve sonra daima ellerinizi yıkanmalı Kan, vücut sıvıları, doku ve kontamine yüzeyler ile çalışırken eldiven giyilmeli. Sıçrama olasılığının bulunduğu durumlarda ve sterilizasyon, endoskopi, diyaliz ve postmortem işlemlerde eldiven, su geçirmez önlük, maske ve gözlük kullanılmalı

Tüm iğneler, tüm odalarda bulunacak delinmez kutulara atılmalı. Ağızdan ağıza resüsitasyonda temas, ilkyardım kutularından çıkacak yardımcı aletler kullanarak en aza indirilmeli. Kan ve vücut sıvısı bulaşları çamaşır suyu (%5) ya da hastane dezenfektanı kullanarak temizlenmeli. İğne batması, kaza ile sıçramalar, yara ve vücut sıvılarıyla teması derhal sorumlu kişilere bildirilmeli.

Kişisel Temizlik Kuralları: Laboratuvarda yemek, içmek ve sigara içmek uygunsuzdur. Çalışma sırasında ağıza hiç birşey (parmaklar, pipetler, kalem, yiyecek, içecek vs.) sokulmamalıdır. Laboratuvarda çalışırken gözler oğuşturulmamalı, tırnaklar ısırılmamalıdır. Daima temiz laboratuvar önlükleri giyinilmeli, aralarda ve öğlen yemeğinde çıkarılmalıdır. Uzun saçlar, materyal ve aygıtlarla teması önlemek için bağlanmalıdır. Sakallar kısa olmalı ve mikroorganizmalarla kontaminasyona engel olunmalıdır.

Ayakkabılar, rahat, lastik tabanlı olmalı ve tüm ayağı örtmelidir. Sandalet ve yüksek topuklar uygunsuzdur. Kontakt lensler, laboratuvarda yakıcı maddelerle çalışırken takılmamalıdır. Sıçrayıp göze kaçabilecek maddelerle çalışırken koruyucu gözlükler takılmalıdır. Soğuk algınlığı, nezle vb hastalıklar esnasında laboratuvarda çalışmayı sürdürmenin, çalışanın karşılaşacağı tehlikeleri artırabileceği ve enfeksiyonlara direnci azaltacağı belirlenmiştir.

Enfekte Materyalin Saklanması ve Atılması: Kan ve diğer vücut sıvılarıyla kontamine biyolojik materyaller uygun şekilde atılmalıdır. Bu atıklar biyolojik tehlikeli atık etiketli torbalara yerleştirilirler. Bu torbalar da biyolojik zararlı materyalleri taşıyan özel kaplara yerleştirilerek atılırlar. Kontamine materyaller atılmadan önce yüksek basınçlı ısı altında otoklavda sterilize edilirler. Daha sonra atıklar yakılırlar. Bazı merkezlerde atıkların ortadan kaldırılması özel bir hizmet olarak verilir. Taşan ve sıçrayan kimyasalların temizlenebilmesi için asit, alkali nötralizanlar, biyolojik temizlik içinse çamaşır suyu ve germisid kullanılmalıdır. Çalışılan yüzeyler çalışanın sağlığı için günlük olarak temizlenmelidir.

Kimyasal Tehlikeler: Bazı laboratuvar çalışanları sülfürik asit, hidroklorik asit gibi ciddi yanıklara yol açabilen kimyasallarla çalışırlar. Bu tür kimyasallar, cilt ve göz yanıklarını önlemek için dikkatle kullanılmalıdır. Zararlı potansiyeli olan kimyasallar klinik laboratuvarda güvenlik kabinlerinde saklanmalıdır. Yakıcı kimyasallarla temas eden cilt, derhal ve en az 5 dakika süreyle suyla yıkanmalıdır. Kimyasallar göze kaçacak olursa göz, en az 15 dakika suyla yıkanmalıdır. Her laboratuvar çalışanı acil duşun ve göz yıkama istasyonunun yerini bilmelidir. Yanık bölgeyi suyla iyice akıttıktan sonra, yaralı tıbbi yardıma başvurmalıdır.

Yangına Karşı Güvenlik Önlemleri Laboratuvarda görevli her birey, yangın söndürücü araç ve gereçlerin yerini ve kullanımını iyi bilmelidir. Yanan bir yaralıyı battaniyeye sarıp yerde yuvarlamak yanmakta olan elbiselerdeki ateşi söndürmede etkilidir. Yangın araç ve gereçlerinin işler halde olup olmadığı da düzenli olarak kontrol edilmelidir. Yangın söndürücüler söndürdükleri ateşin tipine göre sınıflandırılırlar. A tipi yangın söndürücüler basınçlı su içerir ve kağıt, tahta ve giysileri söndürmek amacıyla kullanılırlar.

B tipi yangın söndürücüler, C02 içerir ve benzin, yağ, boya, yanar sıvılar, pişirme yağlarından kaynaklanan ateşleri söndürmek için kullanılırlar. Su bu tür ateşleri artırır. C tipi yangın söndürücüler, kuru kimyasallardır, potasyum bikarbonat ve potasyum klorür içerirler. Bu kimyasallar elektriği iletmezler. Bu nedenle elektrik yangınlarında kullanılırlar. ABC tipi ya da bileşke yangın söndürücüler grafit tipte yangın söndürücü içerirler. Çok amaçlı söndürücülerdir ve bütün yangın tiplerinde kullanılırlar.

Patlayıcı ve alevlenebilen maddelerin ateş almasını önlemek için; Tezgahlarda bulundurulan çözücü hacmi en az olmalı, tüm stok kimyasallar özel bir saklama odası ya da iyi hava alan, ateş almayan bir kabinde saklanmalıdır. Alevlenebilen maddelerin buharlarının birikmesine ve patlayıcı ortam oluşturmasına engel olunmalıdır. Bunların dışında, sigara alevi, açık ateşler, elektrik akımları, uygunsuz atıklar, ıstma sisteminde yanlışların da yangına yol açabileceği akıldan çıkarılmamalıdır. Eğer yangın kontrolden çıkarsa itfaiyeye haber verilmelidir.

Elektrik Güvenliği Klinik laboratuvarda elektrik şokunun başlıca nedenleri arasında hatalı düzenlenmiş ya da aşırı yüklü kabloların varlığı sayılabilir. Tüm laboratuvar araçları topraklı hatlara bağlanmalı, araçlara ıslak ellerle ve ıslak zemine temas sırasında dokunmaktan kaçınılmalıdır. Bakıma girecek araçların elektrik bağlantısı kesilmelidir. Elektrik hatlarının üzerine sıvı sıçratmak kısa devreye yol açar.

Elektrik devreleri çok bağlantılı uzatma ve bağlantı kablolarıyla aşırı yüklenmemelidir. Laboratuvar personeli sigortaların ve ana şalterlerin yerini iyi bilmelidir. Elektrik şokları ciddi olmamakla birlikte ağrılı durumlardır. Kimi zaman hasta bilincini dahi yitirebilir. Yaralıya dokunmadan önce elektrik devresi kesilmeli, yaralı devreden uzaklaştırılmalı, eğer dokunulacaksa asbest eldivenler kullanılmalı, solunum durduysa yeniden canlandırma işlemi için ilk yardım çağırılmalıdır.

Mekanik Güvenlik: Laboratuvarda kullanılan mekanik gereçlerle ilgili güvenlik gereklerine birkaç örnek verilecek olursa, uzun saç ve sakallar mekanik aygıtlara kaptırmaktan korunmak için bağlanmalı, hassas aygıtlar özenle kullanılmalı, santrifüjler asla elle durdurulmamalıdır.

Radyasyon Güvenliği: Bazı laboratuvar bölümlerinde radyoaktivite kullanılan deneyler gerçekleştirilir. Bu bölümler, uyarı işaretleriyle işaretlenmelidir. Radyasyona maruziyet birikici bir tehlikedir. Bu yüzden maruziyet süresi kısaltılmalı, koruyucu örtülerle maruziyet azaltılmalıdır. Radyasyonla çalışırken, uyarı ve düzenlemelere tam uyum göstermek de mecburidir. Evrensel radyasyon tehlikesi sinyali

Çalışma alanlarının düzenli kontrolü, temizlik ve dekontaminasyon, radyasyonla çalışılan alanda da diğer laboratuvar bölgeleri gibi, yiyecek ve içecek almamak, radyasyon kirliliğini en aza indigemede etkili yollardır. Radyoaktif materyalin güvenle saklanması ve atılması da özen gösterilmesi gereken konulardır. Laboratuvar çalışanları, önlüklerinde radyasyon sayacı bulundurmalı, düzenli aralıklarla sayaçları okutarak aşırı radyoaktiviteye maruz kalıp kalmadıklarını belirlemelidirler.