TAKD İ M PLANI KÜRESEL VE BÖLGESEL GELİŞMELER KÜRESEL VE BÖLGESEL GELİŞMELER ULUSLARARASI HUKUK ULUSLARARASI HUKUK AB İLE İLİŞKİLER AB İLE İLİŞKİLER TÜRKİYE’NİN SINIRAŞAN SULAR POLİTİKASI TÜRKİYE’NİN SINIRAŞAN SULAR POLİTİKASI FIRAT VE DİCLE NEHİRLERİ FIRAT VE DİCLE NEHİRLERİ SURİYE İLE İLİŞKİLER SURİYE İLE İLİŞKİLER

TAKD İ M PLANI IRAKLA İLİŞKİLER IRAKLA İLİŞKİLER ÇORUH NEHRİ ÇORUH NEHRİ MERİÇ,ARDA VE TUNCA NEHİRLERİ MERİÇ,ARDA VE TUNCA NEHİRLERİ SU TRANSFERİ SU TRANSFERİ ÖNÜMÜZDEKİ DÖNEM ÖNÜMÜZDEKİ DÖNEM

KÜRESEL VE BÖLGESEL GELİŞMELER  Su konuları uluslararası örgütlerin gündeminin üst sıralarında yer almaktadır.  İklim değişikliği sonucunda yeni kuraklık kuşağının kuzeye kayması beklenmektedir.  Gelecek yıl içinde bazı bölgelerde ciddi su sıkıntısı beklenmektedir.( Ortadoğu, Orta Asya, ÇHC,Kuzey Afrika.)  Su gelecekteki çatışmaların kaynaklarından biri olarak gösterilmektedir.  Su kaynakları insan faaliyetlerinden etkilenmektedir.  Su kaynaklarının tahsisine ilişkin uluslararası anlaşmazlıklar çözüm beklemektedir.

KÜRESEL VE BÖLGESEL GEL İŞ MELER Su konuları uluslararası örgütlerin gündeminin üst sıralarında yer almaktadır. Su konuları uluslararası örgütlerin gündeminin üst sıralarında yer almaktadır. Gelecek yıl içinde bazı bölgelerde ciddi su sıkıntısı beklenmektedir. Gelecek yıl içinde bazı bölgelerde ciddi su sıkıntısı beklenmektedir. Su gelecekteki çatışmaların kaynaklarından biri olarak gösterilmektedir. Su gelecekteki çatışmaların kaynaklarından biri olarak gösterilmektedir. Su kaynaklarının tahsisine ilişkin uluslararası anlaşmazlıklar çözüm beklemektedir. Su kaynaklarının tahsisine ilişkin uluslararası anlaşmazlıklar çözüm beklemektedir.

DOĞRUDAN TÜRKİYE’Yİ İLGİLENDİREN GELİŞMELER  Uluslararası hukuk alanındaki gelişmeler  AB müktesebatına AB Üye Ülkesi olduktan sonra uyum zorunluluğu  Büyük Baraj karşıtı kampanya  Suriye ve Irak’la ilişkiler

Bazı ülkelerdeki hidroenerji kaynakları gelişme oranları Ülke Teknik Potansiyel ( Milyar kwsaat/yıl) Geliştirilmiş kaynak ( Milyar kwsaat/yıl) % ABD Japonya Norveç Kanada Türkiye

Bazı ülkelerde yıllık kişi başı henüz değerlendirilmemiş kaynaklar dahil kullanılabilecek mevcut toplam su potansiyeli

ULUSLARARASI HUKUK Uluslararası Hukuk Derne ğ i’nin Çalı ş maları Uluslararası Hukuk Derne ğ i’nin Çalı ş maları Helsinki İ lkeleri Helsinki İ lkeleri BM-AEK Sınıra ş an Suyolları ve Uluslararası Göllerin Korunması ve Kullanılmasına İ li ş kin Sözle ş mesi (1992,Helsinki Sözle ş mesi, yürürlükte) BM-AEK Sınıra ş an Suyolları ve Uluslararası Göllerin Korunması ve Kullanılmasına İ li ş kin Sözle ş mesi (1992,Helsinki Sözle ş mesi, yürürlükte) BM Uluslararası Suyollarının Ula ş ım Dı ş ı Amaçlarla Kullanımı Çerçeve Sözle ş mesi BM Uluslararası Suyollarının Ula ş ım Dı ş ı Amaçlarla Kullanımı Çerçeve Sözle ş mesi (1997, New York, henüz yürürlükte de ğ il) (1997, New York, henüz yürürlükte de ğ il)

ULUSLARARASI HUKUK  Uluslararası kamuoyu tarafından kabul görmüş ilkeler  Suyun hakça ve makul kullanımı  Zarar vermeme ilkesi

Uluslararası Suların Ulaşım Dışı Amaçlarla Kullanımına İlişkin BM Çerçeve Sözleşmesi (1997, New York) 5. Madde : Hakça, akılcı ve optimum kullanım 5. Madde : Hakça, akılcı ve optimum kullanım 7. Madde : Önemli zarar vermeme yükümlülüğü 7. Madde : Önemli zarar vermeme yükümlülüğü Maddeler : Bildirim yükümlülüğü  33 madde : Anlaşmazlıkların çözümü mekanizması (Kıyıdaş ülkelere tek taraflı olarak Uluslararası Adalet Divanına başvurma hakkı) (Kıyıdaş ülkelere tek taraflı olarak Uluslararası Adalet Divanına başvurma hakkı)

AB İ LE İ L İŞ K İ LER Su müktesebatımızın mevzuatımıza yansıtılması ve kademeli uygulama Su müktesebatımızın mevzuatımıza yansıtılması ve kademeli uygulama AB Su Çerçeve Direktifi AB Su Çerçeve Direktifi BM-AEK Sınıraşan Suların ve BM-AEK Sınıraşan Suların ve Uluslar arası Göllerin Korunması ve Kullanılması (Helsinki) Sözleşmesi BM-AEK Çevresel Konularda Halkın Bilgiye Erişimi, Karar Almaya Halkın Katılımı ve Yargıya Başvuru (Aarhus) Sözleşmesi BM-AEK Çevresel Konularda Halkın Bilgiye Erişimi, Karar Almaya Halkın Katılımı ve Yargıya Başvuru (Aarhus) Sözleşmesi AB Sınıraşan Boyutta Çevresel Etki Değerlendirmesi (Espoo Sözleşmesi) AB Sınıraşan Boyutta Çevresel Etki Değerlendirmesi (Espoo Sözleşmesi)

AB İLE İLİŞKİLER  AB ile su konularında yaklaşım farklılıkları  Su müktesebatının mevzuatımıza yansıtılması ve kademeli uygulama  Entegre havza yönetimi  Yönetim planlarının hazırlanması  Su Proje Fişi  SÇD’nin sınır aşan sulara ilişkin bölümü

AB ile su konularında yaklaşım farklılıkları AB sınır aşan sular üzerinde sınırlı egemenlik kavramını benimsemiştir. Türkiye suyu sürdürülebilir kalkınmanın itici gücü olarak görmektedir AB, çevrenin ve su ekosistemlerinin korunmasını ön plana çıkarmaktadır.

AB Direktifleri  AB Su Çerçeve Direktifi 2000/60/EC (Helsinki Sözleşmesi) (Helsinki Sözleşmesi)  AB ÇED Direktifi 2003/35/EC (Aarhus Sözleşmesi) (Aarhus Sözleşmesi)  AB Bilgiye Erişim Direktifi 2003/4/EC (Aarhus Sözleşmesi) (Aarhus Sözleşmesi)  AB Stratejik ÇED Direktifi 2001/42/EC (Espoo Sözleşmesi)

Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu (BM-AEK) Sınır Aşan Suların Uluslararası Göllerin Korunması ve Kullanımı (Helsinki) Sözleşmesi, 1992 Yürürlükte ve AB taraf o Anlaşmazlık durumunda “Anlaşmazlıkların Barışçı Çözümü” başlıklı maddesinde taraf ülkelerin önce aralarında sorunu müzakere etmesini, müzakerelerde sonuç alınamadığı takdirde, taraf ülkenin Sekreterya’ya önceden yapmış olacağı bildirimde seçilen hakemlik veya Uluslararası Adalet Divanı yollarından birini veya her ikisini kullanılmasını kabul eder. o Türkiye taraf değildir ancak AB’ye üye olduğu takdirde taraf olması gerekecektir.  AB sınır aşan sulara ilişkin anlaşmazlıkların Helsinki Sözleşmesi çerçevesinde çözülmesini öngörmektedir.

BM-AEK Çevresel Konularda Halkın Bilgiye Erişimi, Karar Alma Sürecine Katılımı ve Yargıya Başvuru Sözleşmesi, (Aarhus,1998) BM-AEK Çevresel Konularda Halkın Bilgiye Erişimi, Karar Alma Sürecine Katılımı ve Yargıya Başvuru Sözleşmesi, (Aarhus,1998) Yürürlükte ve AB taraf Yürürlükte ve AB taraf AB Su müktesebatına yansıtılmıştır. AB Su müktesebatına yansıtılmıştır. Tüm BM üyesi ülkelerin katılımına açıktır. Tüm BM üyesi ülkelerin katılımına açıktır. Sözleşme taraf ülkeleri, enerji tesisleri, petrol ve doğalgaz boru hatları, barajlar dahil çevreye olumsuz etkide bulunabilecek her türlü plan ve proje aşamasında halkı bilgilendirmeye, karar alma sürecinde halkın katılımına izin vermeye yükümlü kılmaktadır. Sözleşme taraf ülkeleri, enerji tesisleri, petrol ve doğalgaz boru hatları, barajlar dahil çevreye olumsuz etkide bulunabilecek her türlü plan ve proje aşamasında halkı bilgilendirmeye, karar alma sürecinde halkın katılımına izin vermeye yükümlü kılmaktadır. Halkın bilgiye erişiminde, karar alma sürecine katılımında ve yargıya başvurmasında vatandaşlık, milliyet ve ikametgah farkı gözetmemektedir. Halkın bilgiye erişiminde, karar alma sürecine katılımında ve yargıya başvurmasında vatandaşlık, milliyet ve ikametgah farkı gözetmemektedir.

BM-AEK Sınıraşan Boyutta Çevresel Etki Değerlendirmesi (Espoo) Sözleşmesi, 1992 Yürürlükte ve AB taraf. Yürürlükte ve AB taraf. AB Su müktesebatına yansıtılmıştır. AB Su müktesebatına yansıtılmıştır. Tüm BM üyesi ülkelerin katılımına açıktır. Tüm BM üyesi ülkelerin katılımına açıktır. Sınıraşan sularda, faaliyetten etkilenecek ülkelere projeyi tartışma – değiştirme imkanı vermektedir. Sınıraşan sularda, faaliyetten etkilenecek ülkelere projeyi tartışma – değiştirme imkanı vermektedir.

TÜRK İ YE’N İ N SINIRA Ş AN SULAR POL İ T İ KASI Soruna değil, çözüme taraf olunması Soruna değil, çözüme taraf olunması Suların hakça, akılcı ve etkin kullanımı Suların hakça, akılcı ve etkin kullanımı Suların faydalarının paylaşılması Suların faydalarının paylaşılması Sorunlara kıyıdaş ülkeler arasında çözüm aranması Sorunlara kıyıdaş ülkeler arasında çözüm aranması Arabuluculuk girişimlerinin desteklenmemesi Arabuluculuk girişimlerinin desteklenmemesi İki nehir tek havza ilkesi İki nehir tek havza ilkesi

FIRAT NEHR İ

D İ CLE NEHR İ

DİCLE-FIRAT HAVZASINDA IRAK VE SURİYEDE BULUNAN ÖNEMLİ BARAJ VE BENTLER

DİCLE-FIRAT NEHİRLERİ Türkiye su potansiyelinin % 31 yaklaşık % 31 ’ini oluşturmaktadır.

FIRAT NEHRİ BARAJLARI Keban Barajı Keban Barajı Karakaya Barajı Karakaya Barajı Atatürk Barajı Atatürk Barajı Birecik Barajı Birecik Barajı Karkamış Barajı Karkamış Barajı

DİCLE NEHRİ BARAJLARI Kralkızı Barajı Kralkızı Barajı Dicle barajı Dicle barajı Batman Barajı Batman Barajı

28/34 SU KATKISI Tüketim hedefleri: Türkiye = milyar m 3 (52%) Suriye = milyar m 3 (32%) Irak = milyar m 3 (65%) Toplam = milyar m 3 Açık = milyar m 3 Fırat Nehri Yıllık su kapasitesi 35 milyar m 3

29/34 SU KATKISI Tüketim hedefleri  Türkiye = 7,00 milyar m 3 (14%)  Suriye = 2,60 milyar m 3 (5%)  Irak = 45,00 milyar m 3 (92%) Toplam = 54,60 milyar m3 Açık = 5,93 milyar m 3 Dicle Nehri Yıllık kapasite 48,67 milyar m 3

30/34 Fırat ve Dicle Nehirleri tek bir havza Havzanın toplam Su Miktarı: milyar m 3 HAVZAYA KATKI ORANLARI

Fırat Nehri’nin, Türkiye sınırını terk ettiği noktada ortalama yıllık su miktarı 31,6 milyar m 3 ’tür. Suriye sınırları içinde Habur kolunu ve Türkiye’den doğan Sacır sularının da katılmasıyla Fırat Nehri’nin Suriye-Irak arasındaki sınırında yıllık potansiyeli 35 milyar m 3 ’tür. Suriye’nin katkısı yaklaşık 3 milyar m 3 civarındadır. Irak topraklarından hiçbir katkı olmamaktadır. Fırat Nehri sularının yaklaşık %90’ı Türkiye, %10’u ise Suriye’de oluşmaktadır.

SUR İ YE İ LE İ L İŞ K İ LER Suriye ile İmzalanan 1987 tarihli KEK Protokolü Suriye ile İmzalanan 1987 tarihli KEK Protokolü Su ile ilgili bölüm: Su ile ilgili bölüm: Türkiye, “Atatürk Barajı rezervuarının doldurulması sırasında ve Fırat sularının üç ülke arasında nihai tahsisine kadar Türkiye-Suriye sınırından yıllık ortalama 500 m 3 /s'den fazla su bırakmayı ve aylık akışın 500 m 3 /s’nin altına düştüğü durumlarda farkın bir sonraki ay kapatılmasını” taahhüt etmiştir. Türkiye, “Atatürk Barajı rezervuarının doldurulması sırasında ve Fırat sularının üç ülke arasında nihai tahsisine kadar Türkiye-Suriye sınırından yıllık ortalama 500 m 3 /s'den fazla su bırakmayı ve aylık akışın 500 m 3 /s’nin altına düştüğü durumlarda farkın bir sonraki ay kapatılmasını” taahhüt etmiştir.

Türkiye-Suriye Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi (YDSK) toplantıları çerçevesinde Aralık 2009 tarihlerinde Türkiye-Suriye YDSK Birinci Başbakanlar Toplantısı sırasında su alanında, Türkiye-Suriye Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi (YDSK) toplantıları çerçevesinde Aralık 2009 tarihlerinde Türkiye-Suriye YDSK Birinci Başbakanlar Toplantısı sırasında su alanında, “Suriye’nin Dicle Nehrinden Sulama Amaçlı Su Çekimine İlişkin Mutabakat Zaptı”, “Suriye’nin Dicle Nehrinden Sulama Amaçlı Su Çekimine İlişkin Mutabakat Zaptı”, “Asi Nehri Üzerinde “Dostluk Barajı” adı altında Ortak Baraj İnşa Edilmesine İlişkin Mutabakat Zaptı”, “Asi Nehri Üzerinde “Dostluk Barajı” adı altında Ortak Baraj İnşa Edilmesine İlişkin Mutabakat Zaptı”, ”Kuraklıkla Mücadele ve Su Kaynaklarının Etkin Kullanımına İlişkin Mutabakat Zaptı”, ”Kuraklıkla Mücadele ve Su Kaynaklarının Etkin Kullanımına İlişkin Mutabakat Zaptı”, “Su Kalitesinin İyileştirilmesine İlişkin Mutabakat Zaptı” “Su Kalitesinin İyileştirilmesine İlişkin Mutabakat Zaptı” imzalanmıştır. imzalanmıştır.

IRAKLA İ L İŞ K İ LER ABD Irak’ın su kullanımı ve yönetimi konularına önem vermiştir. ABD Irak’ın su kullanımı ve yönetimi konularına önem vermiştir. Su altyapısının güçlendirilmesi için destek vermiştir. Su altyapısının güçlendirilmesi için destek vermiştir. ABD Irak’ın Su Kaynakları Bakanlığını yeniden yapılandırılmasını sağlamıştır. ABD Irak’ın Su Kaynakları Bakanlığını yeniden yapılandırılmasını sağlamıştır.

Türkiye-Irak Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi 1. Bakanlar Toplantısı’na katılan Iraklı Bakanların tamamına yakını Irak’taki su sıkıntısına ve bunun yarattığı olumsuzluklara değinmiş ve Türkiye’nin daha fazla su bırakmasını talep etmiştir. 15 Ekim 2009 tarihinde Bağdat’ta yapılan Türkiye-Irak Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi (YDSK) Başbakanlar Toplantısı sırasında, “Su Alanında İşbirliği Mutabakat Zaptı” imzalanmıştır.

FIRAT VE D İ CLE NEH İ RLER İ YLE İ LG İ L İ OLARAK IRAK VE SUR İ YE İ LE GERÇEKLE Ş T İ R İ LEN ÜÇLÜ TOPLANTILAR İLK OTK TOPLANTISI MAYIS 1982 TARİHİNDE TÜRKİYE-IRAK ARASINDA GERÇEKLEŞTİRİLDİ (SURİYE’NİN DE DAVET EDİLMESİ KARARLAŞTIRILDI) İLK OTK TOPLANTISI MAYIS 1982 TARİHİNDE TÜRKİYE-IRAK ARASINDA GERÇEKLEŞTİRİLDİ (SURİYE’NİN DE DAVET EDİLMESİ KARARLAŞTIRILDI) KASIM 1982 YILINDA 2. OTK TOPLANTISI DÜZENLENDİ (SURİYE KATILMADI) KASIM 1982 YILINDA 2. OTK TOPLANTISI DÜZENLENDİ (SURİYE KATILMADI) 1983 YILINDA SURİYE OTK TOPLANTILARINA KATILMAYA BAŞLADI 1983 YILINDA SURİYE OTK TOPLANTILARINA KATILMAYA BAŞLADI 1992 YILINA KADAR 16 OTK TOPLANTISI, 1992 YILINA KADAR 16 OTK TOPLANTISI, ve 2 ÜÇLÜ BAKANLAR TOPLANTISI ve 2 ÜÇLÜ BAKANLAR TOPLANTISI

FIRAT VE D İ CLE NEH İ RLER İ YLE İ LG İ L İ OLARAK IRAK VE SUR İ YE İ LE GERÇEKLE Ş T İ R İ LEN ÜÇLÜ TOPLANTILAR 15 YIL ARADAN SONRA 2007 YILINDA TÜRKİYE’NİN DAVETİYLE ÜÇLÜ BAKANLAR TOPLANTISI DÜZENLENDİ 15 YIL ARADAN SONRA 2007 YILINDA TÜRKİYE’NİN DAVETİYLE ÜÇLÜ BAKANLAR TOPLANTISI DÜZENLENDİ MAYIS 2007 TARİHİNDE OTK TOPLANTISI GERÇEKLEŞTİRİLDİ MAYIS 2007 TARİHİNDE OTK TOPLANTISI GERÇEKLEŞTİRİLDİ OCAK 2008 TARİHİNDE ŞAM’DA ÜÇLÜ BAKANLAR TOPLANTISI DÜZENLENDİ OCAK 2008 TARİHİNDE ŞAM’DA ÜÇLÜ BAKANLAR TOPLANTISI DÜZENLENDİ ŞUBAT 2009’DA İSTANBUL’DA OTK TOPLANTISI DÜZENLENDİ ŞUBAT 2009’DA İSTANBUL’DA OTK TOPLANTISI DÜZENLENDİ SON BAKANLAR TOPLANTISI EYLÜL 2009 TARİHİNDE ANKARA’DA DÜZENLENDİ SON BAKANLAR TOPLANTISI EYLÜL 2009 TARİHİNDE ANKARA’DA DÜZENLENDİ

ÇORUH NEHR İ Gürcistan’la işbirliği Gürcistan’la işbirliği Çoruh’un hidroenerji potansiyelinden yararlanılması Çoruh’un hidroenerji potansiyelinden yararlanılması Yılda 10 milyon ton toprak erozyonunun önlenmesi Yılda 10 milyon ton toprak erozyonunun önlenmesi Çoruh Nehrinin akışının düzenlenmesi Çoruh Nehrinin akışının düzenlenmesi

BULGAR İ STAN VE YUNAN İ STAN İ LE İ L İŞ K İ LER Bulgaristan ile Tunca Nehri üzerinde sınırda ortak baraj inşa edilmesi Bulgaristan ile Tunca Nehri üzerinde sınırda ortak baraj inşa edilmesi Edirne ve çevresinde sellerin önlenmesi Edirne ve çevresinde sellerin önlenmesi Bulgaristan ve Yunanistan ile ortak erken uyarı sistemi oluşturulması Bulgaristan ve Yunanistan ile ortak erken uyarı sistemi oluşturulması

SU TRANSFER İ Akdeniz bölgesindeki ulusal nehirlerimizin sularının bir kısmının su sıkıntısı çeken Ortadoğu ve Akdeniz ülkelerine sevk edilerek, bölgenin sosyal, ekonomik kalkınması ile istikrar ve barışın tesisine katkıda bulunulabilecektir. Akdeniz bölgesindeki ulusal nehirlerimizin sularının bir kısmının su sıkıntısı çeken Ortadoğu ve Akdeniz ülkelerine sevk edilerek, bölgenin sosyal, ekonomik kalkınması ile istikrar ve barışın tesisine katkıda bulunulabilecektir.

ÖNÜMÜZDEK İ DÖNEM Suyun stratejik ve ekonomik bir meta olup olmadı ğ ı tartı ş ması Suyun stratejik ve ekonomik bir meta olup olmadı ğ ı tartı ş ması Fırat-Dicle Nehirleriyle ilgili olarak Stratejik Öngörü Grubu, İ sveç Su Enstitüsü,FAO VE ABD kaynaklı daha fazla giri ş im Fırat-Dicle Nehirleriyle ilgili olarak Stratejik Öngörü Grubu, İ sveç Su Enstitüsü,FAO VE ABD kaynaklı daha fazla giri ş im AB süreci AB süreci BM Su Sözle ş mesi’nin (1997) yürürlü ğ e girme olasılı ğ ı ve su konusunda uluslararası alanda olabilecek di ğ er kodifikasyon çalı ş maları BM Su Sözle ş mesi’nin (1997) yürürlü ğ e girme olasılı ğ ı ve su konusunda uluslararası alanda olabilecek di ğ er kodifikasyon çalı ş maları İ klim de ğ i ş ikli ğ i İ klim de ğ i ş ikli ğ i Bölge ülkeleri arasında güven ortamının sa ğ lanması Bölge ülkeleri arasında güven ortamının sa ğ lanması Sivil toplum kurulu ş larının rolü Sivil toplum kurulu ş larının rolü