DİKSİYON Diksiyon nedir? Konuşma ve Dinleme nedir? Konuşma güçlüğü çekiyor muyuz? Güzel ve etkili konuşmanın ilkeleri Nelerdir?

DİKSİYONUN TANIMI Fransızca bir kelime olan Diksiyon, güzel ve etkili söz söyleme sanatı olarak ifade edilmektedir. Çeşitli sesler aracılığıyla vurgu, tonlama, hız özelliklerini de kullanarak konuşmanın bestelenmesidir. Söz söylerken, duygu ve düşünceleri doğru, üslubuna uygun olarak anlatmak için sesin uyumu, söylenişi, hecelerin uzunluğu kısalığı ve vurguları bakımından doğruluğu, jesti, mimiği, takınılacak tavırları yerinde ve güzel kullanma sanatıdır. Diksiyon alınan nefes, nefesin oluşturduğu sesler ve bu seslerin ağızda şekillendirilerek oluşturduğu sözcüklerle ilgilenir. Konuşmayı daha anlamlı hale getirmek için yapılan tonlamalar, vurgular diksiyonun çalışma alanlarıdır. Güzel ve etkili konuşmada harfleri ağızdan hakkını vererek çıkarmak son derece önemlidir.

Sosyal bir varlık olan insan, küçük veya büyük bir topluluk karşısında konuşma gereksinimi duyar. Bugün içinde yaşanılan toplum düzeninde her insana konuşma hakkı verilmektedir. Hemen hemen herkes bir toplulukta konuşmak ihtiyacını duyar. Bu sebeple güzel konuşma çalışmaları toplum içinde yaşayan her birey için faydalıdır. Diksiyon eğitimi almadan, ses, nefes, tonlama, vurgu çalışmaları yapmadan konuşmalarımızdaki ses ve söyleyişten kaynaklanan kusurları fark edemeyiz. Çünkü küçüklükten itibaren ailesinin ve yakın çevresinin konuştuklarını taklit ederek büyüyen çocuklar zaten yanlış konuştuklarını fark edemezler. Aile ve yakın çevreden öğrenilen yanlış söyleyişler kuşaktan kuşağa aktarılır. Güzel ve etkili konuşmak ancak iyi bir eğitimle mümkündür. Öncelikle iyi bir kulağa sahip olmak gerekmektedir.

Diksiyon önce nefes, sonra ses eğitimiyle başlar Diksiyon önce nefes, sonra ses eğitimiyle başlar. Sesimizi iyi kullanmayı öğrenmeliyiz, çünkü sesimiz bizi ele verir. Bu yüzden önce sesimizi tanımalı sonra nerede kullanacağımızı öğrenmeliyiz. Kelime vurgusu ve tonlama diksiyonun tamamlayıcı öğeleridir. Diksiyon eğitimiyle sadece düzgün okuma ve konuşma değil, aynı zamanda sesimizi düzgün kullanmayı da öğreniriz. Diksiyon bilgilerini öğrendikten sonra beden dilini de öğrenmeliyiz. Kısacası diksiyon eğitimi, doğru nefes alma, doğru tonlama, doğru heceye vurgu yapma, boğumlama ve sesimizi güzel kullanma ile ilgili eğitimlerin toplamıdır.

KONUŞMA VE DİNLEME NEDİR? Yalın bir tanımla konuşma, duygu ve düşüncelerimizi, görüp yaşadıklarımızı karşımızdakilere sözle iletme işidir. Konuşma, günlük bir gereksinim olduğu gibi, işimiz ve uğraşımız yönünden de bir gereksinimdir. Konuşma, bir düşünce alışverişi, yaşantılarımızı başkalarıyla paylaşma işidir. Konuşma, tasarlanmış anlamsal yapının sözcüklerdeki dil sesleri ile ifade edilmesidir. Yazma ise, bu anlamsal yapının, seslerin işareti olan harf şekilleri ile anlatılmasıdır. Bu nedenle yazıyı oluşturan simgelerin kağıda dökülmesiyle, konuşma organlarımız aracılığıyla seslere dönüşmesi arasında önemli bir fark vardır. Yazarken beynimizde bilgileri rahat bir ortamda kağıda dökeriz. Bunu yapmak için belirli bir süremiz vardır. Bu süre içinde kullanacağımız kağıdınız, kaleminiz, beyniniz ve çok önemli bir alet olan silginiz vardır. Yanlış yaptığınızda silersiniz ya da karalarsınız, yeniden yazarsınız.

KONUŞMA VE DİNLEME NEDİR? Ama, konuşmada aynı rahatlıktan söz edemeyiz. Konuşma zor ve tehlikelidir. Sesler ağzımızdan bir kerede çıkar ve dinlemekte olan ortama yayılır. Onu geri almanıza, silgi kullanmanıza ya da karalamanıza imkan yoktur. Konuşma, duygu ve düşünceleri sesler yoluyla bestelemektir. Güzel ve etkili konuşmak için dinleme alışkanlığının da kazanılması gerekir. Bizler çoğu zaman dinlediğimizi zannederiz. Fakat işitme ile dinleme arasında belirgin bir fark vardır. Dinleme bilinçli bir faaliyettir. Duyulan şeylerin beyin tarafından işlenmesi, yani beynin de bu faaliyete katılması demektir. Güzel konuşmak istiyorsanız önce çevrenizdeki seslere kulak veriniz; etrafı ve kendi sesinizi dinlemeyi öğreniniz olacaktır.

KONUŞMA GÜÇLÜĞÜ ÇEKİYOR MUYUZ? Konuşma, doğuştan getirdiğimiz bir yetenek değildir, sonradan kazandığımız bir alışkanlık, bir beceridir. Her beceri, her alışkanlık gibi, bunu da zamanla ilerletir, geliştiririz. Konuşma güçlüğü çekiyor muyuz? Aşağıdaki sorular, bunu anlamamızda bir ölçüde yardımcı olacaktır. Söylediklerimi karşımdakiler kolayca anlayabiliyor mu? -Düşüncelerimi açık ve etkili bir biçimde belirtebiliyor muyum? -Sözcükleri söylerken söyleyiş ve dil yanlışlıkları yapıyor muyum? -Sesimi, duygu ve düşüncelerimi besleyecek, zenginleştirecek bir yönde kullanabiliyor muyum?

KONUŞMA GÜÇLÜĞÜ ÇEKİYOR MUYUZ? -Tekdüze mi, yoksa canlı ve hareketli bir biçimde mi konuşuyorum? -Konuşurken bakışlarımı beni dinleyenlere yöneltiyor muyum? -El ve yüz hareketlerimi kullanırken birtakım yapmacık durumlara düşüyor muyum? -Beni dinleyenlerin ilgisini dağıtacak, gereksiz ayrıntılardan, laf kalabalığından kaçınabiliyor muyum? -Sözü başka alanlara kaydırıyor, amaçtan ve konudan sapıyor muyum?

GÜZEL VE ETKİLİ KONUŞMANIN İLKELERİ Güzel ve etkili konuşmanın ilkeleri 10 temel başlık altında toplanmaktadır. 1. İyi bir konuşma yıkıcı değil, yapıcı olmalıdır. İster topluluk önünde konuşalım, ister arkadaş çevrelerinde konuşalım, bizi dinleyenlerin inançlarını, değer yargılarını göz önünde bulundurmalıyız. Elbette ki, her konuşmanın bir mesajı vardır. Dinleyiciler belli bir görüşe eriştirilmek istenir. Bunun için de onların duygularını sömürmekten özellikle kaçınmalıyız. Yapıcı konuşma, dinleyicilerin inançlarını, değer yargılarını, düşüncelerini olumlu bir yönde değiştirmeyi amaçlar.

GÜZEL VE ETKİLİ KONUŞMANIN İLKELERİ Güzel ve etkili konuşmanın ilkeleri 10 temel başlık altında toplanmaktadır. 2. İyi bir konuşma, ilginç ve değerli konuları kapsar. Seçeceğimiz konunun hem kendimiz için, hem de dinleyiciler için ilginç olması gerekir. Açık bir gerçektir ki, ilgi duymadığımız bir konuda rahatça konuşamayız. Üzerinde konuşabileceğimiz konular sayısızdır. Ayrıca, konuşmanın düzeyini belirlemede de seçilen konunun büyük bir payı vardır.

GÜZEL VE ETKİLİ KONUŞMANIN İLKELERİ 3. İyi bir konuşma, konuşmacının kişiliği ile bütünleşir. Konuşmacının kişisel nitelikleri ile konuşma arasında sıkı bir etkileşim vardır. Sözgelimi, yalancılığı, ikiyüzlülüğü herkesçe bilinen birinin “yalancılığın kötülükleri” üzerinde yapacağı bir konuşma, kimseyi inandırmaz. Bunun gibi, konuşmacının kişisel görünüşüyle sözleri arasında da bir bağlantı kurmak ister dinleyici. Bu yüzden, konuşmanın inandırıcılığında konuşmacının kişiliği önemli etkenlerden biridir. 4. İyi bir konuşma, belli bir amaca yönelir. Amaç, dinleyiciler üzerinde konuşmacının bırakmak istediği etkidir. Dinleyicilerimize neyi vermek istiyoruz, onları neye, hangi gerçeğe yönelteceğiz? Konuşmamız süresince bu soruları göz önünde tutmak zorundayız. Bu amaca, yönelmeden yapacağımız konuşma, dağınık, etkisiz kalacak, dinleyicilerimizde bir karşılık uyandırmayacaktır.

GÜZEL VE ETKİLİ KONUŞMANIN İLKELERİ 5. İyi bir konuşma, konuşmayı etkileyen etkenleri çözümleyerek oluşur. Konuşmayı etkileyen etkenler şunlardır: Konu, dinleyici, ortam ve konuşmacı. İyi bir konuşma yapabilmek için bu öğeleri ayrı ayrı, bir bütün olarak değerlendirmeli, çözümlemeliyiz. Üzerinde konuşacağımız konunun boyutları nelerdir? Dinleyicilerimiz yönünden önemi nedir? Kimler için konuşacağız? Konuşacağımız kişilerin toplumsal, kültürel, ekonomik durumları, yaş, cinsiyet özellikleri nedir? Nerede, ne kadar süreyle konuşacağız? Konuşmacı olarak kendi durumumuz nedir? Bu soruların üzerinde durup bir bütün olarak bunları değerlendirmemiz gerekir. Konuşmamızı hazırlama ve düzenleme aşamasında bu soruları göz önünde tutmazsak başarılı konuşma yapamayız.

GÜZEL VE ETKİLİ KONUŞMANIN İLKELERİ 6. İyi bir konuşma, sağlam bir konuşma yöntemi üzerine kurulur. Yöntemimizi amacımıza ve konuşma öğelerini değerlendirmemize göre seçmemiz gerekir. Genellikle konuşmalarda 4 ana amaç ve bu amaçlara yönelik 4 ana yöntem vardır: Tartışma, savunma, öğretme ve duygulandırma. Amaçla yöntem arasındaki bağlantıyı kurmak, başarılı bir konuşmanın önkoşullarından biridir.

GÜZEL VE ETKİLİ KONUŞMANIN İLKELERİ 7. İyi bir konuşma dinleyicilerin ilgi ve dikkatini toplar. Hangi konuda olursa olsun, ilgi ve dikkat dağıldı mı iletişim durur. İlgi ve dikkatin diri ve canlı kalması da, dinleyicilerimizi güdülendirmeye ve onların meraklarını ayakta tutmamıza bağlıdır. Bu da öncelikle dinleyicilerimizi iyi tanımakla, söylediklerimizle onların ilgileri arasındaki bağlantıyı kurmakla sağlanır. 8. İyi bir konuşma sağlam bilgilere dayanır. Hangi konuyu seçersek seçelim, o konu üzerinde rahatça, doğal bir biçimde konuşabilmemiz, konunun gerektirdiği bilgileri , araç ve gereçleri edinmemize bağlıdır.

GÜZEL VE ETKİLİ KONUŞMANIN İLKELERİ 9. İyi bir konuşma, etkili bir ses tonu, el ve yüz hareketleri gerektirir. Etkili bir ses tonuna dayanmayan, el ve yüz hareketleriyle beslenip renklenmeyen bir konuşma, ölü bir  konuşmadır. Sözcüklerin anlam ve duygu yükü, ses tonumuzla, el ve yüz hareketlerimizle zenginleşir. 10. İyi bir konuşma, canlı bir dil, hareketli bir üslup gerektirir. Canlı, diri, amacımıza uygun sözcükleri seçme, bunları cümle içinde yerli yerine yerleştirme, her birinin ses ve anlam hakkını verecek doğru söyleme, konuşmamızın, etkisini, güzelliğini arttırır. Cümlelerimiz için de bu böyledir. Kısa, yoğun, hareketli cümleler kurma , bunlar arasındaki geçişleri doğal bir biçimde sağlama anlatışımızı canlılaştırır.

KONUŞMAYI ETKİLEYEN ETKENLER Günlük yaşamımızda yer alan konuşmaların büyük bir bölümü karşılıklı konuşmalar, dertleşmeler, söyleşiler biçimindedir. Bunların yanı sıra, bir topluluk ya da halk önünde de konuşuruz. Konuşmanızın türü ne olursa olsun etkili ve güzel konuşma yapabilmek için konuşmayı oluşturan öğeleri bilmemiz gerekir. 1-Dinleyicileri Tanıyor muyuz? Konuşmayı oluşturan ilk öğe, kendisine söz söylediğimiz kişidir. Bunu da ‘’dinleyici’’ terimiyle adlandırıyoruz. Konuştuğumu kişiler her günkü çevredense onlar hakkında bir görüşümüz vardır. Ama bir topluluk önünde konuşacaksak bu farklıdır. Konuşmamızı hazırlama ve oluşturma açısından bize ışık tutacak noktalar üzerinde kısaca duralım:

KONUŞMAYI ETKİLEYEN ETKENLER 1-Dinleyicileri Tanıyor muyuz? a)Dinleyicilerimizin Bilgi ve Kültür Durumu: Etkili bir konuşmacı dinleyicinin bilgi ve kültür düzeyine uygun konuşma yapan ve yaptığı konuşmayı ilginç ve dinlenebilir hale getiren kişidir. Onun için konuşmacı bazen dinleyicinin kültür ve bilgi düzeyine inmeli onların seviyelerine göre konuşma hazırlamalıdır. Önemli olan dinleyicilerin istek, ihtiyaç ve beklentilerine cevap verebilmektir. Konuşmacı kendi kendine ‘’Ben dinleyici olsaydım ne beklerdim sorusunu sorup kendince cevabını vermelidir.’’

KONUŞMAYI ETKİLEYEN ETKENLER 1-Dinleyicileri Tanıyor muyuz? b)Dinleyicilerin Yaş Durumu: İnsanların ilgi ve gereksinimleri kişiden kişiye değişir. Ne var ki yaş, bu ilgilerin değişiminde önemli bir etkendir. Elli yaşındaki bir insanın ihtiyaç ve beklentileri ile 20 yaşındaki bir insanın ihtiyaç ve beklentileri bir değildir. Dinleyicilerimizin yaş durumlarını tanıma, konuşma konumuzu seçmede, amacımızı belirlemede, konuşmada kullanacağımız verileri düzenlemede bize birtakım ipuçları verir.

KONUŞMAYI ETKİLEYEN ETKENLER 1-Dinleyicileri Tanıyor muyuz? c) Dinleyicilerimizin sayısal durumu: Bizi kaç kişi dinleyecek? Bu soruyu önceden bilmemiz olanaksızdır. Az sayıda insanı etkilemek zor iken, kalabalık içinde etkilemek daha kolaydır. Çünkü kalabalık içinde insanlar tek tek davranışlarından sıyrılıp grup içinde bulunduğu topluluğun havasına kapılır.

KONUŞMAYI ETKİLEYEN ETKENLER 1-Dinleyicileri Tanıyor muyuz? d)Dinleyicilerimizin İş ve Mesleki Durumu: Konuşma konumuzu seçmede, konuşmamızı düzenleyip sunmada dinleyicilerimizin iş ve uğraş durumlarını da göz önünde bulundurmalıyız. İnsanların hayat tarzları, ilgileri, ilişkileri, ekonomik durumlarının insan davranışları üzerinde büyük payı vardır. Konuşmada amaç söylediklerimizi dinleyicilerimize iletmek olduğuna göre, dinleyicilerimizi tanıma güzel ve etkili konuşmanın ana koşullarından biridir.

KONUŞMAYI ETKİLEYEN ETKENLER 1-Dinleyicileri Tanıyor muyuz? e)Dinleyicilerimizin cinsiyet durumu Yaş gibi, cinsiyet de dinleyicilerimiz tanımada önemli etkenlerden biri’dir. Bu nedenle söz söyleyeceğimiz, kendilerine hitap edeceğimiz kişilerin kadın mı , erkek mi olduklarını da bilmemiz, tanımamız gerekir. Örneğin kadınlar, erkeklerden daha çok modaya, ünlü kişilerin yaşam öykülerine, sinema ve televizyon yıldızlarının yaşamlarına özel bir düşkünlük gösterirler. Buna karşın erkekler ise , politikaya, iş hayatına, spora, ülke ve yurt sorunlarına ilgi duyarlar.

KONUŞMAYI ETKİLEYEN ETKENLER KONUŞMA ORTAMINI BİLİYOR MUYUZ, HANGİ ORTAMDA KONUŞACAĞIZ? Dinleyici ve dinleyicilerin özelliklerini tanımak konuşmanın önemli konusunun seçiminde hem hazırlanmasında hem de sunumunda önemli bir etkendir. Konuşma ortamını tanımak konusunda aşağıdaki faktörler bize yardımcı olacaktır: Toplantının ve Konuşmanın Amacı Konuşma yapacak kişi ilk önce nerede, hangi amaca ve kimlere hizmet edecek bir konuşma yapacaksa yapacağı konuşma ile ilgili olarak hangi kurum, kuruluş veya sivil toplum örgütünün etkinliğine yönelik olarak mı konuşacak yoksa bir eğitim birimindeki öğrencilere mi hitap edecek bunu öğrenmesi gerekmektedir.

KONUŞMAYI ETKİLEYEN ETKENLER KONUŞMA ORTAMINI BİLİYOR MUYUZ? HANGİ ORTAMDA KONUŞACAĞIZ? Toplantının ve Konuşmanın Amacı Bazen yapılacak konuşmalar belirli günler anısına olabilir. Bu günler açılış ve yıl dönümü günler, anma ve kutlama törenleri, doğum ve ölüm yıl dönümleri günleri olabilir. Yapılacak konuşmalarda bu günün önem ve anlamına uygun olacağı için konuşmacı bu hususları göz önünde bulundurmak zorundadır. Ayrıca konuşmacı konuşmasının günün hangi saatinde yapacaksa ona göre hazırlanmalıdır. Mesela öğle yemeğinden önce yapacaksa sözünü fazla uzatmaması insanların yemeğinden etmemesi gerekmektedir.

KONUŞMAYI ETKİLEYEN ETKENLER KONUŞMA ORTAMINI BİLİYOR MUYUZ? HANGİ ORTAMDA KONUŞACAĞIZ? Toplantının ve Konuşmanın Süreci Genellikle bu konuda yapılan en bariz hatalardan birisi konuşmacıların süreyi iyi ayarlayamamasından kaynaklanmaktadır. Birden fazla konuşmacının olduğu bir toplantıda konuşmacıların kimi daha konularına nüfuz etmeden kendilerine ayrılan süreyi doldurduklarından zamanın yetmediğinden asıl söyleyeceklerini söyleyemediğinden şikayet ederler.

KONUŞMAYI ETKİLEYEN ETKENLER KONUŞMA ORTAMINI BİLİYOR MUYUZ? HANGİ ORTAMDA KONUŞACAĞIZ? Toplantının ve Konuşmanın Programı Dinleyiciye hitap etmek durumunda olan konuşmacının hem toplantının programını tam olarak bilmek hem de bu program içinde kendi yerini, konumunu ve sırasını da bilmek zorundadır. Bu yüzden konuşmacı böyle bir programda tek başına mı yoksa grup halinde mi bunu bilmelidir. Eğer tek başına konuşmacıysa konusuna hakim, kendine güvenen bir biçimde daha kapsamlı ve daha ayrıntılı bir biçimde konusunu sunmalıdır. Eğer kendisinden başka birileri de konuşacaksa kendisine tahsis edilen süreye sadık kalarak sadece kendisine tahsis edilen hususlar ve konular hakkında konuşmalı başkasının alanına ve konusuna müdahale etmemelidir. Eğer konular tüm konuşmacılar arasında birbirini tamamlayacak biçimde paylaştırılmıştır ise bu bütünlüğü de bozmamak gerekmektedir.

KONUŞMAYI ETKİLEYEN ETKENLER KONUŞMA ORTAMINI BİLİYOR MUYUZ, HANGİ ORTAMDA KONUŞUCAZ? Konuşmanın Yapılacağı Yer Konuşmanın yapılacağı durumu etkileyen etkenlerden biri de yer’dir. Nasıl bir yerde konuşacağız? Kapalı bir yerde mi ,açık havada mı? Ses düzeni var mı? Söyleyeceklerimiz bizi dinleyenler tarafından kolay algılanabilecek mi? Bunlara benzer sorularla ortamı tanımalıyız.

KAYNAKLAR 1-Okur, S. (2013). Diksiyon Güzel ve Etkili Konuşma Sanatı. Öteki Adam Yayınları, İstanbul 2-Topçuoğlu, F. ve Özen M. (2012). Diksiyon ve Konuşma Eğitimi. Pegem Akademi, Ankara 3-Kartal, M. (2013). Ses Teknikleri. Ray Yayıncılık, İstanbul 4-Gürzap, C. (2011). Söz Söyleme ve Diksiyon. Remzi Kitabevi, İstanbul 5-Özdemir, E. (2002). Güzel ve Etkili Konuşma Sanatı. Remzi Kitabevi, İstanbul 6-Akbayır, S.(2011). Dil ve Diksiyon Yazılı ve Sözlü Anlatım Bozuklukları. Akçağ Yayınları, Ankara 7-Şenbay, N. (1991) Alıştırmalı Diksiyon Sanatı. İstanbul 8-Elik, R. (2010). Diksiyon Etkili Konuşma Teknikleri. Akis Kitap, İstanbul 9-Er, S. (2011). Temel Konuşma Teknikleri Diksiyon. Hayat Yayın Grubu, İstanbul 10-Güler, E. ve Hengirmen M. (2005). Ses Bilimi ve Diksiyon. Engin Yayınevi, Ankara