TÜBİTAK-BİDEB Biyoloji Öğretmenlerine Proje Danışmanlığı Eğitimi Çalıştayı Elektrolikit Formülasyonların Ev Sineğine (Musca domestica L.) Etkisi Antalya 2013

PROJE DANIŞMANI Doç. Dr. Aziz ASLAN Akdeniz Üniversitesi

PROJE EKİBİ Ayhan AKDAĞ Armağan AYDIN Yavuz ÇİMEN

Ev sinekleri, hastane, ev, lokanta vb. ortamlarda insan sağlığına yönelik ciddi bir sıkıntı sebebidir. Bu canlıların bulunduğumuz ortamdan uzak tutulması insan sağlığı açısından gereklidir.

Sivrisineklere karşı kovucu olarak kullanılan %1 transfluthrin içeren elektrolikit formülasyonların ev sinekleri üzerine etkisinin belirlenmesi amaçlanmıştır.

Sivrisineklere etkili olan % 1’lik transfluthrin elektrolikit formülasyonu ev sineğine kovucu etkisi vardır.

Zararlı canlıların yiyecek üretim ve ikamet alanlarında ve çevrelerinde halk sağlığına yönelik ciddi bir sıkıntı oluşturması, insanların bu tip canlılara karşı önlem almasını gerektirmiştir.

 MÖ 1000 yıllarında Homer, kükürt fumigasyonundan söz etmektedir.  Democraticus (İÖ 470) bitki küfünün önlenebilmesi için yapraklarını zeytin ekstreleri ile yağlamıştır.  Cato MÖ 200 yıllarında üzüm bağlarında kükürt dumanını kullanmıştır.

 Çinliler, ağaçları böceklerden korumak için karıncalardan yararlanmış ve 900’Iü yıllarda bahçe böcekleriyle savaşta arsenik kullanılmaya başlanmıştır.

 Zararlılara karşı arsenik, sülfür gibi maddelerin kullanımı, İkinci dünya savaşı yıllarında Paul Miller tarafından DDT’nin keşfedilmesiyle birlikte farklı bir boyut kazanmış, sentetik pestisitlerin üretimi başlamıştır.

 Günümüzde insan yaşam ortamlarında çoğalan böceklerle değişik yöntemlerle mücadele edilmektedir.  İstenmeyen populasyonların sebep olduğu ekonomik ve sağlık sorunlarını minimize etmek gerekmektedir.

 Bunun için ekonomik, daha kolay ve kısa sürede hızlı etki gösteren kimyasal pestisitlere başvurulmaktadır.

Günümüzde birçok kimyasal madde insektisit özellik göstermektedir Çalışmamızda kullanılan transfluthrin, insektisit grubundan pyrethroit sınıfına dahil, hızlı etkili, düşük kalıcılığa sahip bir insektisittir.

Sivrisineklerden korunmada başarılı olan pyrethroit insektisitler 40 yıldan fazladır kullanılmakta ve dünya çapında insektisit piyasasının %25’ini kapsamaktadır.

Sentetik pyrethroit, aerosol, mat, spiral ve sıvı buhar halinde sivrisinek kovucu olarak evlerimizde yaygın sekilde kullanılırlar. Aynı zamanda bu pyrethroitler değişik sivrisinek kovucu formülasyonlarında bulunur.

Sivrisineklere kovucu etkisi olduğu bilinen elektrolikit formülasyonların ev sineğine de benzer bir etki yapabileceği fikrinden yola çıkılarak, etken maddesi %1’lik transfluthrin olan elektrolikit formülasyonun ev sineğini uzaklaştırıcı etkisi bu çalışmanın amacını oluşturmaktadır.

Akdeniz Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü İnsektisit Deneme Laboratuvarı imkanlarından faydalanılmıştır. Çalışmada, Antalya ili Döşemealtı ilçesine ait Ev Sineği (Musca domestica L.) populasyonu kullanılmıştır.

 Deneme için 20 bireyden oluşan üç tane deney grubu ve kontrol grubu oluşturulmuştur.  Elektrolikit formülasyon bu tip çalışmalarda kullanılan Peet-Grady kabin içerisinde uygulanmıştır

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) metoduna göre; deneye alınacak bütün gruplar file kafeslere konulmuş ve deney gruplarının bulunduğu bölümlere elektrolikit formülasyon cihazı bağlanmıştır. Kontrol grubu ise etken maddeye maruz kalmayacak bir alana bırakılarak deneme deseni hazırlanmıştır.

Deneme süreci

Elektrolikit formülasyon cihazı çalıştırıldıktan sonra kronometre yardımıyla 1, 5, 10, 15, 20, 25 ve 30 dakikaların sonunda deney ve kontrol grubunda bayılan (knock-down) bireyler sayılmıştır.

Deney grupları Peet-Grady kabininden çıkarılarak normal koşullarda kontrol grubuyla birlikte 24 saat bekletildi, uyanan ve ölen bireylerin sayısı ile yüzde oranları hesaplandı.

Genel kullanım alanı sivrisineklerin uzaklaştırılması olan elektrolikit formülasyon kitlerinin ev sinekleri üzerindeki etkisini araştırmak için yaptığımız çalışmada elde ettiğimiz sonuçlar Tablo 1’de verilmiştir.

Zaman (Dk) NK1K2K3Ortalama Standart Sapma

Tablo 1’de zaman geçtikçe bayılma oranlarının arttığı görülmektedir. Deneme kabininde kaçacak bir açıklık bulunmadığından bu bayılmalar gerçekleşmiştir. Denemelerden 24 saat sonra bireylerin büyük oranda uyandığı ve az bir bölümünün öldüğü tespit edilmiştir (Grafik 1)

Grafik 1. Denemelerden bir gün sonra uyanan ve ölen birey sayısı

Verilerin analizinden çıkarılan sonuca göre; % 1 transfluthrin içeren elektrolikit formülasyonların evlerde veya diğer ortamlarda kullanılması durumunda sineklerin çoğu alandan uzaklaşacak ve ortam sineklerden arındırılmış olacaktır.

 Sivrisinekler için kullanılan kovucu formülasyonlar ev sineğinin bulunduğu ortamlarda da rahatlıkla kullanılabilir.  Bu durum ekonomik olarak da farklı kimyasalların kullanımını engellemesi bakımından da önemli bir sonuç olarak dikkati çekmektedir.  Ayrıca kullanılan ortamda kısa sürede degradasyona uğradığından ortamları kirletmemektedir.

1- Kuyucu A İnsektisit Direncinin Karasinek, Musca domestica L. (Diptera: Muscıdae)’nın Uyumsal Özellikleri Üzerindeki Etkilerinin Araştırılması 2- Alten, B ve Çaglar, S. 1997, Sivrisinek entegre mücadelesinde Türkiye’den bir örnek: Belek. H.Ü Türkiyede zararlı savasımı ve insektist kullanımı sempozyum bildirileri Delen N. Durmuşoğlu E. Güncan A. Güngör N. Turgut C. ve Burçak A Türkiye’de Pestisit Kullanımı, Kalıntı Ve Organizmalarda Duyarlılık Azalışı Sorunları. Türkiye Ziraat Mühendisliği 6. Teknik Kongresi, Ankara. 4- Tomlin, C.D.S., The Pesticide Manual. The British Crop Protection Council, 1606 pp. 5- Yamanel Ş. & Çakır Ş. Türkiye Parazitoloji Dergisi 28 (4): Türkiye’nin Bazı Karasinek (Musca domestica L.) Populasyonlarında Organofosfatlı İnsektisidlerden Metil Paration ve Diazinona Karşı Gelişmiş Direnç 6- Mercan U Bioallethrinlerin Saglık Üzerine Olumsuz Etkileri, YYÜ. Vet. Fak. Derg., 18 (2): Koçak, Ö “Karasinek Biyolojisi ve Kontrol Yöntemleri”, Halk Sağlığı Alanında Zararlılarla Mücadele Mesul Müdür Sertifika Eğitimi Kitabı, Antalya:

Bize bu projede destek olan Akdeniz Üniversitesine, Tübitak’a, projeyi yürüten Prof. Dr. Sayın Semra MİRİCİ ve ekibine, çalışmalarımızda bize danışmanlık yapan, Sayın Doç. Dr. Aziz ASLAN’a, Entomoloji Laboratuvarında bu projede bize bütün olanakları sağlayan Sayın Doç Dr. Hüseyin ÇETİN’e

teşekkür ederiz …