İÇİNDEKİLER 1. İNSAN/TEKNOLOJİ ARABİRİMİ BİLEŞENLERİ 2. KONTROL ARABİRİMLERİN KARAKTERİSTİKLERİ 3. KULLANICI İÇİN KONTROL ARABİRİMİ SEÇİMİ 4. DOĞRUDAN SEÇİM İÇİN KONTROL ARABİRİMLERİ 5. DOLAYLI SEÇİM İÇİN KONTROL ARABİRİMLERİ
İnsan/Teknoloji Arabirimi Human Activity Assistive Technology (HAAT) modelinde yardımcı teknoloji bileşeninin büyük kısmını İnsan/Teknoloji arabirimi oluşturmaktadır. Bailey (1989.p.170) ‘sistem bileşenlerinin etkileşimi tarafından paylaşınılan sınır’ olarak, ‘özünü iletişimin oluşturduğu, her yönünde bilgi alışverişi bulunduran’ arayüz olarak tanımlar. Bu insan/teknoloji arabirimi, insan ve bilgi alışverişi yapılan yardımcı teknolojiler arasında sınır oluşturur. Bu bilgi alışverişi iki yönlüdür. Hem yardımcı cihazı hem de cihazın çalışması ile ilgili geri bildirim sağlayan arabirimi kontrol etmek için kullanılan cihazı içerir
İnsan/teknoloji arabirimi cihazın işletilmesinde 3 temel bileşen kullanır.Bunlar: 1. Arabirimin kontrolü 2. Seçim belirleme 3. Seçim methodu
İnsan/Teknoloji Arabirimi KONTROL ARA BİRİMİ: İnsan tarafından yönetilen veya kontrol edilen donanımlara denir. Klavye, joystick gibi. SEÇİM BELİRLEME: Kontrol arabirimlerinde seçim yapmak için kullanılan araçlara denir. Tuş gibi. SEÇİM METHODU: Kullanıcı kontrol arabirimini kullanarak Doğrudan Seçim veya Dolaylı Seçim yapabilir.
İnsan/Teknoloji Arabirimi KONTROL ARABİRİMİ SEÇİM METHODU SEÇİM BELİRLEME
İnsan/Teknoloji Arabirimi KONTROL ARABİRİMİ İnsan tarafından yönetilen veya kontrol edilen donanımlara denir. Klavye joystick gibi. Giriş cihazı olarak da bilinir (Input Device). Bağımsız girdi için sonsuz içerisinden bir sayı seçilir. Buna girdi sahası denir (Input Domain).
İnsan/Teknoloji Arabirimi KONTROL ARABİRİMİ Bir klavyenin yaklaşık 100 tuşu bulunmaktadır, her biri farklı sembolleri temsil eder, oysa bu düğmelerin gönderdiği tek bir sinyal vardır. Bu örnek ayrık girdiyi göstermektedir.(Discrete Inputs)
İnsan/Teknoloji Arabirimi KONTROL ARABİRİMİ Kontrol cihazının sonsuz sayıda değeri olabilir.Fare topunun pozisyonunun numarası veya direksiyon konumunun pozisyonlarıda sonsuzdur. Bunlar sürekli girdiye örnektir.(Continuous Inputs)
KONTROL ARABİRİMLERİNİN KARAKTERİSTİKLERİ Uzaysal Karakteristikler(Spatial Characteristics) Genel fiziksel boyut, ebat, şekil ağırlığı. Arabirim içerisinde bulunan mevcut hedeflerin sayısı Her bir hedefin boyutu Hedefler arasındaki boşluk
KONTROL ARABİRİMLERİN KARAKTERİSTİKLERİ Karakteristiklerin Aktifleştirilmesi ve Pasifleştirilmesi Aktivasyon Methodu: Sinyalin hangi şekilde gönderildiğini belirleme yoludur. Çaba: Sinyali gönderirken harcanması gereken çaba miktarı. Yer Değiştirme: Bir kontrol arabirim ana pozisyonundan ne kadar kareket edebilir. Pasifleştirme: Aktifleştirmenin tersidir. Esneklik: Kontrolün yapılabileceği farklı yollar Dayanıklılık ve Temizleme: Arabirimin dayanıklılığı ve temizlenmesi
Aktivasyon Methodu Kullanıcı Hareketi Sinyal AlgılamaÖrnekler 1. Hareket(göz, kafa, dil, kollar, bacak) 1a. Mekanik kontrol arabirimi, uygulamanın gücü tarafından aktifleştirme yapılır 1a. Joystick, klavye 1b. Elektromanyetik kontrol arabirimi, ışık veya radyo aktifleştirmesi 1b. Işık işaretçisi,ışık belirleyicisi, radyo vericisi 1c. Elektriksel kontrol arabirimi, vucut yüzeyindeki elektriksel sinyallerin tespiti 1c. EMG, EOG, kapasitif 1d. Yakın kontrol arabirimi Cihazın harekete yakın olması gerekmektedir. 1d. Isı-algılayıcı değiştiriciler 2. Solunum (soluk alıp verme 2. Pnömatik kontrol arayüzü, solunum hava akışını veya basıncı algılar 2. Üfleme ve yudumlama 3.Fonasyon3. Ses kontrol arabirimi Ses yada konuşmayı algılar 3. Ses düğmesi, konuşma tanıma
Çaba Sinyali gönderirken harcanması gereken çaba miktarı Çaba miktarı sıfırdan, büyük bir miktarlara kadar olabilir Mekanik kontrol arabirimleri için güç çok önemlidir. Elektoromanyetik arabirimler için çaba en aza indirgenmiştir, mesela lazer kullanırken.
Yer Değiştirme Bir kontrol arabirimi ana pozisyonundan ne kadar hareket edebilir. Bu mekanik değiştiricilere özgü bir olaydır. Mesela joystik in kullanımı biraz zordur ama ama hiçbir yer değiştirme gerektirmez. Kullanıcıya geri besleme veren araçlar için oldukça faydalıdır.
Pasifleştirme Aktifleştirmenin karşıtı olarak düşünebiliriz. Genellikle harekete geçirmek için kuvvetin üçte biri ya da yarısı kullanılır.
Esneklik Arabirim Kontrolünün yapılabileceği birden fazla yol olabilir. Bireysel özürlülüğe bağlı olarak, kullanıcıların kuvveti, hareket açıklığı, kas tonusu, duyu veya koordinasyon arasında farklılıklar olabilir. Araçlar akıllı bir şekilde tasarlanmalı, bir kişi tuşa parmağıyla basabilmeli, bir diğeri dirseğiyle, bir diğeri baş parmağıyla, bir başkası ise kafa işaretçisi ile.
Dayanıklılık ve Temizleme Arabirimin dayanıklılığı ve temizlenmesi Arabirimi hangi sıklıkla kullanırız? Aktifleştirmek için ne kadar güç kullanmamız gerekecek? Kullanıcının kontrol edilemeyen davranışları var mı? Pahalı olan metal değiştiriciler mi daha iyi olacak yoksa plastik değiştiriciler mi? Temizlemesi kolay oluyor mu? Arızalandığında tamir edilmesi mümkün mü?
İnsan/Teknoloji Arabirimi Kontrol Arabirimi Seçim Methodu Seçim Belirleme Ayrık Girdiler Sürekli Girdiler
Kontrol Arabiriminin Elemanları SEÇİM BELİRLEME Öğeler arasında seçim yapmak için kullanılır. Bu öğeler Kelimeler, harfler ve cümleler Bilgisayar simgeleri Düz çizgi Sentetik konuşma olabilir.
Kontrol Arabiriminin Elemanları SEÇİM BELİRLEME Yaklaşımlar Görsel, örneğin klavye üzerindeki harfler Dokunsal, örneğin Braille İşitsel, örneğin konuşulan sesleri tarama
Kontrol Arabiriminin Elemanları SEÇİM BELİRLEME Örnek olarak konuşması iyi olan bir bireysel kullanıcı normal bir klavye kullanabilir(100 tuşlu) fakat dili zayıf olan veya fiziksel hareketleri elverişli olmayan birisi için bir kaç tuşluk klavye seçilmelidir.
Kontrol Arabiriminin Elemanları Kontrol Arabirimi Seçim Methodu Seçim Belirleme Olay çıktısı
Kontrol Arabiriminin Elemanları SEÇİM METHODLARI Kullanıcı kontrol arabirimini kullanarak seçim yapma yöntemine seçim methodları denir. İki türlü seçim methodu vardır. 1. Doğrudan Seçim 2. Dolaylı Seçim
Kontrol Arabiriminin Elemanları Doğrudan Seçim Doğrudan seçimle, seçim belirlemede rasgele seçilen parçaların bireysel kontrol arabirimi kullanır. Parmak, ses, el, göz veya başka bir vücut hareketi kullanarak seçebilir. Herhangi bir anda her herhangi bir öğe seçim için kullanılabilir. Bu yöntemlemle belirlenen hedefe doğrudan ulaşılabilir. Ayrıca zamandan bağımsızdır.
Kontrol Arabiriminin Elemanları Doğrudan Seçim Klavyede yazı yazmak veya bahçeden çiçek toplamak doğrudan seçime örnek olarak verilebilir. Doğrudan seçim özel hareket gerektirdiğinden bu özel durumlu kullanıcılar için zor olabilir.
Kontrol Arabiriminin Elemanları Dolaylı Seçim Bireysel kullanıcı şeçim belirlemedeki elemanları, kontrol arabirimini dolaylı yönden şeçmektedir. Ara adımlarda bir şeçim olayı yapılmaktadır. En çok kullanılan yöntem tarama yöntemidir. Ekranda o an görülen seçim belirlemenin peşpeşe imleç veya ışık yardımıyla gösterilmesine tarama denir. Seçim kümesinden uygun öğeyi seçildiğinde, kullanıcı bir sinyal oluşturmalıdır.
Kontrol Arabiriminin Elemanları En yaygın dolaylı seçim metodu TARAMA’dır. Örneğin kullanıcı ‘K’ harfini tarama ile şu şekilde seçer.
Kontrol Arabiriminin Elemanları Tarama
Kontrol Arabiriminin Elemanları Tarama
Kontrol Arabiriminin Elemanları Tarama
Kontrol Arabiriminin Elemanları Tarama
Kontrol Arabiriminin Elemanları Tarama
Kontrol Arabiriminin Elemanları Tarama
Kontrol Arabiriminin Elemanları Tarama
Kontrol Arabiriminin Elemanları Tarama
Kontrol Arabiriminin Elemanları Tarama
Kontrol Arabiriminin Elemanları Tarama
Kontrol Arabiriminin Elemanları Tarama
Kontrol Arabiriminin Elemanları Tarama
Kontrol Arabiriminin Elemanları Tarama
Kontrol Arabiriminin Elemanları Tarama Tarama ve doğrudan seçim farklı fiziksel ve bilişsel beceriler gerektirir. Tarama iyi görsel izleme becerisi, yüksek derecede dikkat ve yetenek gerektirir. Avantajlı yönü çok az motor kontrolü gerektirmesidir.
Kontrol Arabiriminin Elemanları Doğrudan Tarama Bu karışık bir yaklaşımdır kullanıcıya yatay veya dikey olarak tarama yapma imkanı sağlar. Doğrudan taramanın daha fazla adımları vardır, ama daha az değiştirici kullanılır.
Kontrol Arabiriminin Elemanları Doğrudan Tarama
Kontrol Arabiriminin Elemanları Doğrudan Tarama
Kontrol Arabiriminin Elemanları Doğrudan Tarama
Kontrol Arabiriminin Elemanları Doğrudan Tarama
Kontrol Arabiriminin Elemanları Doğrudan Tarama
Kontrol Arabiriminin Elemanları Doğrudan Tarama
Kontrol Arabiriminin Elemanları Doğrudan Tarama
Kontrol Arabiriminin Elemanları Bir başka dolaylı seçim türü ise ŞİFRE girişidir. Bu yaklaşımla bireysel kullanıcı her bir seçim belirleme için farklı bir hareket kullanır. Örneğin Morse kodu harflerin belirlenmesi için kullanılabilir (genelde yaygın olarak kullanılan harfler daha kısa şifrelidir)
Morse Kod
Kontrol Arabiriminin Elemanları Kontrol Arabirimi Seçim Methodu Seçim Belirleme Doğrudan Seçim Dolaylı Seçim
Evrensel Tasarım için Prensipler 1. Tarafsız kullanım 2. Kullanımı esnek 3. Basit ve sezgisel 4. Anlaşılabilir bilgiler 5. Hata Toleransı 6. Düşük fiziksel çaba 7. Hacmi ve boyutu kullanışa uygun olmalı
Doğrudan Seçim İçin Kontrol Arabirimleri Standart klavyeler Ergonomik klavyeler Genişletilmiş klavyeler Kısaltılmış klavyeler Özel amaçlı klavyeler Dokunmatik ekran
Doğrudan Seçim İçin Kontrol Arabirimleri
Fare Fare klavye Trackball
Doğrudan Seçim İçin Kontrol Arabirimleri Joystick
Doğrudan Seçim İçin Kontrol Arabirimleri Lazer
Doğrudan Seçim İçin Kontrol Arabirimleri Ses Kontrol sistemi Göz kontrol sitemi
Doğrudan Seçim İçin Kontrol Arabirimleri
Dolaylı Seçim İçin Kontrol Arabirimleri Şifreli Girdiler
Dolaylı Seçim İçin Kontrol Arabirimleri Ayrık Joystick
Dolaylı Seçim İçin Kontrol Arabirimleri Akord Klavye