Meslek olarak BİLGİ yönetimi

Genel Bakış Bilginin kayıt altına alınmasıyla başlayan ve günümüze değin pek çok değişikliğe uğrayan bilgi yönetiminin temelinde insanların bilgi gereksinimlerinin giderilmesi yatar. Bu olay her dönemde önemsenmiş ve bu amaçla çeşitli adlarla anılan bilgi merkezleri oluşturulmuştur. Bu merkezler arasındaki farklılıklar teknolojideki gelişmeler sonucunda anlamlarını büyük ölçüde yitirmişlerdir. Hepsinin ortak bileşeninin yazılı, basılı ya da elektronik ortamda varlık bulan bilginin olduğu, yürütülen hizmetlerin özünde bilginin yönetimi olduğunun farkına varılmıştır. ….Kütüphane, dokümantasyon merkezi, enformasyon merkezi, arşiv, bilgi deposu, bilgi merkezi, bilgi evi ….

Kütüphanecilikten Bilgi ve Belge Yönetimine YÖK’ün 2002 yılında aldığı bir kararla, ülkemizde kütüphanecilik, arşivcilik, dokümantasyon ve enformasyon eğitimi veren tüm bölümlerin adları “bilgi ve belge yönetimi” olarak değiştirilmiştir. Bu sözcük şemsiye bir kavramdır. Değişimin meslek felsefesi açısından önemi; kütüphanecilik, arşivcilik, dokümantasyon ve enformasyon, vb. hizmet alanlarının ve bu faaliyetleri gerçekleştiren profesyonellerin hangi bütünün birer parçası olduklarını yansıtmasından kaynaklanmaktadır..Bu bütün de «bilgi ve belge yönetimi»dir B İ LG İ V E B E L G E Y Ö N E T İ M İ Kütüphanecilik Enformasyon Bilgi Danışmanlığı Web Yöneticiliği Belge Yöneticiliği

Mesleki Gelişimde Aşamalar: Tarım Toplumu Antik uygarlıklar döneminde bilgi merkezlerinde görev yapanların temel amacı, büyük zorluklarla hazırlanan bilgi kaynaklarının bir düzen içinde korunması olarak görülür. Kitapların korunmadan çok okunması gerektiği düşüncesinin ağırlık kazanmaya başladığı Rönesans ve onu izleyen Reform hareketleri, bilgi merkezlerinde sunulan hizmetlerin meslek olarak algılanmasında önemli bir aşama olmuştur. Matbaanın yaygınlaşması sonucunda büyük ölçekte artan ve çeşitlenen bilgi kaynaklarının en uygun şekilde nasıl düzenlenmesi gerektiği tartışmaları, bu konularda rehber kitapların yayınlanmasına yol açmıştır: Gabriel Naudé (1627). “Advis Pour Dresser une Bibliotheque”, John Dury (1650) “The Reformed Librarie Keeper” Richard Bentley (1697) “Proposal for Building a Royal Library”. Bu dönemde el yazması kitapların hızla artan okuryazar nüfusun taleplerini karşılamada yetersiz kalması ve bunun sonucunda devingen harfli matbaanın icadı, kontrol edilemeyen kitap artışı karşısında kütüphaneciliğin önemini arttırmıştır.

Mesleki Gelişimde Aşamalar: Sanayi Toplumu Sanayi toplumunun tüm kurum ve kuruluşlarıyla ortaya çıktığı 19. yüzyıl, kütüphane çalışanlarının meslek kimliği kazanmasında son derece önemlidir. Özellikle 1876 yılı, mesleki alanda ilklerin yaşandığı bir yıl olmuştur. Bu ilkler arasında; dernekleşme, ilk mesleki süreli yayının çıkması, kütüphane malzemelerinde standart üretimin başlaması, Dewey Onlu Sınıflandırma Sisteminin ilk baskısının yapılması yer alır. Kütüphaneciliğin gelişimini etkileyen bir diğer olay, 19. yüzyıl sonlarında başlayan dokümantasyon çalışmalarıdır. Dokümantalistlerin başarıları kütüphanecilerin kendilerini ve neyi, niçin yaptıklarını sorgulamalarına yol açar. J.H.Shera : “Kütüphanecilik insan bilgisinin yönetimidir. Amacı ise, bilgiye erişimdir” Ridenour: “Kütüphane kitapların derlendiği bir yer olmayıp, çok gelişmiş bir iletişim merkezidir … Bu okul, üniversite düzeyinde kütüphanecilik eğitimi vermek amacıyla kurulmuş ilk mesleki eğitim kuruluşudur. Bu okulun kurulması ile kütüphaneciliğin meslek olmanın temel koşullarının gerçekleştildiği düşünülür.

Mesleki Gelişimde Aşamalar: Bilgi Toplumu Bilgi teknolojilerinin yol açtığı değişimin etkileri birçok alanda olduğu gibi, bilgi hizmetlerini ve bu işleri yapanları da çok yönlü etkilemiş ve yeniden biçimlendirmiştir. Bu bağlamda etkilenen başlıca alanlar, Mesleki kavramlar ve unvanlar açısından Bilginin artış hızı ve yer aldığı ortamlar açısından Hizmetlerin kapsamı ve içerikleri açısından Kullanıcıların beklentileri açısından Bilgi profesyonellerinin mesleki bilgi ve becerileri açısından diye tanımlanabilir. Günümüzde «bilgi ve belge yönetimini» bir meslek olarak tanımlamak gerekirse, Yazılı, basılı ya da elektronik ortamda varlık bulan bilginin erişimi ve aktarımıyla doğrudan ilgili olan ve bu amaçla gerekli her türlü hizmeti tasarlamaya, yönetmeye ve geliştirmeye odaklı profesyonel bir hizmet alanıdır.

Bilgi Yönetiminden Sorumlu Profesyonelin Kimliği Bilgi yönetiminden sorumlu profesyonelinin kim olduğu daha önce «Temel Kavramlar» konusu işlenirken ele alınmıştı. Bir kez daha vurgulamak gerekirse; Bilgi Yöneticisi, bilgi yönetimi alanında en az lisans düzeyinde eğitim almış, parçası olduğu kuruluşun ya da hizmetinde bulunduğu insanların çeşitli konulardaki bilgi gereksinimlerini karşılamak amacıyla uygun gördüğü hizmetleri tasarlayan, planlayan, uygulayan ve geliştiren bir profesyoneldir. Bilgi yöneticisinin kendisinden beklenilen düzeyde hizmetler gerçekleştirebilmesi için iki başlık altında toplanabilecek nitelikleri taşıması gerekir. Bunları «bireysel nitelikler» ve «mesleki nitelikler» diye adlandırabiliriz.

Bilgi Yöneticisinin «Bireysel Nitelikleri» Değişime ve gelişime uyum gösterebilmesi, Yaşamboyu öğrenme alışkanlığı, Disiplinlerarası bilgi birikimi, Toplumsal ve bireysel hizmet anlayışı, İletişim kurma becerisi, Problem çözebilme becerisi, Meraklı olması, farklı görüşlere açık olması, Mesleki ve bireysel yaşamında yüksek etik standartlarının olması.

Bilgi Yöneticisinin «Mesleki Nitelikleri» Bilginin sağlanması, düzenlenmesi, depolanması, iletilmesi ve korunması konularında sistem seçme, uygulama ve geliştirme becerisine sahip olmalı, Bilgi kaynaklarını gereksinimler çerçevesinde değerlendirebilmeli ve aralarından seçim yapabilmeli, Bilgi teknolojilerini etkinlikle kullanabilmeli, Kullanıcılarının beklentilerinden ve bilgi arama davranışlarından haberdar olmalı, İnsan kaynakları yönetimi ve bilgi hizmetleri yönetimi konusunda gerekli bilgi ve beceri birikimine sahip olmalı, Bilgi profesyonellerinin toplumsal sorumluluklarının bilincinde olmalı, Meslek ahlakının öngördüğü yükümlülüklere saygılı davranmalı,

Bilgi Yöneticisinin «Toplumsal Sorumlulukları» Bilgi profesyonellerinin toplumsal sorumlulukları hizmetinde oldukları toplumun sosyal değerleriyle uyumlu olmalıdır. Bu sorumlulukları arasında başlıcaları, Bilgi kaynaklarının kullanımını arttırıcı etkinliklerde bulunarak insanların entelektüel düzeylerinin ve yaratıcılıklarının geliştirilmesine katkıda bulunmak, Kurumsal ve toplumsal düzeylerde bilgi politikalarının geliştirilmesine yardımcı olmak, İnsanların bilgi kaynaklarını ve teknolojilerini etkin kullanımlarını sağlamak amacıyla bilgilenmelerine yardımcı olmak, Bilgi hizmetlerinin geliştirilmesi yolunda mesleki ve/veya bilimsel çalışmalarda bulunmak.

Meslek Olarak Bilgi Yöneticiliği Temel Sorular: Meslek Nedir? Meslek olmanın ölçütleri var mıdır? Varsa, Bilgi Yöneticiliği bu ölçütlere uymakta mıdır? Çeşitli alanlarda çalışan insanların yaptıkları işlere bakılarak, bu işler kimi zaman meslek, kimi zaman zanaat, kimi zaman da meşgale ya da uğraş diye ifade edilmektedir. Genellikle eş anlamlıymış gibi kullanılan bu kavramlar arasında anlamlı farklılıklar bulunmaktadır. Meslekten söz edildiğinde genellikle “bir kimsenin hayatını kazanmak, geçimini sağlamak için yaptığı iş” ifade edilirse de, meslek işten farklıdır. Örneğin bir kişinin mesleği olabilir, ancak işi olmayabilir. Yine birinin işinin olması, o kişinin mesleği olduğu anlamına da gelmemektedir.

Meslek - İş - Zanaat - Meşgale ? İş: “Herhangi bir şey üretmek, ortaya koymak, bir verim ya da sonuç elde etmek için güç harcayarak yapılan çalışma, etkinlik” Zanaat: “İnsanların maddeye dayanan gereksinimlerini karşılamak için yapılan, öğrenimle birlikte deneyim, beceri ve ustalık gerektiren iş”. Bu işi yapan ustalara zanaatkar denir. Meşgale ya da Uğraş: “Bir kimsenin kendi isteğiyle seçerek ve zevk alarak yaptığı dinlendirici, oyalayıcı uğraş”. Meslek: “ İnsanlara yararlı mal ya da hizmet üretmek ve karşılığında para kazanmak için yapılan, belli bir eğitimle kazanılan, sistemli bilgi ve becerilere dayalı, kuralları toplumca belirlenmiş sistemli etkinlikler bütünüdür ”. İlgili alanda kurumsal bağlılık, sorumluluk duygusu, tarafsızlık, gizlilik gibi değerlere yer verir.

Meslek Olmanın Ölçütleri Herhangi bir çalışma alanının meslek olup olmadığını ya da meslekleşme sürecini tamamlayıp tamamlamadığını gösteren ölçütlerin ne olması gerektiği, 20. yüzyılın başlarından beri üzerinde çalışmalar yapılan bir konudur. Bu ölçütler mesleki boyutta belirsizlikler taşıyan bazı alanlar için kimi zaman bir savunma mekanizması, kimi zaman ise eksik yönleri tamamlama fırsatı verdiğinden ötürü önemlidirler. Geliştirilen ölçütlerde özellikle vurgulanan hususlar şunlardır: Alanın kendine özgü, «özel bilgisinin» olması, Üyelerinin mesleki eğitim düzeyi, Meslekle ilgili etik ilkelerin varlığı, Özerk yapıda mesleki örgütlenme, Mesleki alanda bilimsel yayın üretimi.

Meslek Ölçütler ve Bilgi Yöneticiliği

Mesleğin Özel Bilgi Alanı Her meslek grubu, sahip olduğu “özel bilginin” ne olduğunu ve bu bilginin hangi amaçlar için kullanıldığının farkında olması gerekir. Ayrıca, bu amacın “müşteri” diye tanımlanan insanların durumunda iyileştirmeye ya da geliştirmeye yol açması açması beklenilir. Bilgi Yöneticiliğinin “özel bilgisi” nedir? Bu bilgi, «bilgi hakkında bilgidir». Diğer bir deyişle, “aranılan bilgiye nasıl erişileceği bilgisidir” Bilgi yöneticisi bu bilgiyi kullanarak insanların gereksinim duydukları bilgilere erişmelerini sağlar. Böylelikle düşünsel yapılarını geliştirecekleri ve sonucunda da doğru seçimler yapabilecekleri ve sağlıklı kararlar alabilecekleri kabul edilir.

Mesleki Eğitim Meslek olmanın bir diğer koşulu, üyelerin mesleki bilgi ve becerilerinin üniversite düzeyinde bir eğitim kuruluşunda kazandırılmış olmasıdır. Dolayısıya bu ölçüt, bilgi yöneticilerinin taşıması gereken bilgi, beceri ve davranışların düzeyi, süresi ve içeriği ile ilgilidir. Üniversite düzeyinde kütüphanecilik eğitimi ilk kez 1887 yılında Melvil Dewey tarafından ABD’de Columbia Üniversitesinde başlatılmıştır. Ülkemizde üniversite düzeyinde bu eğitim, 1953 yılında kütüphanecilik eğitimi olarak A.Ü. DTCF’de gerçekleşir. Bunu 1963 yılında İ.Ü. Ed. Fakültesi, 1972 yılında da H.Ü. Ed. Fakültesi izlemiştir. Günümüzde bu eğitim, yedi üniversitemizde faaliyette bulunan Bilgi ve Belge Yönetimi bölümleri tarafından yürütülmektedir.

Mesleğin Etik İlkeleri Her meslek alanının etik ilkelere sahip olması bir zorunluluktur. Meslek etiğinin konusu, mesleki faaliyetleri sırasında Ne yapmalı? Ne yapmamalı? hakkındadır. Yetkili kuruluşlar tarafından geliştirilen bu ilkelerin mesleğin toplumsal düzeyde statü ve saygınlık kazanmasında büyük önemi vardır. Ülkemizde bilgi yöneticiliği ile ilgili etik ilkeler, Türk Kütüphaneciler Derneği tarafından Amerikan Kütüphaneler Derneğinin etik ilkeleri örnek alınarak 1996 yılında hazırlanmıştır. IFLA’nın 2012 yılında, kütüphaneciler ve bilişim çalışanlarına rehberlik etmek amacıyla geliştirdiği etik kurallar, 6 başlık altında toplanmıştır: Bilgiye Erişim Bireye ve Topluma Karşı Sorumluluklar Mahremiyet, Gizlilik ve Şeffaflık Açık Erişim ve Telif Hakları Tarafsızlık, Dürüstlük ve Profesyonel Beceriler Meslektaş, Çalışan ve İşveren İlişkisi

Mesleki Örgütlenme Örgütlenme, meslek statüsü kazanmanın önemli bir unsuru olmanın yanı sıra, katılımcı demokrasinin önemli göstergelerinden biridir. Her meslek gelişimini tamamlamak, güç birliğine ulaşmak, birlikte hareket etmek ve ortak bir çatı altında karar almak için örgütlenmek zorundadır. Kütüphanecilik alanında ilk dernek 1876’da kurulan Amerikan Kütüphaneler Derneğidir. Ülkemizde kütüphanecilik alanında ilk dernek, Adnan Ötüken ve arkadaşlarının ortak çabalarıyla 1949 yılında kurulan Türk Kütüphaneciler Derneğidir. Ülkemizde Türk Kütüphaneciler Derneğinin dışında bilgi yönetimi alanında örgütsel düzeyde mesleki etkinliklerde bulunan üç meslek kuruluşu bulunmaktadır. Bunlar, Üniversite ve Araştırma Kütüphanecileri Derneği,(1991 Türk Arşivciler Derneği (1998) Okul Kütüphanecileri Derneği (2010)

Uluslararası Meslek Örgütleri Bilgi ve Belge Yönetimi alanında uluslararası düzeyde yapılanmış ve bu doğrultuda etkinliklerde bulunan çok sayıda mesleki kuruluş bulunmaktadır. Bunlardan bazıları şunlardır. International Federation of Library Associations and Institutions (IFLA), 1927 International Council on Archives (ICA), 1948 International Association of University Libraries International Association of School Librarianship International Association for Law Libraries (IALL), 1959 International Association for School Librarianship (IASL), 1971 International Information Management Association (IIMA), 1989 International Association of Music Libraries, Archives and Document. Centres International Association of Agricultural Information Specialists (IAALD) Knowledge Management Professional Society (KMPro), 2001

Mesleki Bilimsel Yayın Üretimi Mesleğin ilgili olduğu alanda bilimsel inceleme ve araştırmalar yapılması ve sonuçların paylaşılması meslek olma yolunda bir diğer önemli ölçüttür. Bilgi ve Belge Yönetimi alanında yapılan yayınların büyük bir çoğunluğu meslek örgütleri tarafından çıkarılmaktadır. Ayrıca, üniversitelerdeki bölümler de olanakları çerçevesinde bu olaya katkı sağlamaktadırlar. İlk kütüphanecilik dergisi “American Library Journal” 1876 yılında ALA tarafından yayınlanmıştır. “Ulrich International Periodicals Directory” göre, günümüzde kütüphanecilik ve bilgi yönetimi alanlarda yayınlanan basılı ve elektronik dergilerin sayısı 3,400’ü aşmıştır. Ülkemizde bu alanda hakemli statüde düzenli olarak yayınlanan iki dergi bulunmaktadır: Bunlar, TKD’nin "Türk Kütüphaneciliği” (1952) ile ÜNAK’ın “Bilgi Dünyası” (2000) …

Ulusal Düzeyde Hakemli Olmayan Süreli Yayınlar Bu dergiler genelde haber niteliğinde bilgi aktarımını amaçlıyorsa da zaman zaman üyelerinin mesleki konularda görüş yazılarına da yer vermektedirler. Düşünceler: TKD Ankara Şubesinin yayın organıdır. 1992 yılından bu yana iki ayda bir yayınlanmaktadır. Üyelerin mesleki bilgilendirilmesini amaçlamakta olup, ilgi konularda düşüncelere, haberlere ve tanıtımlara yer vermektedir. ÜNAK Haber Bülteni: Üniversite ve Araştırma Kütüphanecileri Derneği tarafından, ilk sayısı Haziran 1997’de çıkarmıştır. İki ayda bir yayınlanmakta olan bülten, üniversite ve araştırma kütüphanecilerine mesleki konularda duyurular yapmaktadır.

Meslek Olarak Bilgi Profesyonelliği Information is like water It needs to flow to be useful Meslek Olarak Bilgi Profesyonelliği