‘Türkiye’de ırk, etnik köken, dini inanç ve dil temelinde ayrımcılığa ilişkin mevzuat ve uygulama’ Nurcan Kaya Uluslararası Azınlık Hakları Grubu “Türkiye’de ayrımcılıkla mücadelede sivil toplumun rolü”. 7 Haziran 2010

Türkiye’de ayrımcılıkla mücadeleye genel bakış Ayrımcılığın varlığını kabullen(e)meme Politika eksikliği Pasif anayasal yaklaşım: Kanun önünde eşitlik Devlet organları tarafından gerçekleştirilen ayrımcılık (1960larda VGM kararı, 1974 Yargıtay kararı) Üçüncü kişinin eyleminden ve tarihsel dezavantajlıların durumundan devletin sorumluluğunun yeni kabulü (kadınlar-Romanlar) Ayrımcılıkla mücadele eden grupları politik görme

Mevzuat ve Uygulama ‘Etnik köken’ temelinde ayrımcılık anayasa ve yasalarda yer almıyor. Diğer üç temelde ayrımcılık yasağı anayasa ve çeşitli yasalarda yer alıyor. Ayrımcılığın tanımı hiçbir yasada yer almıyor. Bazı alanlarda ayrımcılık yasak değil.(Ör: Kiralama) Bazı ayrımcılık türleri yasalarda yer almıyor (Ör: Dolaylı ayrımcılık, taciz, ayrımcılık yapma için talimat verme, mağdurlaştırma) Bazı kanun ve diğer mevzuatta ayrımcı düzenlemeler var.

Mevzuat ve Uygulama Devletin pozitif tedbir alma yükümlülüğü kavramsal olarak mevzuatta yer almıyor. Anayasa’ya göre devlet sadece kadın-erkek eşitliğinin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlü. İspat külfeti iddia eden tarafta (İş Kanunu hariç). Ayrımcılık mağduru için etkin şikayet, koruma ve tazmin yolları tanımlı degil (İş Kanunu hariç) ve uygulamada yok.

Mevzuat ve uygulama Türkiye’de anılan temellere dair ayrımcılıkla mücadele - eşitlik kurumu yok. Parlamentoda bu konuda çalışan bir komisyon yok. Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu 2009’da kuruldu. STÖ’lerin ayrımcılık yasağına ilişkin davalara müdahil olmaları yasal olarak düzenlenmiyor. Ayrımcılık mağdurlarına danışmanlık yapan devlet destekli kurum ya da hukuk büroları (İsveç örneği) mevcut değil. Ayrımcılık konusunda kanun uygulayıcılar ve bireylerde farkındalık eksik.

Anayasanın 10. maddesi: Kanun önünde eşitlik  Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir.  (Ek fıkra: 7/5/ /1 md.) Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür.  Hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz.  Devlet organları ve idare makamları bütün işlemlerinde kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadırlar.

Türk Ceza Kanunu MADDE 3 (2) Ceza Kanununun uygulamasında kişiler arasında ırk, dil, din, mezhep, milliyet, renk, cinsiyet, siyasal veya diğer fikir yahut düşünceleri, felsefi inanç, millî veya sosyal köken, doğum, ekonomik ve diğer toplumsal konumları yönünden ayrım yapılamaz ve hiçbir kimseye ayrıcalık tanınamaz.

TCK madde 122: Ayrımcılık (1) Kişiler arasında dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasî düşünce, felsefî inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım yaparak; a) Bir taşınır veya taşınmaz malın satılmasını, devrini veya bir hizmetin icrasını veya hizmetten yararlanılmasını engelleyen veya kişinin işe alınmasını veya alınmamasını yukarıda sayılan hâllerden birine bağlayan, b) Besin maddelerini vermeyen veya kamuya arz edilmiş bir hizmeti yapmayı reddeden, c) Kişinin olağan bir ekonomik etkinlikte bulunmasını engelleyen, Kimse hakkında altı aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası verilir.

İş Kanunu Madde 5: Eşit davranma ilkesi “İş ilişkisinde dil, ırk, cinsiyet, siyasal düşünce, felsefî inanç, din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayırım yapılamaz.” İşe alımda ayrımcılık yasağı bu madde ile düzenlenmiyor. İş ilişkisine ayrımcılığa maruz kalanlar için 4 aya kadar maaş tazminat öngörülüyor. İspat külfeti: 20 nci madde hükümleri saklı kalmak üzere işverenin yukarıdaki fıkra hükümlerine aykırı davrandığını işçi ispat etmekle yükümlüdür. Ancak, işçi bir ihlalin varlığı ihtimalini güçlü bir biçimde gösteren bir durumu ortaya koyduğunda, işveren böyle bir ihlalin mevcut olmadığını ispat etmekle yükümlü olur.

Milli Eğitim Temel Kanunu Türk Milli Eğitiminin Temel İlkeleri  I – Genellik ve eşitlik:  Madde 4 – Eğitim kurumları dil, ırk, cinsiyet ve din ayırımı gözetilmeksizin herkese açıktır. Eğitimde hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz. Eğitim kurumlarında öğrenci veya öğretmenlere ayrımcılık yasağı açıkça düzenlenmiyor. Ayrımcılık mağdurları için şikayet mekanizmaları ve tazmin yolları öngörülmüyor.

Devlet Memurları Kanunu TARAFSIZLIK VE DEVLETE BAĞLILIK: Madde 7 - (Değişik madde: 12/05/ /2 md.) Devlet memurları siyasi partiye üye olamazlar, herhangi bir siyasi parti, kişi veya zümrenin yararını veya zararını hedef tutan bir davranışta bulunamazlar; görevlerini yerine getirirlerken dil, ırk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din ve mezhep gibi ayırım yapamazlar; hiçbir şekilde siyasi ve ideolojik amaçlı beyanda ve eylemde bulunamazlar ve bu eylemlere katılamazlar. Memurların ayrımcılık yapması halinde yaptırımın ne olacağı düzenlenmiyor.

Ayrımcı mevzuat ve/ya uygulamaya örnek Özel Öğretim Kurumları Kanunu  Madde 5/c: Azınlık okullarında sadece Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları okuyabilir.  Madde 8: Bu okullarda Türk müdür başyardımcısı görev yapar.

Diyanet İşleri Başkanlığı Türkiye’deki belirli bir dine/inanca destek verilmesi.  Din görevlilerinin yetiştirilmesi ve maaşlarının ödenmesi  Kur’an kurslarının finanse edilmesi  Cami inşa edilmesi ve camilerin giderlerinin karşılanması

Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Muafiyet sistemi  Belli dinlere mensup kişilerin çocukları muaf tutulabiliyor. Muaf tutulmayan gruplar ile muaf tutulanlar arasında ayrım yapılıyor. Meşru bir nedeni var mı? Korunan yarar ile orantı var mı?

İbadet yerlerinin kurulması ve yasal statüleri İmar Kanununda yapılan değişiklik ile artık camiler dışında yeni ibadet yerlerinin de açılması mümkün, ancak:  Cemevlerinin ibadet yeri olarak tanınmaması  Cemevlerinin diğer inanç gruplarının ibadet yerleri ile aynı muameleye tabi tutulmaması  Protestan kiliselerinin açılmasında sıkıntılar

Azınlık tanımının sınırlı tutulması Sadece 3 grubun azınlık olarak kabul edilmesi sebebiyle bazı gruplar çeşitli haklardan eşit bir şekilde yararlanamıyorlar.  Ör: Süryaniler ve bazı etnik müslüman gruplar.

Pozitif tedbirler gerektiren haller Roman çocukların eğitime erişimi Ülke içinde yerinden edilmiş ailelerin çocuklarının eğitim sorunları

Ayrımcılığın varlığını tanıma ve devlet politikası geliştirme Pek çok alanda yasal değişiklik yapıldı: Radyo TV yayını, basım, dil kursu açma, derneklerin resmi olmayan faaliyetlerinde Türkçe dışında dilleri kullanabilmeleri... Anayasa’da kadın-erkek eşitliği bakımından düzenleme. Parlamentoda Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu İçişleri Bakanlığı’nin hazırladığı ayrımcılıkla mücadele yasa tasarısı Ayrımcılık konusu öğretim yılında okullarda ders konusu olarak ele alındı.

Teşekkürler