SU & ÜST ÖLÇEKLİ PLANLAMA ÇALIŞMALARI MEKANSAL PLANLAMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Mekansal Stratejiler ve Çevre Düzeni Planları Dairesi Başkanlığı Özlem ZİBEL / Şehir Plancısı 1

İÇERİK Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması Projesi –Proje Başlangıç Çalıştayı, 9-11 Şubat 2015, İSTANBUL 1. PLANLAR ARASI KADEMELENME 2. ÇEVRE DÜZENİ PLANLARI 2.1. Çevre Düzeni Planı Tanımı ve Amacı 2.2. Yasal Çerçeve 2.3. Planlama Yaklaşımı 2.4. Yöntem 2.5. Yapım Süreci 2.6. Ülke Genelinde Çevre Düzeni Planları 2.7. Uygulama Esasları 3. HAVZA KORUMA EYLEM PLANI & HAVZA YÖNETİM PLANI & ÇEVRE DÜZENİ PLANI 4. ERGENE HAVZASI KORUMA EYLEM PLANI 5. HAVZA KAPSAMINDA PLANLAMA ÇALIŞMASINA ÖRNEK 2

1. PLANLAR ARASI KADEMELENME MEKANSAL STRATEJİ PLANI (ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI) Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması Projesi –Proje Başlangıç Çalıştayı, 9-11 Şubat 2015, İSTANBUL 3 ÇEVRE DÜZENİ PLANI (ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI, Büyükşehir Belediyeleri) Mekansal Planlar (Mekansal Planlar Yapım Yönetmeliği – md. 6) İMAR PLANI ( İl Özel İdareleri, Belediyeler )

1. PLANLAR ARASI KADEMELENME Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması Projesi –Proje Başlangıç Çalıştayı, 9-11 Şubat 2015, İSTANBUL 4 Mekansal Planlar (Mekansal Planlar Yapım Yönetmeliği – md. 6) Arazi kullanım ve yapılaşmada sadece Mekânsal Strateji Planları, Çevre Düzeni Planları ve İmar Planları kararlarına uyulur. Mekânsal Strateji Planları ve Çevre Düzeni Planları hazırlanırken Kalkınma Planı, Bölge Planları, Bölgesel Gelişme Stratejileri ve diğer strateji belgeleri ile ortaya konulan hedefler dikkate alınır.

2. ÇEVRE DÜZENİ PLANLARI Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması Projesi –Proje Başlangıç Çalıştayı, 9-11 Şubat 2015, İSTANBUL Varsa Mekânsal Strateji Planlarının hedef ve strateji kararlarına uygun olarak orman, akarsu, göl ve tarım arazileri gibi temel coğrafi verilerin gösterildiği, kentsel ve kırsal yerleşim, gelişme alanları, sanayi, tarım, turizm, ulaşım, enerji gibi sektörlere ilişkin genel arazi kullanım kararlarını belirleyen, yerleşme ve sektörler arasında ilişkiler ile koruma-kullanma dengesini sağlayan 1/ veya 1/ ölçekteki haritalar üzerinde ölçeğine uygun gösterim kullanılarak bölge, havza veya il düzeyinde hazırlanabilen, plan notları ve raporuyla bir bütün olarak yapılan plan ÇEVRE DÜZENİ PLANI Nedir? (Mekansal Planlar Yapım Yönetmeliği – md. 4) 5

ÇEVRE DÜZENİ PLANININ Amacı Koruma ve gelişme politika ve stratejilerinin belirlenmesi, Düzensiz kentleşme ve sanayileşmenin önlenerek, kentsel ve kırsal gelişmelerin (sosyal, ekonomik, mekansal) sağlıklı bir şekilde yönlendirilmesi, Hassas alanların ve çevresel değerlerin (kıyılar, ormanlar, su havzaları, kültürel ve tarihsel değerler v.b) korunması, Tarım arazilerinin amaç dışı kullanımının önlenmesi, Nazım ve Uygulama İmar Planlarına esas olacak politika, strateji ve arazi kullanım kararlarının üretilmesi. Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması Projesi –Proje Başlangıç Çalıştayı, 9-11 Şubat 2015, İSTANBUL

3194 Sayılı İmar Kanunu 644 sayılı Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname 2872 sayılı Çevre Kanunu – md. 9 (b) Mekansal Planlar Yapım Yönetmeliği (yeni) Başbakanlık Hukuk Hizmetleri Başkanlığı ( / 909 sayılı yazı) Hukuk Müşavirliği ( / 2176 sayılı yazı) Anayasa Mahkemesi kararı ( / sayılı R.G., Esas No: 2011/100, Karar No: 2012/191, Karar Tarihi: ) 2.2. YASAL ÇERÇEVE 7

Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması Projesi –Proje Başlangıç Çalıştayı, 9-11 Şubat 2015, İSTANBUL 644 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 7.maddesinde tanımlanan görev ve yetki çerçevesinde her tür ve ölçekteki Çevre Düzeni Planları Bakanlığımızca yapılmaktadır. Büyükşehir Belediye Sınırlarında; Büyükşehir Belediyeleri (varsa havza veya bölge bazında çevre düzeni planına uygun olmak kaydıyla) Çevre Düzeni Planları tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Mekansal Planlar Yapım Yönetmeliği”ne uygun olarak hazırlanmaktadır YASAL ÇERÇEVE 8

Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması Projesi –Proje Başlangıç Çalıştayı, 9-11 Şubat 2015, İSTANBUL Sürdürülebilir Çevre - Sürdürülebilir Kalkınma Doğal, tarihi ve kültürel çevre değerlerinin korunması Çevre kirliliğinin önlenmesi; entegre yöntemler ve birlik şeklinde yapılanma (teknik altyapı çözümleri), çevre kalitesinin arttırılması Ülke ve bölge düzeyindeki büyük projelerin değerlendirilmesi Yeni gelişmeler – bölgesel dinamikler Katılımcılık ve şeffaflık Teknolojiden faydalanma 2.3. PLANLAMA YAKLAŞIMI / ESASLARI (Mekansal Planlar Yapım Yönetmeliği– md. 7 & md. 8 & md. 19) 9

Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması Projesi –Proje Başlangıç Çalıştayı, 9-11 Şubat 2015, İSTANBUL PLANLAMA EKİBİ: Şehir Plancısı (Uzaktan Algılama ve CBS konusunda uzman) Jeoloji Mühendisi Ziraat Mühendisi Çevre Mühendisi Biyolog Mimar Peyzaj Mimarı Harita Mühendisi Orman Mühendisi Hidrojeolog, vb. konusunda uzmanlardan oluşan ekip planlama sürecinde görev almaktadır YÖNTEM 10

Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması Projesi –Proje Başlangıç Çalıştayı, 9-11 Şubat 2015, İSTANBUL  I. Etap: Araştırma Raporu  Analiz Bölümü - Mevcut Durum Tespiti - Veri tabanının hazırlanması  Sentez Bölümü  II. Etap: Plan Senaryoları  Alternatif Planlar (en az iki alternatif)  Taslak Plan  III. Etap: Nihai Plan  Plan Paftaları  Plan Hükümleri ve Plan Açıklama Raporu  Nihai veri tabanının hazırlanması 2.5. YAPIM SÜRECİ 11

MEVCUT DURUM ANALİZİ Kalkınma Planları Stratejik Planlar Bölge Planları Türkiye ve bölgesindeki yeri Ülke ulaşım ağındaki yeri İdari bölünüş ve sınırlar Mevcut arazi kullanımı, Yerleşme alanlarının karakteristik özellikleri ve mekânsal gelişme eğilimleri ve potansiyelleri, Planlama alanına yönelik bölgesel ölçekli kamu projeleri ve yatırım kararları, Onaylı imar planları DOĞAL YAPI ANALİZİ 1) Jeolojik yapı (depremsellik ve fay hatları vb), 2) Jeomorfolojik yapı (topografya, eğim durumu vb), 3) Hidrolojik- hidrojeolojik yapı (Göller, barajlar, akarsular, taşkın alanları, yeraltı ve yüzeysel su kaynakları, havza sınırları), 4) İklimsel özellikler, 5) Toprak niteliği ve tarımsal arazi kullanımı, 6) Ekolojik yapı (ekosistem tipleri, flora ve fauna varlığı) SOSYO-EKONOMİK YAPI ANALİZİ Demografik yapı, Sosyal yapı, Ekonomik yapı DOĞAL VE YASAL EŞİK ANALİZİ Koruma statüsü verilmiş alanlar Orman alanları, mera, yaylak, kışlak alanları, Kültür ve turizm gelişim ve koruma bölgeleri, turizm merkezleri Askeri alanlar, askeri yasak bölgeler ve güvenlik bölgeleri, Çevre Sorunları TEKNİK ALTYAPI ANALİZİ 1) Ulaşım, 2) Enerji, 3) Atık geri kazanım ve bertaraf tesisleri, 4) İçme suyu ve atık su arıtma tesisleri, 5) Atık su deşarj yerleri, 6) Tarımsal sulama alanları ÇEVRE DÜZENİ PLANI 2.5. YAPIM SÜRECİ Analiz 12

Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması Projesi –Proje Başlangıç Çalıştayı, 9-11 Şubat 2015, İSTANBUL Ulaşım Toprak &Tarım Orman Morfoloji Deprem Jeoloji Uydu Görüntüsü IRS Uydu Görüntüsü IKONOS Uydu Görüntüsü Riskli Bölgeler Flora Teknik Altyapı.....vb. Coğrafi Veri Katmanları 2.5. YAPIM SÜRECİ Analiz 13

Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması Projesi –Proje Başlangıç Çalıştayı, 9-11 Şubat 2015, İSTANBUL Mevcut veriler Arazi yükseklik modelleri Uydu görüntüleri Arazi çalışmaları (uzmanlar) Coğrafi Bilgi Sistemi Karşılaştırılabilir, Değerlendirilebilir, Sorgulanabilir, Geliştirilebilir, Güncellenebilir, Standart VERİ TABANI 2.5. YAPIM SÜRECİ 14

Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması Projesi –Proje Başlangıç Çalıştayı, 9-11 Şubat 2015, İSTANBUL 2.5. YAPIM SÜRECİ 15 Coğrafi Veri Tabanı Örneği

Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması Projesi –Proje Başlangıç Çalıştayı, 9-11 Şubat 2015, İSTANBUL 2.5. YAPIM SÜRECİ 16 Coğrafi Veri Tabanı Örneği

Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması Projesi –Proje Başlangıç Çalıştayı, 9-11 Şubat 2015, İSTANBUL 2.5. YAPIM SÜRECİ 17

Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması Projesi –Proje Başlangıç Çalıştayı, 9-11 Şubat 2015, İSTANBUL Tarım Arazileri Orman Alanları Kentsel Yerleşmeler Sosyal ve Teknik Altyapı Sanayi ve Depolama Alanları MARDİN-BATMAN-SİİRT-ŞIRNAK-HAKKARİ PLANLAMA BÖLGESİ 1/ ÖLÇEKLİ ÇEVRE DÜZENİ PLANI 2.5. YAPIM SÜRECİ Nihai Plan 18

MARDİN-BATMAN-SİİRT-ŞIRNAK-HAKKARİ PLANLAMA BÖLGESİ 1/ ÖLÇEKLİ ÇEVRE DÜZENİ PLANI Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması Projesi –Proje Başlangıç Çalıştayı, 9-11 Şubat 2015, İSTANBUL Kırsal Yerleşmeler Koruma Alanları Kullanım Sınırlaması Getirilen Alanlar 2.5. YAPIM SÜRECİ Nihai Plan 19

GÖSTERİM Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması Projesi –Proje Başlangıç Çalıştayı, 9-11 Şubat 2015, İSTANBUL 2.5. YAPIM SÜRECİ Nihai Plan 20

Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması Projesi –Proje Başlangıç Çalıştayı, 9-11 Şubat 2015, İSTANBUL Planlar katılımcı bir süreçte hazırlanmaktadır: İş Programı dahilinde, Valiliğin Koordinasyonunda toplantı (bilgilendirme ve veri paylaşımı); Kamu kurum temsilcileri, İl Özel İdareleri, Belediyeler, Kalkınma Ajansı, Sivil Toplum Örgütleri, Üniversiteler vb. Çevre Düzeni Planları internet üzerinden ulaşılabilecek şekilde yayımlanmaktadır: YAPIM SÜRECİ / KATILIM 21

Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması Projesi –Proje Başlangıç Çalıştayı, 9-11 Şubat 2015, İSTANBUL Orta ve uzun vadede sektörel projeksiyonların olmaması (tarım, enerji, ulaşım, …) Yeterli ve nitelikli veri temin edilememesi (veri standardının olmaması, sayısal ortamda veri azlığı) Verilerin ücretli olarak verilmesi Verilerin zamanında temin edilememesi Sunulan veri ile gerçekteki verilerin uyuşmaması İlgisizlik Belediye mücavir alanları içinde ve dışında parçacıl planlama Nitelikli tarım alanlarının, hassas alanların, içme suyu havzalarının yasadışı kullanılması 2.5. YAPIM SÜRECİ / ÇEVRE DÜZENİ PLANLARI HAZIRLANIRKEN KARŞILAŞILAN SORUNLAR 22

2.6. ÜLKE GENELİNDE ÇEVRE DÜZENİ PLANLARI Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması Projesi –Proje Başlangıç Çalıştayı, 9-11 Şubat 2015, İSTANBUL 23

Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması Projesi –Proje Başlangıç Çalıştayı, 9-11 Şubat 2015, İSTANBUL PLAN PAFTALARI PLAN AÇIKLAMA RAPORU PLAN HÜKÜMLERİ ÇEVRE DÜZENİ PLANI Plan açıklama raporu ve plan hükümleri, plan paftaları ile bir bütündür UYGULAMA ESASLARI (Mekansal Planlar Yapım Yönetmeliği– md. 7) 24

Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması Projesi –Proje Başlangıç Çalıştayı, 9-11 Şubat 2015, İSTANBUL PLAN AÇIKLAMA RAPORU: Çevre düzeni planının vizyonu, amacı, hedefleri, stratejileri, ilkeleri ve politikaları ile bu doğrultuda belirlenen plan senaryosu, nüfus projeksiyonu, sektörel yapı, arazi kullanım biçimleri ve dağılımlarına ilişkin kararların, plan uygulama araçları ve denetime ilişkin gerekçeli açıklamaların yapıldığı yazılı doküman. PLAN HÜKÜMLERİ: Planlama alanının özelliklerine göre oluşturulur ve uygulamayı tarif eder, arazi kullanım kararlarını tarif ederek yapılaşma koşullarını belirtir; Genel hükümler Özel hükümler PLAN PAFTALARI: Belirlenen politika, strateji ve senaryoların mekansal yansımalarına ilişkin kararları gösterir UYGULAMA ESASLARI 25

Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması Projesi –Proje Başlangıç Çalıştayı, 9-11 Şubat 2015, İSTANBUL (Mekansal Planlar Yapım Yönetmeliği– md. 7) Üst ölçekli plan niteliği gereği: UYGULAMA PLANI DEĞİLDİR; Çevre Düzeni Planı sonrasında Nazım ve Uygulama İmar Planlarının hazırlanması gerekmektedir. ÜZERİNDEN ÖLÇÜ ALINAMAZ. MEVZİ İMAR PLANI YAPILAMAZ. P UYGULAMA ESASLARI 26

Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması Projesi –Proje Başlangıç Çalıştayı, 9-11 Şubat 2015, İSTANBUL Üst ölçekli plan niteliği gereği: ALT ÖLÇEKLİ PLANLAR İÇİN YÖNLENDİRİCİ VE BELİRLEYİCİ NİTELİKTEDİR; Çevre Düzeni Planı kararları doğrultusunda yapılacak alt ölçekli planlarda, İlgili kurum ve kuruluş görüşleri alınır. Doğal, yapay ve yasal eşikler çerçevesinde sınırlar kesinleşir UYGULAMA ESASLARI 27 (Mekansal Planlar Yapım Yönetmeliği – md. 7 & md. 19)

Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması Projesi –Proje Başlangıç Çalıştayı, 9-11 Şubat 2015, İSTANBUL 3. NEHİR HAVZALARI YÖNETİM PLANI & ÇEVRE DÜZENİ PLANI 28 17/10/2012 tarihli ve sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren «Su Havzalarının Korunması ve Yönetim Planlarının Hazırlanması Hakkında Yönetmelik» : o) Havza koruma eylem planı: Su kaynakları potansiyelinin her türlü kullanım maksadıyla korunması, kullanımının sağlanması, kirlenmesinin önlenmesi ve kirlenmiş olan su kaynaklarının kalitesinin iyileştirilmesi gayesiyle hazırlanan planı, ö) Havza yönetim planı: Su havzasındaki su kaynaklarının ve canlı hayatının korunmasını, geliştirilmesini ve bozulmamasını sağlamak üzere su kaynakları için sürdürülebilir bir koruma-kullanma dengesi gözetilerek havzanın bütünü esas alınarak hazırlanan planı,

Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması Projesi –Proje Başlangıç Çalıştayı, 9-11 Şubat 2015, İSTANBUL 3. HAVZA KORUMA EYLEM PLANI & HAVZA YÖNETİM PLANI& ÇEVRE DÜZENİ PLANI 29 17/10/2012 tarihli ve sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren «Su Havzalarının Korunması ve Yönetim Planlarının Hazırlanması Hakkında Yönetmelik» : MADDE 5 – (1) Su kaynaklarının havza bazında sürdürülebilir bir şekilde geliştirilmesi, iyileştirilmesi, korunması ve kullanılmasının sağlanmasında; e) Her türlü planlama yapılırken iyi su durumunun esas alınarak koruma kullanma dengesinin kurulması ve korunması, ı) Her türlü planın ve stratejinin hazırlanmasında ve uygulanmasında havza yönetim planlarının dikkate alınması ve havza yönetim planına entegrasyonun sağlanması,

Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması Projesi –Proje Başlangıç Çalıştayı, 9-11 Şubat 2015, İSTANBUL 3. HAVZA KORUMA EYLEM PLANI & HAVZA YÖNETİM PLANI& ÇEVRE DÜZENİ PLANI 30 Çevre Düzeni Planları hazırlanırken; Havza Koruma Eylem Planları ve Havza Yönetim Planlarındaki su kaynaklarının havza bazında sürdürülebilir geliştirilmesi, iyileştirilmesi, korunması ve kullanılmasına yönelik esaslar ve öngörüler dikkate alınmaktadır.

Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması Projesi –Proje Başlangıç Çalıştayı, 9-11 Şubat 2015, İSTANBUL 4. ERGENE HAVZASI KORUMA EYLEM PLANI 31 Eylem 3. Islah Organize Bölge Sanayi Bölgeleri kuruluyor. Eylem 5. Sanayide daha az su, daha az kirletici hammadde kullanımına geçiliyor. Eylem 7. Ergene’de Planlı döneme geçiliyor, 1/25.000’lik planlar uygulamaya giriyor.

32 5. HAVZA KAPSAMINDA PLANLAMA ÇALIŞMASINA ÖRNEK: Trakya Alt Bölgesi Ergene Havzası 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı

İmar, Kıyı, Yapı ve Çevre Uygulamaları Güneydoğu Anadolu Bölgesel Semineri, Eylül 2012, Mardin 33

Trakya Alt Bölgesi Ergene Havzası 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı 34 Aşırı Yeraltı Suyu Çekim Alanlarına yer verilmektedir. Yeraltı Suları Beslenme Alanlarına (YAS) yer verilmektedir.

Trakya Alt Bölgesi Ergene Havzası 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı 35 Yeraltı Suları Beslenme Alanları (YAS) Aşırı Yeraltı Suyu Çekim Alanlarında / Plan Hükümleri: a. Bölgede yüzey suyu potansiyeli fazla ve bölgedeki yüzeysel akış ve yeraltı suyu beslenmesi kuzeyden güneye doğru olduğundan, yeraltı suları rezerv olarak korunacak, bölgenin kuzeyinin sanayi alanı olarak yapılaşmasına izin verilmeyecek ve bu alanlarda kimyasal gübre ve ilaç kullanımı sınırlandırılacaktır c. Bölge güneyinde taneli ortamların bulunduğu yeraltı suyu beslenme alanlarında ise, akiferlerin öncelikle kirlenmesini önleyecek önlemlerin alınması gereklidir. Bu alanlara doğrudan evsel veya endüstriyel atık kesinlikle deşarj edilemez ve meskun alanlarda kanalizasyon şebekesinin öncelikli olarak tamamlanması sağlanacaktır. …. Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması Projesi –Proje Başlangıç Çalıştayı, 9-11 Şubat 2015, İSTANBUL

Trakya Alt Bölgesi Ergene Havzası 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı 36 Plan Hükümleri; Kirletici vasfı yüksek sanayilere izin verilmemektedir.

Trakya Alt Bölgesi Ergene Havzası 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı 37 Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması Projesi –Proje Başlangıç Çalıştayı, 9-11 Şubat 2015, İSTANBUL

38 Plan Hükümleri: Trakya Alt Bölgesi Ergene Havzası 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması Projesi –Proje Başlangıç Çalıştayı, 9-11 Şubat 2015, İSTANBUL

39 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı’nda Ergene Havzası Koruma Eylem Planı eylemleri ile bağlantılı daha birçok örnek plan kararları ve öngörüleri bulunmaktadır…. Trakya Alt Bölgesi Ergene Havzası 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması Projesi –Proje Başlangıç Çalıştayı, 9-11 Şubat 2015, İSTANBUL

Ege İmar, Kıyı, Yapı ve Çevre Uygulamaları Bölgesel Semineri, 11 – 13 Kasım 2014, İzmir TEŞEKKÜRLER… 40