Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü Dr. Mehmet Zeki Ak İktisadi İdari Bilimler Fakültesi| İktisat B

Monopol Piyasasını ve Monopol Piyasasının Özelliklerini Açıklamak 2 Bir ülke parasının diğer ülke parası cinsinden fiyatına döviz kuru denir. Bir başka deyişle, döviz kuru, bir ulusal para ile yabancı para arasındaki değişim oranıdır. Döviz kurunun yabancı para birimi başına ulusal para miktarı olarak tanımlanmasına dolaysız kotasyon veya Avrupa yöntemi denir. 1 dolar =3 TL gibi (3 TL/$) Döviz kurunun bir birim ulusal para karşılığı olan yabancı para miktarı biçiminde ifade edilmesine ise, dolaylı kotasyon veya Amerikan yöntemi denir. TL başına 1/ 3 dolar gibi =(1/3 $/TL)

Monopol Piyasasını ve Monopol Piyasasının Özelliklerini Açıklamak 3 İki ulusal para arasındaki değişim oranının dolaylı olarak, başka paraların kurlarından elde edilmesidir. Örneğin İstanbul piyasasında geçerli kur 1$ 3.75 TL’dir. Aynı anda Frankfurt piyasasındaki kur ise 1$=1.50€ olsun. O takdirde buradan 1€ =2.50 TL olması gerektiği sonucu çıkartılır.

Monopol Piyasasını ve Monopol Piyasasının Özelliklerini Açıklamak 4 Bir dövizin diğer bir dövize göre değerlenmesi ve değerindeki düşme yüzde değişim olarak aşağıdaki gibi hesaplanabilir: Örneğin doların TL kuru 1.78’den 2.00’ye çıktığını varsayalım. Bu durumda dolar, TL’ye göre yüzde 12 değerlenmiştir. Buna karşılık TL’nin dolar kuru 0.56$’dan 0.50$’a düşmüştür. Bu durumda TL’de yüzde 11 değer kaybetmiş olur.

Monopol Piyasasını ve Monopol Piyasasının Özelliklerini Açıklamak 5 Piyasada kullanılan kur tanımı nominal döviz kurudur. Yani, yabancı para biriminin ulusal para ile ifade edilen karşılığıdır (veya tersi). Buna karşılık ülkelerin enflasyon oranları dikkate alınarak hesaplanan kura reel kur denmektedir. Diğer bir değişle reel kur, piyasada açıklanan nominal döviz kurunun iki ülke enflasyon oranına göre düzeltilmesiyle elde edilen bir endekstir. Buna göre reel kur aşağıdaki gibi hesaplanır; Reel Kur=Nominal Kur x Yurtdışı Fiyat Endeksi (P f ) Yurtiçi Fiyat Endeksi (P d )

Monopol Piyasasını ve Monopol Piyasasının Özelliklerini Açıklamak yılında 1$=1.50 TL iken 2011 yılı sonunda 1$=1.60 TL olmuştur. Aynı dönemde enflasyon oranı Türkiye’de yüzde 12, ABD’de yüzde 4 olarak gerçekleşmiştir. Buna göre 2011 yılı sonunda reel kur ne olmuştur? 2010 yılı Reel Kur=1.5x 100 = yılı Reel Kur=1.6x 104 =

Monopol Piyasasını ve Monopol Piyasasının Özelliklerini Açıklamak 7 Nominal döviz kuru endeksi; cari dönem nominal döviz kurunun baz alınan dönemin nominal döviz kuruna oranı ile bulunur. Nominal Döviz Kuru Endeksi = Cari Dönem nominal döviz kuru x100 Baz dönem nominal döviz kuru Reel döviz kuru endeksi; nominal döviz kuru endeksinin iki ülke enflasyon oranına göre düzeltilmesi ile hesaplanır. Reel Döviz Kuru Endeksi =Nominal döviz kuru Endeksi x Yurtdışı Fiyat Endeksi (P f ) Yurtiçi Fiyat Endeksi (P d )

Monopol Piyasasını ve Monopol Piyasasının Özelliklerini Açıklamak 8 DönemTL/$Nominal Döviz Kuru Endeksi Türkiye’de TÜFE (P d ) ABD’de TÜFE (P f ) Reel Döviz Kuru Endeksi (1.700/1600).100= x110/120= (1.850/1600).100= x120/130= (1.750/1.600).100= x115/135= (1.800/1.600).100= x120/140=96

Monopol Piyasasını ve Monopol Piyasasının Özelliklerini Açıklamak 9 Ülkelerin ticaret paylarının da dikkate alınarak hesaplanan döviz kurlarına efektif döviz kuru denir. Efektif döviz kuru nominal ve reel olarak hesaplanabilir.

Monopol Piyasasını ve Monopol Piyasasının Özelliklerini Açıklamak 10

Monopol Piyasasını ve Monopol Piyasasının Özelliklerini Açıklamak 11 Satınalma gücü paritesi (SGP-purchasing power parity), tek fiyat kanunu (law of one price) denilen bir ilkeye dayanmaktadır. Tek fiyat kanunu, tamamıyla homojen olan malların farklı piyasalarda da olsa aynı fiyata satılması gerektiğini ifade eder. Doğal olarak burada dış ticaret engellerinin ve nakliye masraflarının söz konusu olmadığı kabul edilmektedir. Eğer piyasalar arasında fiyat farklılığı söz konusu ise, talebin ucuz piyasaya yönelmesi sonucu, fiyatların kısa sürede eşitleneceğini söylemek mümkündür.

Monopol Piyasasını ve Monopol Piyasasının Özelliklerini Açıklamak 12 Türkiye ve ABD'yi ele alarak mal piyasalarında tek fiyat kanununun işleyişi konusunda bir örnek verelim. Diyelim ki, gümrük tarifeleri ve taşıma giderleri gibi engellerin bulunmaması durumunda, halen geçerli kur 1.25TL: 1$ iken buğdayın tonu Amerika'da 100$ ve Türkiye'de 175TL'dir. Türk lirasına çevrildiğinde, bunun anlamı buğdayın ABD'de 125 TL (ya da dolar cinsinden Türk buğdayının fiyatı 140$) olması demektir. Görüldüğü gibi, buğday fiyatları ABD'de Türkiye'den daha ucuzdur. Bu farklılık kâr peşinde koşan arbitrajcıyı derhal harekete geçirir. Buğday ABD'den alınıp Türkiye'de satılınca ton başına 50TL (veya 40$) bir kâr elde edilir. Arbitrajcının kâr sağlamasının yanında, yukarıdaki mekanizma, iki ülkede fiyatları aynı düzeye getirici etki yapar. Şöyle ki, buğdayın ABD'den satın alınması bu piyasada fiyatları yükseltici, Türkiye'de satılması da burada fiyatları düşürücü etkide bulunur, böylece uluslararası piyasalar arasında bozulmuş olan fiyat uyumu yeniden sağlanmış olur.

Monopol Piyasasını ve Monopol Piyasasının Özelliklerini Açıklamak 13 Tek fiyat kanunu, uluslararası ticarete konu olan tüm ekonomik varlıklara uygulanabilir. Örneğin mal piyasalarına uygulanırsa aynı malın, döviz piyasalarına uygulanırsa belli bir yabancı paranın, sermaye piyasalarına uygulanırsa aynı paraya bağlı tahvillerin faiz oranlarının, bütün piyasalarda aynı olması gerekir. Sözü edilen

Monopol Piyasasını ve Monopol Piyasasının Özelliklerini Açıklamak 14 Sözü edilen bu tek fiyat kanunundan yola çıkılarak geliştirilen satınalma gücü paritesi teorisi, sadece iki ülke arasındaki homojen malların fiyatları arasındaki ilişkiyi değil, tüm malların fiyatlarını yani iki ülkedeki fiyatlar genel düzeyi arasındaki ilişkiyi esas almaktadır. Satınalma gücü paritesi teorisine göre, yurtiçi fiyat düzeyi döviz kuru ile yabancı ülkedeki fiyat düzeyinin çarpımına eşit olacaktır. Yerli ülke olarak Türkiye!yi yabancı ülke olarak ABD’yi kabul edersek, Türkiye’deki Türkiye’deki Fiyatlar Genel Düzeyi (Pd) Nominal Döviz Kuru (E) ABD’deki Fiyatlar Genel Düzeyi (Pf)

Monopol Piyasasını ve Monopol Piyasasının Özelliklerini Açıklamak 15 Eğer satın alma gücü paritesi gerçekleşirse, ABD doları her iki ülkede de aynı satın alma gücüne sahip olacaktır. Bir diğer değişle, döviz kuru her iki ülkede de aynı satınalma gücüne sahip olacak şekilde belirlenir. Piyasada oluşan kurdan doları TL’ye veya TL’yi dolara çevirdiğinizde, hem Türkiye’de hem de ABD’de tam olarak aynı miktar malı satın almak mümkündür. Örneğin, ABD’deki McDonald’s restoranında 2 dolara yediğiniz hamburger, Türkiye’de 4 TL ise, döviz kurunun 1$=2 TL olması gerekir. Eğer döviz kuru bu düzeyde değilse, bir sapma söz konusudur, ancak, uzun dönemde kurun değişimi bu değere ulaşılacak şekilde gerçekleşir.

Monopol Piyasasını ve Monopol Piyasasının Özelliklerini Açıklamak 16 Şimdi SGP Teorisi'ne daha yakından bakalım. SGP birisi mutlak, diğeri de göreceli (nisbi) olmak üzere iki ayrı şekilde ele alınır. Önce birincisine

Monopol Piyasasını ve Monopol Piyasasının Özelliklerini Açıklamak 17 Mutlak (statik) Satınalma gücü paritesi Türkiye'de (A) = Nominal x ABD'de (A) malının fiyatı (Pd) döviz kuru (E) malının fiyatı (Pf) Yani, ortak bir yıl temel alınarak düzenlenen (ve kapsam olarak birbiriyle karşılaştırılabilen) fiyat indekslerinin tüm ülkelerde aynı sayıyı göstermesi gerekir. Sözü edilen bu ilişkiden, iki ülke arasındaki döviz kurunun ne olması gerektiğini hesaplayabiliriz. Buna göre ulusal para ile yabancı para arasındaki değişim oranı (döviz kuru), ilgili ülkelerin fiyat indeksleri oranına bağlıdır.

Monopol Piyasasını ve Monopol Piyasasının Özelliklerini Açıklamak 18 Nispi (dinamik) Satınalma gücü paritesi 2. SGP'nin bu yaklaşımında fiyat ve kurların mutlak büyüklüğü değil, bunlardaki göreceli değişmeler ele alınır. Başka bir deyişle, göreceli SGP (relative purchasing power parity)'ye göre, kurlardaki değişme iki ülke arasındaki enflâsyon (fiyatlardaki artış) oranlarına bağlıdır. Yabancı ülkeye göre ulusal ekonomide enflâsyon ne derece yüksekse, döviz kurunun da o ölçüde artması gerekir. Sözgelişi, belli bir başlangıç yılı esas alınarak, Türkiye'de fiyat artışlarının ABD'nin iki katı olması, doların TL kurunun da iki katına çıkmasını gerektirir.

Monopol Piyasasını ve Monopol Piyasasının Özelliklerini Açıklamak 19 Nispi (dinamik) Satınalma gücü paritesi 2.Nisbi satmalma gücü paritesi Döviz kurunun ne olması gerektiği ile değil, ne kadar değişmesi gerektiği ile ilgilidir. Buna göre döviz kurundaki yüzde değişme (E1 - E0 / E0), yurtiçi ve yurtdışı fiyat endeksi (enflasyon oranları) farkı (Pd - Pf) kadar olmalıdır. E1 - E0/E0 = Pd – Pf Örneğin dolar/tl kurunun 1.78, türkiyede enflasyon oranının yüzde 5 abd^de enflasyon oranının yüzde 1 olduğu düşünüldüğünde nispi satınalma gücü paritesine göre oluşacak resmi kur (E1-178)/1.78= E1:1.85 olacaktır Diyelim ki, 2007 yılı başında döviz kuru 1$: 1.25TL olup bu yıla ait enflâsyon oranları Türkiye'de yüzde 12 ve ABD'de yüzde 2 olmuştur. Bu koşullar altında, göreceli Satınalma Gücü Paritesi Teorisi açısından yıl sonunda doların TL kuru ne olmalıdır? İlgili değerler formülde yerlerine konulduğunda (S1-1.25)/ 1.25 = olur ve buradan da S1= 1.375TL olarak bulunur.