HUKUKTA BİLGİ YÖNETİMİ BBY 369 HUKUKTA BİLGİ YÖNETİMİ BBY Sosyal Bilimler ve yayın özellikleri Nazan Özenç Uçak Güz

Okuma Listesi-1 Nederhof,A. J. ve Noyons,E. C. M. (1990). Trends in Publication and International Co- Publication Activity in the Social and Behavioral Sciences and the Humanities ( ). Leiden: report CWTS Nederhof, A. J. (2006). Bibliometric monitoring of research performance in the social science and the humanities. Scientometrics, 66, 1, Hicks, D. (2004). The four literatures of social sciences. H. F. Moed ve diğerleri, Handbook of Quantitative Science and Technology Research içinde (ss ) tarihinde adresinden erişildi. Huang, M. ve Chang, Y. (2008). Characteristics of research output in social sciences and humanities: From a research evaluation perspective. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 59, 11, Leeuwen, T.V. (2006). The application of bibliometric analysis in the evaluation of social science research. Who benefits from it, and why it is still feasible. Scientometrics, 66, 1,

Okuma listesi devam... Skelton, B. (1973). Scientists and social scientists as information users: A comparison of results of science user studies with the investigation into information requirements of the social sciences. Journal of Librarianship, 5, 2, Slater, M. (1988). Social scientists’ information needs in the 1980s. Journal of Documentation, 44(3): Uçak, N. Ö. (1999). Sosyal ve insan bilimleri alanlarında bilgi gereksinimi ve kullanımı. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 16 (1), Uçak, N.Ö. (2005). Sosyal bilimlerde bilginin üretimi, erişimi ve kullanımı. O. Horata (Ed.) Sosyal Bilimlerde Süreli Yayınlar ve Bilgi Teknolojileri Sempozyumu, Bildiriler içinde (ss ). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı. Uçak, N. ve Al,U. (2008) Sosyal bilimler tezlerinin atıf özelliği. Edebiyat Fakültesi Dergisi, 25, 2,

SOSYAL BİLİMLER Sosyal bilim nedir? Sosyal bilimleri diğer bilimlerden ayıran özellikler nelerdir?

Sosyal bilimlerin tanımı Sosyal bilimler bireylerin birbirleriyle ve toplumla ilişkilerini inceleyen bir alandır. Bu alanın çalışma konusu insan ve insan toplum ilişkileridir.

Sosyal bilimlerde bilgi Sosyal bilimlerde bilginin özellikleri? Sosyal bilimlerde bilgi üretimi ve paylaşımı nasıldır? Sosyal bilimlerde kullanılan araştırma yöntemleri nelerdir?

Sosyal Bilimler Kapsamına Giren Bilim Dalları Antropoloji Ekonomi Eğitim Siyasal bilimler Psikoloji Sosyoloji Tarih Coğrafya Hukuk

Sosyal Bilimler Alan Özellikleri Kuramlar ispatlanabilir değildir. Evrensel değildir. Bulgular çalışılan ülke ve ortama göre değişir. Olaylara yaklaşım içinde bulunulan koşullardan etkilenebilir. Fen bilimlerindeki kadar yansız değildir. Araştırma yöntemleri farklıdır. Yapılan çalışmalar zaman içinde tekrar gerektirir. Sonuçlar genellenemez. Kesin sonuca ulaşılması zordur. Dil ve kültür farklılıkları bulguları etkiler. Alanın özelliği sürekli değişimdir. Üretilen bilginin geçerliliği zaman ve bölgeye göre değişir.

Bilgi Kullanım Özellikleri Resmi iletişim önemlidir. Bilgi gereksinimi büyük ölçüde basılı kaynaklardan karşılanmaktadır. Daha çok monograflara atıf yapıldığı gözlenir. Kitap ve dergi kullanım oranları alanlara göre farklılık gösterir. Çekirdek koleksiyon önemlidir, yoğun kullanılır. Review kullanımı azdır. Yayın taramaları geriye dönük yapılmaktadır. Konferans ve toplantılara katılımdan amaç meslektaşlarla iletişimdir. Bildirileri basılı olarak elde etmek isterler. Kişilerarası iletişim önemlidir ancak resmi iletişimin yerini tutmaz. Yerel kültürün etkisi altındadır. Sistematik bilgi arayışı zayıftır.

Sosyal bilimlerde bilgi ve bilgi erişim Farklı disiplinlerin farklı yayın kullanım özellikleri var Yayın türü tercihi ile gereksinim duyulan bilginin niteliği arasında ilişki vardır. Güncel ve evrensel bilgi ihtiyacı süreli yayın, veri tabanı, elektronik ortam kullanımını; yerel, geriye dönük bilgi ihtiyacı kitap, bibliyografya ve basılı kaynak kullanım ihtiyacını yaratmaktadır. Sosyal bilimler içinde yer alan tüm disiplinlerde kaynak kullanım özellikleri aynı değil.

Sosyal bilimlerde yerellik Çalışma alanı içinde bulunulan toplumla yakından ilgilidir Üretilen bilgi yerel; bilgi üretiminin ve tüketiminin büyük ölçüde ulusal düzeyde gerçekleşmektedir. Araştırmacılar öncelikle ulusal ve kendi dillerindeki yayınlara atıf yapmaktadır. Kendi kültür ve düşüncesini en iyi kendi dilinde anlatabilme özelliği Uluslararası dergilerde yayın yapma olanağının fen bilimlerine oranla daha az olması (Huang ve Chang, 2008). Bu durum özellikle sosyoloji, hukuk, kamu yönetimi, halk bilimi gibi alanlarda daha belirgin Sosyal bilimciler fen bilimcilere oranla daha az yabancı yayın kullanmakta ve yabancı dergilere daha az yazı göndermektedir (Brittain,1984; Yitzhaki, 1998).

Yayın türü Sosyal bilimler ve fen bilimleri arasında özellikle kitap ve süreli yayın tercihleri arasındaki farklılıklar var. Sosyal bilimlerin alan özellikleri, bütüncül bakış açısı kitap ve kitap içi bölümlerin yoğun kullanılmasında etkendir. Dergi kullanımı ikinci sırada gelmektedir. Sosyal bilimlerde zaman baskısının az olması bu alanda kitaba olan ilgiyi de artırmaktadır (Cronin, Synder ve Atkins, 1997; Lindholm-Romantschunk ve Warner,1996; Uçak, 1997; Kyvik, 2003).

Atıf özellikleri Atıflar bu alanda kullanılan yayınların özelliklerini görmek açısından önemlidir. Konuyla ilgili yapılan araştırma sonuçlarına göre: kitaplara yapılan atıflar sosyolojide %62 iken kimyada %5 dir (Broadus, 1971). Atıf dizinleri temel alınarak yapılan bir araştırmaya göre dergilere yapılan atıflar tarihte %35, sosyolojide %40 iken ekonomide bu oran %49, işletmede %56 ve psikolojide %64’e çıkmaktadır. Aynı araştırmaya göre dergi kullanım oranı fizikte %85, kimyada %84 olarak saptanmıştır (Glänzel ve Schoepflin, 1999).

Atıf özellikleri Felsefe alanında yapılan bir araştırmada ise monograflara %70, kitap içi bölümlere %15 oranında atıf yapıldığı saptanırken, bu oran dergiler için %13 olarak bulunmuştur (Cullars, 1998). Sosyal bilimcileri genel olarak değerlendiriren bir araştırmaya göre sosyal bilimcilerin %67 oranında kitaba, %7 oranında kitap içi bölümlere ve %26 oranında dergilere atıf yaptıkları sonucuna ulaşılmıştır (Nederhof, 2006). Bir araştırmaya göre dergi kullanımı fizikte %99’a çıkarken bu oran müzikte %11dir. Aynı rapora göre fen bilimlerinin tüm bölümlerinde dergi kullanımı ilk sırada önemli olurken, kitap ve kitap içi bölümlere atıf oranı sosyal bilimler alanında öncelikli bulunmuştur (Huang ve Chang, 2008).

Atıf Özellikleri Sosyal bilimler alanında kuramsal gelişme fen bilimlerine göre daha yavaş olmaktadır. Bunun sonucu olarak yayın eskimesi de daha yavaş gerçekleşmektedir. Bireysel çalışma alışkanlığı tek yazarlı yayın sayısının fazla olmasına neden olmaktadır. Bir araştırmaya göre sosyal bilimler alanında çok yazarlı yayın oranı %14’dür. Bu oran dil ve edebiyat çalışmalarında %3’e kadar düşmektedir.

Atıf özellikleri Uçak ve Al, yılları arasında psikoloji, sosyoloji, tarih, ekonomi, felsefe ve İngiliz dili edebiyatı bölümlerinde hazırlanan yüksek lisans ve doktora tezlerinde yer alan atıfı incelenmişlerdir. Sonuçlar: Genelde sosyal bilimler için kitap bilimsel iletişimde en önemli kaynaktır. Kitabı ikinci sırada dergiler izlemektedir. Kitap ve dergi dışında kaynak kullanım oranı çok düşüktür. Sosyal bilimler içinde yer alan tüm disiplinlerde elektronik kaynakların yeterince kullanılmadığı; kaynak kullanım özelliklerinin zaman içinde önemli bir değişiklik göstermediği anlaşılmaktadır. Yayın dili genelde Türkçedir ve zaman içinde azalma göstermemektedir. Genel olarak atıf yapılan kaynakların yarı yaşam süresi 14 yıldır. Tek yazarlı kaynak kullanım oranı çok yazarlı kaynak kullanımına göre çok fazladır. Sosyal bilimler alanında disiplinler arasında bilgi kullanım özellikleri açısından farklılıklar vardır. Ör. Psikoloji (2008).

Yayınlar... Fen ve sosyal bilimler alanlarında yayın tercihleri arasındaki farklılık atıf indeksi kapsamında yer alan dergi sayılarını da etkilemektedir. Fen bilimlerinde yayımlanan dergi sayısı sosyal bilimlerinden daha fazladır. Psikoloji, ekonomi ve işletme gibi güncel bilginin daha önemli olduğu alanlarda daha fazladır. Bu durum indekslerde temsil edilen yayın sayılarını ve konu bazlı hazırlanan veri tabanlarını da etkilemektedir.

Yayın çeşitliliği Sosyal bilimlerde araştırma ürünleri farklı yayın türlerinde yayımlanmaktadır. Toplumu bilgilendirme amacıyla yapılan ve akademik olmayan pek çok yayın vardır ve bunların izlenmesi problemdir. Bilimsel literatür dışında yayın yapma alışkanlığı dil, edebiyat ve kamu yönetimi gibi alanlarda daha fazladır. Bu nedenle yayınlara erişimde sorun olabilmekte, yayın tarama kapsamı geniş tutulmalıdır.

Yayın dili Yayının dilini belirleyen en önemli unsur yayının kimin için olduğudur. Bilgiye erişimde dil engeli önemlidir. Ana dilde yayın yapma oranı fazladır. Yerel konuların ana dilde anlatımının önemi pek çok sosyal bilimcinin ana dilde yayın yapmasında etkendir. Uluslararası literatürde yer almanın araştırma konusu kadar yayın diliyle de ilgisi vardır. Son yıllarda ABD dışında kalan ülkelerden atıf indeksine giren yayın sayısının bir miktar artış göstermesine rağmen yayın dili açısından önemli bir fark olmadığı İngilizcenin %95 ile ilk sırada geldiği, bunu sırasıyla Almanca, Fransızca ve İtalyancanın izlediği, kalan dillerin temsil oranının ise %1 olduğu anlaşılmaktadır (Leeuwen,2006).

Dil ve görünürlük Yayın dili yayın kalitesini etkilemese de görünebilirliğini ve atıf alma oranını etkilemektedir (Huang ve Chang, 2008). Amerikalı ve İngiliz sosyal bilimciler %99 oranında kendi dillerindeki yazılara atıf vermektedirler. Dünya literatürünün %10’unu oluşturmasına rağmen Alman ve Fransız sosyal bilimciler %60 dan fazla kendi dillerindeki yayınları kullanmaktadırlar. Hacettepe Üniversitesi’nde sosyal bilimler alanında yapılan tezlerdeTürkçe literatüre atıf oranı %60’ın üzerindedir (Uçak ve Al, 2008).

Yayınların eskime oranı ve etki faktörü Sosyal bilimlerde gereksinim duyulan bilgi fen bilimlerinde olduğu kadar güncel değildir. Bu alanda kuramsal gelişim fen bilimlerine göre daha yavaş Bu durum yayınların eskime oranlarını etkilemektedir. Sosyal bilimlerde atıf yapılan kaynakların yarı yaşamları ve bunun sonucunda etki süresi daha uzundur. Yayın üretme hızı yine aynı şekilde fen bilimlerine göre daha düşük düzeydedir. On ile on beş yıl önce basılmış kaynakların yoğun atıf aldığı görülmektedir. Felsefe, tarih, sosyoloji ve hukuk gibi alanlarda eskime oranı daha da yavaştır.

Kütüphane kullanımı Kütüphaneyi yoğun kullanırlar. Disiplinlere göre kütüphane kullanma alışkanlıkları farklılık göstermektedir. Örneğin siyaset bilimcilerle tarihçiler diğerlerine göre daha yoğun kullanırlar. Kütüphaneciden yardım almada istekli değildirler Yayın taramada sorun yaşayabilirler.

Elektronik ortam kullanımı Teknik gelişmelere uyumları yavaştır. Bu alanda en çok kullanılan veri tabanları ERIC, SSCI, PA dır. Birden fazla veri tabanını bir arada kullanma eğilimindedirler. Araştırmacılar uygulamada çalışanlara göre daha fazla elektronik ortamdan yararlanmaktadır.

Sosyal Bilimlerde Kullanıcı Çalışmaları Sosyal bilimler alanında kullanıcı çalışmaları geç başlamıştır. Bu alandaki ilk çalışmalar 1970 yılında İngiltere’de Bath üniversitesinde “Information Requirements of Social Scientists” (INFROSS) adlı toplantıyla başlatılmıştır. Bu çalışma sonuçları bir raporda toplanmıştır. Bu rapor sosyal bilimcileri o güne kadar en detaylı inceleyen çalışmadır. Araştırmalar 1980 yılından itibaren hız kazanmıştır. “Design of Information Systems in the Social Sciences (DISISS) adlı çalışma ile bu gruplar için bilgi sistemlerinin tasarlanmasına ağırlık verilmiştir.

Sonuç Sosyal bilimlerde ulusal yayınlar ve bunların bibliyografik denetimi önemlidir. Türkiye’de sosyal bilimler alanında üretilen araştırma sonuçlarının görünürlüğünün ve erişiminin sağlanmasında sorunlar vardır. Ülkemizde sosyal bilimler konusunda araştırmaların büyük bir kısmı üniversiteler tarafından üretilmektedir. Üniversitelerin bu çalışmalarını kurumsal açık arşivler halinde kullanıma açmalarında yarar vardır. ULAKBİM Sosyal Bilimler Veri Tabanı süreli yayınlara erişim sağlaması ve koyduğu kurallarla yayın kalitesinin gelişimi açısından önemli bir rolü yerine getirmektedir. Ancak kitaplar ve kitap içi bölümlere erişim sağlamak zor. Bu alanda bibliyografik araçların geliştirilmesine ihtiyaç var.