Dr. S. Arzu Vardar Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji AD

İÇERİK lFizyolojik özelliklerin araştırma öncesi değerlendirilmesi lFizyolojik özelliklerin monitorizasyonu lToplam kan miktarının fizyolojik önemi lEnjeksiyon bölgesi ve o bölgelere yapılabilecek en fazla ilaç ya da madde hacmi lAlınan ve çıkarılan sıvı miktarının fizyolojik önemi lTürlere göre genel özellikler

FIZYOLOJIK ÖZELLIKLERIN ARAŞTIRMA ÖNCESI DEĞERLENDIRILMESI lMutlaka bilimsel koşullarda yetiştirilmiş deney hayvanı kullanılmalıdır. Böylece genetik ve çevresel olarak benzer özellikte hayvanlarla çalışılmış olur

l Hasta deney hayvanı belirlenmeli ve araştırma dışı bırakılmalıdır. l Önemli cerrahi girişim öncesi hematolojik ve biyokimyasal değerlendirme bilinmelidir.

lGenel fizyolojik özelliklerin varyasyon gösterebileceği bilinmelidir. l Veriler genel eğilimi temsil etmektedir.

Sıçanların temel fizyolojik özellikleri (Baker et al Weihe 1987)

Farelerin temel fizyolojik özellikleri (Fox et al., 1984)

l Büyük deney hayvanlarının sıvı ve besin alımı, anestezi öncesi 8-12 saat önce kesilmelidir. l Tavşan ve daha küçük deney hayvanlarının işlem öncesi aç bırakılması önerilmemektedir.

FIZYOLOJIK ÖZELLIKLERIN MONITORIZASYONU lSolunum sistemi: lSolunum hızı lTidal volüm lMukozaların rengi

Kardiyovasküler sistem: l Kalp atım hızı ölçümü l İnvaziv ya da noninvaziv kan basıncı ölçümü

İnvazif olarak kalp işlevinin incelenmesi l Çeşitli yöntemler kullanılabilir –Örn: Langendorff Yöntemi

Kalp hızı Sol ventrikül basınç gelişimi

Vücut sıcaklığı l Küçük laboratuvar hayvanları anestezi sırasında çok hızlı ısı kaybetmektedir. l Ortam sıcaklığı sabit tutulmalı ve ısıtıcı pedler kullanılmalıdır.

Isı kontrol sistemi

SOLUNUM ve KALP HIZI için; ilk bilinmesi gereken, insana oranla çok yüksek olduğu lTüre göre değişir ancak hemen tamamında solunum ve kalp hızı insanın 3-4 katıdır.

Sıçan Solunum hızı soluk/dk Kalp hızı atım Fare Solunum hızı 163 ( ) soluk/dk Kalp hızı atım/dk Tavşan Solunum hızı soluk/dk Kalp hızı atım/dk Hamster Solunum sayısı 74 (33-127) soluk/dk Kalp hızı atım /dk Kobay Solunum hızı soluk/dk Kalp hızı atım/dk

Kan ve sıvı kayıpları fizyolojiyi etkiler Toplam kan miktarı özellikle deneyi planlarken bilinmelidir. lAlınacak kan miktarı, türe, seçilen hayvanın yaşına ve beden büyüklüğüne göre belirlenir. lBasitçe hayvan ağırlığının % 5-7’si olarak hesaplanabilir.

TOPLAM KAN MİKTARI l 250 gr’lık erişkin bir sıçan için, En az 250 x 5/100 = 12,5 ml En çok 250 x 7/100 = 17.5 ml

lAyrıca kanın diğer fizyolojik özellikleri hakkında da bilgi sahibi olunmalıdır. lEn önemlisi hematokrit düzeyi lDeney hayvanlarında eritrosit sayısı fazla ve htk yüksek olduğu için insanda olduğundan daha az serum elde edilir.

ENJEKSİYON BÖLGESİ ve YAPILABİLECEK İLAÇ YA DA MADDE HACMİ lVerilecek ilaç ya da madde hacmi fizyolojik dengeleri etkilememelidir. lMaksimum sıvı hacmi ve enjeksiyon şekli iyi belirlenmeli. lDeney hayvanına serum verilecekse, ense ya da sırt bölgesinden subkutan ve yavaş uygulanır.

GÜNLÜK İDRAR MİKTARLARI lHayvanların sağlıklarını takip etmede en iyi ipucudur. lEn önemli nokta idrar ölçümünün güvenli yapılıp yapılmadığıdır. lBu amaçla idrar özel metabolik kafeslerde toplanabilir.

Metabolik kafes

GÜNLÜK TÜKETİLEN SU MİKTARI ve Fizyolojik Önemi lTüre ve büyüklüğe göre farklıdır. lGünlük su tüketimindeki azalma ya da artış hayvanın sağlığı konusunda şüphe duyulmasına neden olur. lAncak en önemli nokta şişelerin su akıtıp akıtmadığının iyice kontrol edilmesidir.

İÇME SUYUNA MADDE KONACAK İSE lİçme suyu + madde (dozun alındığından kesinlikle emin olmak gerekir) lGenel bilgiler incelenmeli ve ya bir hafta önce ve sonrasında hayvanların içtikleri su miktarı ölçülmelidir. lVerilen madde suyun tadını değiştirebilir.

GÜNLÜK YEM TÜKETİMİ FİZYOLOJİYİ ETKİLER lTüketilen yem miktarı değişikliği sağlıksızlık göstergesidir. lBazı maddeler yem içine katılabilir. Tavşanlarda en iyi hiperkolesterolemi modeli yemlerine % 2 oranında kolesterol katılarak oluşturulur.

DIŞKI ÖZELLİKLERİ DEĞİŞMİŞ İSE FİZYOPATOLOJİK DEĞİŞİM ??? lDışkı katı formda, çoğu pellet tarzındadır. Türlere göre renkleri farklı olabilir. Örn: Fare koyu kahve, tavşan yeşil. lDışkı sıvı forma dönerse hayvan gözetime alınmalı ve besinleri çok iyi kontrol edilmelidir.

FİZYOLOJİK DEĞERLENDİRMEDE SİSTEMATİK ÖZELLİKLER DİKKATE ALINIR lTür bazında düşünme lSoy bazında düşünme lHer soy her çalışmaya uygun değilidir. lBazı soylarda kendiliğinden hastalık oluşur. lSHR: Spontan hipertansiyon lÇıplak fare (Nud mause): Timus yok

DENEYSEL AMAÇLI OLARAK EN SIK KULLANILAN TÜRLERDEKİ FİZYOLOJİK ÖZELLİKLER

Farelerin temel fizyolojik özellikleri (Fox et al., 1984)

Sıçanların temel fizyolojik özellikleri (Baker et al Weihe 1987)

Tavşanların temel fizyolojik özellikleri (Harkness and Wagner; (1989); Williams, (1976); Weisbroth et al., (1974).)

Kobayın Temel Fizyolojik Özellikleri Noonan D. (1994)