VİTAMİNLER VİTAMİN NEDİR? Vitaminler, hücrelerde çok çeşitli biyolojik olaylara katılan, az miktarları metabolizma için yeterli olan maddelerdir. Vitaminler metabolizmada düzenleyici ve direnç arttırıcı olarak rol alır.Bir çok vitamin, insan ve hayvan hücreleri tarafından yapılamadığı için dışarıdan alınır. Vitaminlerin çoğu bitkisel kaynaklıdır. VİTAMİNLERİN ÖZELLİKLERİ Vitaminlerin hepsinin yapısında C-H-O- N bulunur. Tüm vitamin çeşitleri bitkisel hücrelerde yapılır. Vitaminlerin büyük bir kısmı enzimlerin ko-enzim kısmını oluşturur. Apoenzimler tepkime sırasında değişmedikleri halde koenzimler değişir ve harcanırlar.Bu yüzden vücudun vitamin ihtiyacı süreklidir. Vitaminler enerji verici molekül olarak kullanılmazlar. Vitaminler, hücre zarından geçebilecek kadar küçük olduklarından vitaminlerin sindirimi olmaz. Serdar SARICI www.biyolojiokuryazari.com
Serdar SARICI www.biyolojiokuryazari.com VİTAMİNLER VİTAMİN ÇEŞİTLERİ? Vitaminler büyüme, gelişme, çoğalma gibi birçok yaşamsal olayın gerçekleşmesinde etkilidir. Bunlar çok çeşitli bitkisel ve hayvansal gıdalarda bulunur. Vitaminler iki gruba ayrılır. YAĞDA ÇÖZÜNEN VİTAMİNLER A, D, E ve K vitaminleri yağda çözünür.Bu vitaminler insan vücudunda yeterli miktarda sentezlenemediğinden dışarıdan hazır olarak alınmaları gerekir. Yağda eriyen vitaminler fazla alındığında karaciğerde depolandıklarından eksiklik belirtileri geç görülür. Ancak yağda çözünen vitaminler çok fazla alınırsa zehir etkisi yapar. SUDA ÇÖZÜNEN VİTAMİNLER B grubu ve C vitamini suda çözünen vitaminlerdir.Suda çözünen vitaminlerden B vitaminleri, birçok enzimin koenzim kısmını oluşturur. Bu vitaminlerin fazlası idrarla atıldığından her gün vücudun gereksinim duyduğu kadarı alınmalıdır. Serdar SARICI www.biyolojiokuryazari.com
YAĞDA ERİYEN VİTAMİNLER A VİTAMİNİ GÖREVİ EKSİKLİĞİNDE BULUNDUĞU BESİNLER Sindirim, solunum, görme ve üreme organlarının dış yüzeylerinin sağlıklı olmasını sağlar. Epitel hücrelerinin fonksiyonu için gereklidir. Alacakaranlıkta görmeyi sağlar. E vitamini ile birlikte çocuklarda büyümeye yardım eder. Vücudun hastalıklara karşı direncini arttırır. Gece körlüğü ve önemli göz bozuklukları, körlük Hastalıklara karşı vücut direncinde azalma Çocuklarda kemik ve diş gelişiminde gecikme Kalp ve böbrek rahatsızlıkları Halsizlik ve deride kuruma Balık yağı, karaciğer, böbrek, süt ve süt ürünleri, yumurta, tereyağı, havuç, çilek, karnabahar, marul, maydanoz vb. NOT: A vitamini yiyeceklerimizde iki şekilde bulunur A vitamini şeklinde balık yağı, karaciğer, yumurta sarısı ve tereyağında bol miktarda bulunur. Provitamin (vitamini oluşturan ön madde) A şeklinde yeşil ve sarı renkli sebze ve meyvelerde karoten şeklinde bulunur. Karoten karaciğerde A vitaminine dönüştürülerek depolanır. Serdar SARICI www.biyolojiokuryazari.com
YAĞDA ERİYEN VİTAMİNLER D VİTAMİNİ GÖREVİ EKSİKLİĞİNDE BULUNDUĞU BESİNLER Kalsiyum ve fosforun ince bağırsaklardan emilmesini sağlar. Kalsiyum ve fosfor metabolizmasında etkilidir. Kalsiyumun kemikte tutulmasını sağlar. Vücutta kalsiyum ve fosfor dengesi bozulur. Kalsiyum yetersizliğine bağlı olarak kemiklerde ve dişlerde bozukluklar ortaya çıkar. Çocuklarda raşitizm denilen iskelet çarpıklıkları, yetişkinlerde ise osteomalazi denilen kemik erimesi görülür. Balık , tereyağı, yumurta ve sütte bulunan D vitamininin ön maddesi, vücutta Güneş'in ultraviyole (mor ötesi) ışınlarının etkisi ile D vitaminine dönüşür. NOT: D vitamini suda çözünmediğinden fazlası vücuttan atılamaz. Bu nedenle çok alınırsa vücuda zarar verir. Özellikle eklemlerde kireçlenmeye sebep olur. Serdar SARICI www.biyolojiokuryazari.com
YAĞDA ERİYEN VİTAMİNLER E VİTAMİNİ GÖREVİ EKSİKLİĞİNDE BULUNDUĞU BESİNLER Üreme organlarının gelişmesini üremeyi sağlar. A vitamininin okside olmasını ve vitamin özelliklerini kaybetmesini önler. Hücre zarının yapısını korur. Hücrelerin bozularak yaşlanmasını geciktirir. Kasların düzenli çalışmasını sağlar. Gebeliğin devamını sağlar. Kısırlık, erken ve ölü doğumların sayısı artar. Alyuvarlarda bozukluk görülür. Kaslarda zayıflamaya neden olur. Kalp ve damar hastalıkları görülür. Doku onarımı ve yenilemesi yavaşlar. Halsizlik görülür. Et, karaciğer, süt, böbrek, tahıl taneleri, bitkisel yağlar (fıstık yağı, kakao yağı), lahana, yeşil sebzeler... Serdar SARICI www.biyolojiokuryazari.com
YAĞDA ERİYEN VİTAMİNLER K VİTAMİNİ GÖREVİ EKSİKLİĞİNDE BULUNDUĞU BESİNLER Kanın pıhtılaşmasında etkili olan provitaminin karaciğerde sentezlenmesini sağlar. Kanın pıhtılaşmasını hızlandırır. Oksidatif fosforilasyonda rol oynar. Kanın pıhtılaşmasında gecikme ya da kanın hiç pıhtılaşmaması Oksijenli solunum yavaşlar. Besinlerin çoğunda bulunur. Yeşil bitkilerde, kestanede, ısırganda, bitkisel yağlarda, domates, yumurta sarısı, karaciğer, balık, et, süt, baklagiller, Ayrıca kalın bağırsakta bakteriler tarafından da sentezlenir. Depo edilmediğinden aşırı antibiyotik alınması, bağırsaklarda K vitamini sentezleyen bakterilerin ölmesine, dolayısıyla K vitamini eksikliğine neden olur. Serdar SARICI www.biyolojiokuryazari.com
SUDA ERİYEN VİTAMİNLER B1 (Thiamin) VİTAMİNİ GÖREVİ EKSİKLİĞİNDE BULUNDUĞU BESİNLER Besin maddelerinin özellikle karbonhidratların enerjiye çevrilmesinde kullanılır. Sinir ve kasların normal gelişme ve çalışmasını sağlar. Sindirim sisteminin çalışmalarını düzenler. İştah açar. Koenzim oluşturur. Beriberi hastalığı görülür. Beriberi hastalığında eklemlerde şişme, kalp yetmezliği, sinir sistemi ve zihinsel işlevlerde bozukluk görülür. Karbonhidrat metabolizması yavaşlar. Sinir sisteminde bozukluklar ortaya çıkar. İştahsızlık, yorgunluk, kusma, baş dönmesi, ödem oluşturur. Karaciğer, böbrek, soya, fındık, ceviz, fıstık, yumurta sarısı, süt, tüm tahılların kabuk tabakası, bira mayası, dalak,… Serdar SARICI www.biyolojiokuryazari.com
SUDA ERİYEN VİTAMİNLER B2 (Riboflavin) VİTAMİNİ GÖREVİ EKSİKLİĞİNDE BULUNDUĞU BESİNLER Karbonhidrat, yağ ve proteinlerden enerji elde edilmesinde kullanılır. Görmede etkilidir. Demirin ince bağırsaklardan emilmesini kolaylaştırır. Solunum enzimlerinin yapısına girer. Büyüme ve gelişmede gereklidir. Deri sağlığı için gereklidir. Göz korneasında kanlanma Büyüme ve gelişme bozukluğu Dilde Yaralar Ağız kenarlarında ve ciltte çatlaklıklar Mukoza kuruması Deride kırmızı lekeler Tırnaklarda kırılmalar Sindirim sisteminde bozulmalar Bira mayası, balık, yumurta, karaciğer, et, süt ürünleri, yeşil yapraklı sebzeler, tahıllar, kuru baklagillerde… Serdar SARICI www.biyolojiokuryazari.com
SUDA ERİYEN VİTAMİNLER B3 (Niasin=PP) VİTAMİNİ GÖREVİ EKSİKLİĞİNDE BULUNDUĞU BESİNLER Solunumda görev yapan koenzimlerin yapısına katılır. Karbonhidrat, yağ ve protein metabolizmasında görev alır. Deride yara Saçlarda ağarma, dökülme, kepeklenme Sinir sistemi bozuklukları Sindirim sistemi bozuklukları Karaciğer, böbrek, süt, yumurta sarısı, buğday, pirinç, sebzeler… Serdar SARICI www.biyolojiokuryazari.com
SUDA ERİYEN VİTAMİNLER B5 (Pantotenik Asit) VİTAMİNİ GÖREVİ EKSİKLİĞİNDE BULUNDUĞU BESİNLER Besinlerden enerji temininde görev yapar. Pellegra hastalığına neden olur. Pellegra hastalığında, vücudun güneş ışığı gören bölgelerinde kırmızı deri yanığı oluşur. İlerleyen dönemde ruhsal dengesizlikler görülür. Dilde yaralar Kansızlık, uykusuzluk Bira mayası, karaciğer, böbrek, kuru baklagiller,… Serdar SARICI www.biyolojiokuryazari.com
SUDA ERİYEN VİTAMİNLER B6 (Piridoksin) VİTAMİNİ GÖREVİ EKSİKLİĞİNDE BULUNDUĞU BESİNLER Triptotan aminoasitinin niasin'e (vitamin PP) çevrilmesinde Hemoglobin yapımında Karbonhidrat, yağ ve protein metabolizmasında Antikor ve hormonların bazılarının oluşumunda Kansızlık Uykusuzluk ve yorgunluk Kas krampları Sinir sisteminde bozukluklar Bebeklerde merkezi sinir sistemindeki bozukluklara bağlı olarak havale Gelişmede gecikme Deri iltihapları ve ciltte yaralar Pirinç kabuğu, bira mayası, karaciğer, yumurta sarısı, dalak, kuru baklagiller, ... Serdar SARICI www.biyolojiokuryazari.com
SUDA ERİYEN VİTAMİNLER B7 (Biotin) VİTAMİNİ GÖREVİ EKSİKLİĞİNDE BULUNDUĞU BESİNLER Ürenin oluşumunda Yağ asitleri ve aminoasit metabolizması için gereklidir. Deri dökülmesi Yorgunluk Mide bulantısı Ruhsal depresyon Bira mayası, pirinç kabuğu, karaciğer, beyin ve yumurtada bulunur. Serdar SARICI www.biyolojiokuryazari.com
SUDA ERİYEN VİTAMİNLER B9 (Folik Asit) VİTAMİNİ GÖREVİ EKSİKLİĞİNDE BULUNDUĞU BESİNLER Nükleik asitlerin yapımı Amino asit metabolizması Kan hücreleri yapımı Kansızlık Deride renk değişikliği, kepeklenme, iltihaplanma Dil iltihapları Ispanakta çok bol bulunur. Ayrıca yeşil yapraklı sebzelerde, karaciğer ve böbrek, … Serdar SARICI www.biyolojiokuryazari.com
SUDA ERİYEN VİTAMİNLER B12 (Kobalamin) VİTAMİNİ GÖREVİ EKSİKLİĞİNDE BULUNDUĞU BESİNLER Protein metabolizması için gereklidir Kemik iliğinde alyuvar yapımında rol oynar Romatizma tedavisi, alerji, alkolizm tedavisinde kullanılır Folik asit ile birlikte hücre bölünmesi için gereklidir. Anemi (kansızlık hastalığı) Sinir sistemi hücrelerinin bozulması Yorgunluk, iştahsızlık Dilde paslanma Ruhsal bozukluklar Maya, karaciğer, et, balık, tavuk, süt ve süt ürünleri, (bitkisel hücrelerde bulunmaz.) Serdar SARICI www.biyolojiokuryazari.com
SUDA ERİYEN VİTAMİNLER C (Askorbik Asit) VİTAMİNİ GÖREVİ EKSİKLİĞİNDE BULUNDUĞU BESİNLER Enfeksiyonlara ve zehirlenmelere karşı vücudu korur Kanamaları önler Kemik, diş, kıkırdak, kan damarları gibi yapıların dayanıklılığını sağlar. Demir ve kalsiyumun vücutta kalmasına yardımcı olur. Yaraların iyileşmesinde Amino asitlerin metabolizmasında Folik asidin etkin duruma geçmesinde Hücrede hidrojen taşınmasında iş gören enzimlere yardım eder. Kılcal damar çeperinin yapımı için gereklidir. İskorbüt hastalığı (yara iyileşmesinde yetersizlik, deride açık çatlaklar ve kanama, yorgunluk, kılcal damarların sertleşmesi, kemik gelişmesinde ve onarımında yetersizlik) Kemik kırılmaları Vücut direncinin zayıflaması Kuşburnu,kırmızı ve yeşil biber, turunçgiller, taze lahana, çilek, böğürtlen, yeşil yapraklı sebzeler Serdar SARICI www.biyolojiokuryazari.com
VİTAMİNLERİN İNSAN VÜCUDU İÇİN ÖNEMİ Vitaminler temel besin maddelerinin aksine vücuda enerji vermez. Vitaminler dokuların yapısal bileşimine de girmez. Birçok vitamin (özellikle B grubu vitaminleri) enzimlere yardım eden koenzimlerin yapısına katılır. Sağlıklı yaşamak için vitaminlerin mutlaka düzenli olarak alınması gerekir. Bu da ancak yeterli ve dengeli beslenmeyle sağlanabilir. Vücuda yeterli vitamin alınmadığı zaman sağlık problemleri oluşur. Vitamin yetmezliklerinden meydana gelen hastalıklar, çeşitli gıdaların yeterli miktarlarda alınmasıyla ortadan kalkabilir. Vitaminlerle ilgili hastalıklar sadece vitamin yetersizliğinden değil, fazlalığından da kaynaklanabilir. Özellikle yağda çözünen vitaminleri içeren tabletlerin doktor önerisi olmadan fazla miktarda kullanılması vitamin zehirlenmelerine neden olabilir. A vitamininin uzun süre fazla miktarda alınması, zehir etkisinin yanı sıra kemiklerde kırılganlığa, D vitamini fazlalığı ise dokularda kireçlenmeye neden olur. Suda çözünen bazı vitaminler vücutta depolanır. Ancak, suda çözünen çoğu vitaminlerin fazlası idrarla birlikte dışarı atıldığından vücutta birikmez. Bununla beraber suda çözünen vitaminlerin idrarla dışarı atılmaları, onların dışarıdan düzenli ve devamlı olarak alınmalarını gerektirir. Serdar SARICI www.biyolojiokuryazari.com
VİTAMİNLERİN BAŞLICA GÖREVLERİ Büyüme, gelişme ve üremede etkilidir. Bağışıklık sistemini güçlendirerek, vücudu hastalıklara karşı korur. Vücudu kansızlıktan ve kanamalardan korur. Sinir sisteminin işlevlerini yerine getirmede etkilidir. İskelet sisteminin oluşum ve gelişmesinde özellikle kemiklerin gelişmesi ve sertleşmesinde etkilidir. Serdar SARICI www.biyolojiokuryazari.com