INTERNET - BİLGİ YÖNETİMİ - BİLGİ HİZMETLERİ BBY154 Bilgi Hizmetleri (2013)

... konulu sunumlar: "INTERNET - BİLGİ YÖNETİMİ - BİLGİ HİZMETLERİ BBY154 Bilgi Hizmetleri (2013)"— Sunum transkripti:

1 INTERNET - BİLGİ YÖNETİMİ - BİLGİ HİZMETLERİ BBY154 Bilgi Hizmetleri (2013)

2 Tartışma…  “Derme geliştirme” nedir?  Günümüz koşullarında bir bilgi merkezi tamamen elektronik kaynaklardan oluşabilir mi?  Bilgi kaynaklarının maliyeti, güvenilirliği ve korunması ile “derme geliştirme” kavramının bağlantısı nedir?  Internet üzerinde yer alan bilgi kaynaklarının yaklaşık 100 günlük ömrünün bilgi hizmetlerine ne gibi etkisi olabilir?  Önlemler?  Alternatifler?  Kurumsal ya da kişisel dermelerde yer alan bilgilerin dağıtık yapısı ne tür uygulamalarla birleştirilebilir?  “Soruyu doğru sorduysak Google mutlaka doğru sonucu verir” mi?  Internet’te karşılaştığımız bilgiler için ne gibi değerlendirme kriterleri var?  “Dijital uçurum (digital gap)” – “bilgi okur yazarlığı (information literacy)” – “yeni nesil bilgi hizmetleri” Bu kavramlar arasında ne gibi bir bağlantı olabilir?

3 Bilgi ve iletişim teknolojileri algısı..  “Bu icada (telefon) ne gerek var? Mesajları getirip götürecek birçok çocuk var.” Amerikan Posta Ofisi Başmühendisi, 1876.  “Her kasaba bir telefona sahip olmak isteyebilir.” ABD PTT Genel Müdürü, 1886.  “Telefon milyonları ilgilendiren bir olay değil. Zenginler için bir kolaylık; parasını ödeyebilecekler için ticari bir araç.” Times, 1902.  “Nerede o eski gelecekler?” Paul Valery, 1937.  “Sanırım dünya pazarında beş bilgisayar belki satılır.” Thomas Watson, IBM Başkanı, 1943.  “Bilgisayarların ağırlığı gelecekte 1,5 tonu geçmeyecektir.” Popular Mechanics, 1949. Kaynak: Tonta, 2000

4  Başlangıç: Kuşkulu  Başlangıçtaki bu kuşkuculuğa rağmen, bilgi ve iletişim teknolojileri bilginin işlenmesi ve yönetiminde her zaman başrolü oynadı.  Günümüzde: Günlük hayatın vaz geçilmez parçası  Başlangıçta kuşku ile yaklaşılan teknolojiler bugün “bilgi depolamayı, aramayı, bilgiye erişimi, bilgi kopyalamayı, süzmeyi, değiştirmeyi, göstermeyi, iletmeyi ve edinmeyi mümkün kılan” alt yapıyı oluşturuyor (Shapiro ve Varian 1999: 8) ve tüm bu etkinlikleri gerçekleştirmemizi sağlıyor...Bilgi ve iletişim teknolojileri algısı

5 Günümüzde:  Basılı bilgiden “sayısal bilgi”ye geçiş  Sayısal / Elektronik bilgi  Tamamen elektronik ortam aracılığı ile elde edilir.  Günümüzde farklı türde bilgisayarlar ya da sayısal bilgi aktarıcı/okuyucular tarafından görüntülenebilen ya da kullanılabilen bilgidir.

6

7 Sayısal bilgi  “Born digital”  “Digitized” (Anadan doğma) (Sonradan olma)

8 BORN DIGITAL

9

10 DIGITIZED

11 Sayısal bilgi ve maliyet  Sayısal bilgi: Maliyet?  Sayısal teknoloji, bilginin hem kopyalama hem de dağıtım maliyetlerini büyük ölçüde azalttı.  Sayısal teknoloji sayesinde bilgi kaynakları aslının aynı kopyalar halinde üretilebilir ve bu kopyalar hızlı, kolay ve ucuz bir biçimde dağıtılabilir hale geldi.

12 .. Sayısal bilgi ve maliyet  Sayısal bilgi devrimi:  Bu zamana dek başka hiç bir teknoloji bilginin hem kopyalama hem de dağıtım giderlerini bir arada düşürme başarısını gösteremedi.  Bilgi üretme teknolojisi gitgide ucuzlarken mevcut bilgi miktarını artırmakta ve…..“bilgi yüklemesi” (information overload) yaratmakta.

13 .. Sayısal bilgi ve maliyet  Bilgi depolama ve dağıtımı da ucuzladı:  Çeşitli manyetik ve optik depolama ve iletim ortamlarının da kapasite ve yetenekleri de giderek artıyor.  Örneğin, (2000’lerin başındaki bir bilgiye göre) bilgisayar sabit diskleri üzerinde veri depolama maliyeti on yıl gibi kısa bir sürede gigabyte başına yaklaşık 1000 dolardan birkaç dolara düştü.

14 ~ 600 TL ! ! !! !!! YIL:2001 !

15 .. Sayısal bilgi ve maliyet  Veri iletimi ve ağlar:  Benzeri bir yönelim, çeşitli türdeki ağlar aracılığıyla veri iletmenin maliyetinde de gözleniyor. Söz konusu ağlar bize birkaç saniyede çok büyük miktarlarda veri iletme olanağı sağlıyor. Amerikan Kongre Kütüphanesi’nde bulunan kataloglanmış bilgi kaynaklarının 2012 yılındaki toplam sayısı: 151 milyon (Library of Congress, 2012). Aktarım teknolojilerinin geldiği nokta sayesinde tüm bilgileri bir yerden bir yere aktarmak için 14 saniyenin yeteceğine dikkat çekiliyor.

16 Bilgi yüklemesi (information overload)  Çok fazla bilginin varlığı, ilk etapta düşünülenin aksine bilgiyi kullanmayı zor hale getiriyor. Neden?  “analysis paralysis” Seçim için sürekli analiz halinde olmak Karar vermek zorunda kalmak Dikkat dağınıklığı Yararlı olan tüm bilgiye erişmenin güç olması

17 Internet..  Her tür sayısal bilgiyi dünyanın her köşesine ulaştırabilen “bilgi otoyolu”.  World Wide Web (Web)  Hypertext – hypermedia Internet üzerinde “link”ler aracılığı ile birbirine bağlı her tür metin ve her biçimdeki bilgi (resim, video,..)  Browser Tarayıcı - Internet’teki bilgileri görüntüleyebilmek için kullanılan yazılımlar (Chrome, Mozilla, Internet Explorer, Opera, vb.)

18 .. Internet  Internet uygulamaları  Elektronik posta  Haber grupları, tartışma listeleri, forumlar  Internet aracılığı ile erişilen veri tabanları  Web günlükleri (Weblogs/blogs), wikiler  Dosya ve yazılım transferi  Sosyal ağlar  Haziran 2012 verilerine göre dünyada Internet kullanım oranı: ?  %34 (Internet World Stats, 2012).  Türkiye’de Internet’e bağlı ev oranı: ?  2009’da %30,  2012’de 47% (TÜİK, 2009, 2012).

19 .. Internet ve bilgi yönetimi..  Giderek daha fazla sayıda bilgi kaynağı sayısal ortamda üretiliyor (“born digital”), ya da sonradan sayısal ortama aktarılıp ve Internet aracılığıyla herkesin erişimine açılıyor.  Bu durum neye yol açıyor?  Kişisel, örgütsel ve toplumsal düzeylerde bilgi yönetiminin önemi ciddi şekilde artıyor.  Milyonlarca elektronik bilgi kaynağı arasından istenen bilgileri içeren kaynaklara erişim sağlanması daha da önemli hale geliyor.

20  Günlük hayatımızda –farkında olarak ya da olmadan- hangi ortamda üretilmiş olursa olsun bilgiyi keşfetmek, süzmek, toplamak, düzenlemek, depolamak ve kayıtlı bilgiye erişmek zorunda kalıyoruz.  “Bilinçli bilgi kullanıcısı” olma şartı!.. Internet ve bilgi yönetimi..

21  Internet’in bu derece yaygınlaşması, dünya üzerinde üretilen bilgiye erişmek için önemli bir araç olmaya başlaması ve “bilinçli bilgi kullanıcısı” olma zorunluluğu sonucunda… “bilgi okur yazarlığı” kavramı ortaya çıktı.  Bilgi okur yazarlığı?  Okur yazarlığın bir sonraki aşaması olarak nitelendirilen “bilgi okur yazarlığı” bilgi bulma becerilerine ek olarak bilgi bulmak için gereken donanım ve yazılımları (bilgisayarlar, ağlar, Web, vb.) kullanma becerilerini de içerir... Internet ve bilgi yönetimi

22 Internet’te bilginin ömrü ve güvenilirliği  Internet üzerindeki bilgiyi (web siteleri, sosyal ağlar, bloglar, tartışma listeleri, vs.) keşfetmek ve tanımlamak Internet ortamındaki en zor işlerden birisi.  İlk bakışta bilgi içeren elektronik belgeleri düzenlemek ve daha sonra erişim sağlamak için tanımlamak kolay bir iş gibi gözükebilir. Peki gerçekte öyle midir?  Web belgelerinin kalıcı olmaması Internet aracılığıyla erişilen bilgi kaynaklarının keşfedilmesini ve tanımlanmasını bazen olanaksız hale getiriyor.

23  Bazı web belgeleri dinamik olarak anında yaratılıyor (bir katalogdan yapılan arama sonuçları gibi).  Toplantı duyurusu vb. bazı süreli elektronik belgeler işlevlerini gerçekleştirdikten sonra otomatik olarak ortadan kaybolabiliyor.  2009 yılında yayımlanan bir çalışmada bir web sayfasının ortalama ömrünün 100 günden az olduğu belirtilmiştir (Pember & Cowan, 2009: 11)... Internet’te bilginin ömrü ve güvenilirliği Bu tür bilgilere tekrar erişmek istediğimizde?..

24  Arama motorları ya da dizinleme uzmanları bazı elektronik belgeleri fark edene ve tanımlayana kadar bu belgeler Web’den kaldırılabiliyor.  Web’den kaldırılıncaya kadar bu belgeler fark edilmez ve tanımlanmazsa hem bilginin kendisi (içerik) hem de o belgeye ait dizin bilgisi (metadata) bir daha erişilemeyecek biçimde kaybolabiliyor.  Nasıl?.. Internet’te bilginin ömrü ve güvenilirliği

25  Basılı belgelerde bilgi kaynağıyla bu kaynağı tanımlayan dizin bilgisi genellikle birbirinden ayrı.  Basılı bir kitap kaybolsa bile bu kitabın birçok kopyasını farklı kişi ya da kurumların koleksiyonlarında bulmak mümkün.  Tüm kopyaları ortadan kalkmış olsa bile yayıncı ya da kütüphane kataloglarından kitabın dizin bilgisine erişilebilir.  Elektronik belgelerde hem içerik hem de dizin bilgisi birlikte bulunmaktadır. Belgenin kaybolması genellikle bu belgenin tanımının da kaybolması anlamına gelir... Internet’te bilginin ömrü ve güvenilirliği

26 Internet üzerindeki bilgi kaynakları GOOGLE ‘dan aranıp bulunabilen tüm belgeler + =>  Elektronik belgeler  TÜİK web sayfasından indirilen bir rapor…  Süreli yayınlar ve süreli yayın veri tabanları  Bilgi Dünyası, H.Ü. Edebiyat Fakültesi Dergisi, Science Direct…  Kütüphane katalogları  Tartışma listeleri ve haber öbekleri  “Kutup-l”  goups.google.com, groups.yahoo.com goups.google.com  Yazılım ve dosya arşivleri  torrent siteleri  rapidshare.com  download.com  Ses ve görüntü arşivleri (hava ve uydu fotoğrafları, vs.)  images.google.com  Flickr  YouTube  findsounds.com findsounds.com  Sosyal ağlar  Mashup (= “a remix of digital data”) (Wikipedia, 2011)

27

28

29 Tartışma…  “Derme geliştirme” nedir?  Günümüz koşullarında bir bilgi merkezi tamamen elektronik kaynaklardan oluşabilir mi?  Bilgi kaynaklarının maliyeti, güvenilirliği ve korunması ile “derme geliştirme” kavramının bağlantısı nedir?  Internet üzerinde yer alan bilgi kaynaklarının yaklaşık 100 günlük ömrünün bilgi hizmetlerine ne gibi etkisi olabilir? Önlemler? Alternatifler?  Kurumsal ya da kişisel dermelerde yer alan bilgilerin dağıtık yapısı ne tür uygulamalarla birleştirilebilir?  “Soruyu doğru sorduysak Google mutlaka doğru sonucu verir” mi?  Internet’te karşılaştığımız bilgiler için ne gibi değerlendirme kriterleri var?  “Dijital uçurum (digital gap)” – “bilgi okur yazarlığı (information literacy)” – “yeni nesil bilgi hizmetleri” Bu kavramlar arasında ne gibi bir bağlantı olabilir?

30 Derme geliştirme nedir?  Günümüz koşullarında bir bilgi merkezi tamamen elektronik kaynaklardan oluşabilir mi?  Bilgi kaynaklarının maliyeti, güvenilirliği ve korunması ile “derme geliştirme” kavramının bağlantısı nedir?  http://yunus.hacettepe.edu.tr/~soydal/bby154_2 013/BKdegerlendirme&DermeGelistirme/ http://yunus.hacettepe.edu.tr/~soydal/bby154_2 013/BKdegerlendirme&DermeGelistirme/

31 Kurumsal ya da kişisel dermelerde yer alan bilgilerin dağıtık yapısı ne tür uygulamalarla birleştirilebilir?

32 Basılı ve/veya elektronik kaynaklar için ne gibi değerlendirme kriterleri vardır? Slaytlar: http://yunus.hacettepe.edu.tr/~soydal/bby154_2013/BKdegerlendirme&Der meGelistirme/ http://yunus.hacettepe.edu.tr/~soydal/bby154_2013/BKdegerlendirme&Der meGelistirme/ Yardımcı kaynaklar:  Kurbanoğlu, S. (2002). Www bilgi kaynaklarının değerlendirilmesi. H.Ü. Edebiyat Fakültesi Dergisi, 19(1):11-25. (http://www.edebiyatdergisi.hacettepe.edu.tr/2002191SerapKurbanoglu.pdf)http://www.edebiyatdergisi.hacettepe.edu.tr/2002191SerapKurbanoglu.pdf  Atılgan, D. ve Yalçın, Y. (2009). Elektronik Kaynakların Seçimi ve Değerlendirilmesi. Türk Kütüphaneciliği, 23(4): 769-802. (http://www.kutuphaneci.org.tr/web/node.php?action=6&type=6&target=co ntentShow&id=2283&node_id=441)http://www.kutuphaneci.org.tr/web/node.php?action=6&type=6&target=co ntentShow&id=2283&node_id=441  Al, U. ve Al, P. (2003). Elektronik Bilgi Kaynaklarının Seçimi. Bilgi Dünyası, 4(1): 1-14. (http://yunus.hacettepe.edu.tr/~umutal/publications/selectionofe- resources.pdf)http://yunus.hacettepe.edu.tr/~umutal/publications/selectionofe- resources.pdf

33 “Dijital uçurum (digital gap)” – “bilgi okur yazarlığı (information literacy)” – “yeni nesil bilgi hizmetleri

34 Gelecek hafta  Aşağıdakilerin ne olduğunu, nasıl ve ne amaçla kullanıldığını araştırın:  Facebook nedir?:)  Twitter nedir?  Mashup nedir?  Flickr nedir?  Podcast nedir?  RSS nedir?  Delicious nedir?  Secondlife nedir?  OCLC Worldcat nedir, ne işe yarar?  Tag ve "tag"lemek nedir?  Folksonomi nedir?

35 Tonta, Y. (2002). Internet ve Elektronik Bilgi Yönetimi. ‡ http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/courses/fall2002/kut655/01-eby-version2.pdf Internet World Stats (2013). Internet usage statistics: The Internet Big Picture. http://www.internetworldstats.com/stats.htm Katz, W. (2001). The Internet Community. http://www.mhhe.com/socscience/katz/partv.doc Library of Congress (2012). About the library – General Information. http://www.loc.gov/about/generalinfo.html Pember, M. & Cowan, R.A. (2009). Journal quality: An analysis of Archives and Manuscripts. Presented in Australian Society of Archivists Annual Conference, Perth, Western Australia, 6-9 August 2008. http://researchrepository.murdoch.edu.au/2885/1/journal_quality.pdf Tonta, Y. (2000). Internet ve Bilgi Hizmetleri (sunuş). 36. Kütüphane Haftası Konferansları, 29 Mart 2000, Uludağ Üniversitesi, Bursa. http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/yayinlar/bursa00/index.htm TÜİK (2012). 2012 Yılı Hanehalkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması. TÜİK Haber Bülteni, (10880), 16 Ağustos 2012. http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=10880 TÜİK (2009). 2009 Yılı Hanehalkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması Sonuçları. TÜİK Haber Bülteni, (147), 18 Ağustos 2009. http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=4104 Wikipedia (2011). Mashup. http://en.wikipedia.org/wiki/Mashup_(web_application_hybrid) Shapiro, C. ve Varian, H.R. (1999). Information rules: a strategic guide to the network economy. Boston, MA: Harvard Business School Press.* Dyson, G.B. (1997). Darwin among the machines. London: Penguin Books.* Diğer kaynaklar ve okuma listesi: ‡ Slaytlardaki bilgilerin çoğunluğu bu kaynaktan alınmıştır. * Tonta'dan (2002) aktarılmıştır.