Nükleer-Radyolojik Olayların Yönetimi ve Tıbbi Yaklaşım İlkeleri

... konulu sunumlar: "Nükleer-Radyolojik Olayların Yönetimi ve Tıbbi Yaklaşım İlkeleri"— Sunum transkripti:

1 Nükleer-Radyolojik Olayların Yönetimi ve Tıbbi Yaklaşım İlkeleri
Mesut ORTATATLI Yrd.Doç.Dr. GATA Tıbbi KBRN BD. Bşk.lığı Kuşadası

2 Nükleer deneme

3 Nükleer deneme

4 Öncesi ve Sonrasında Hiroşima ....

5 Ve Sonrasında Hiroşima ....

6 Nükleer Silahlar Nükleer Patlamanın Karakteristikleri Ateştopu
Patlama ve Şok Dalgası Termal Radyasyon Toz ve Radyasyon Bulutu Nükleer Radyasyon Elektromagnetik Radyasyon ve Atmosferin İyonizasyonu

7 Nükleer Silahlar Enerji Dağılımı

8 Nükleer Silahlar İyonizan Radyasyon Ani Nükleer Radyasyon (% 4 )
Serpinti Nükleer Radyasyon (% 10) Nötron Gama Işını Alfa Işını Beta Işını

9 Radyasyon Radyoaktif bir dünyada radyasyonla iç içe yaşıyoruz.

10 RADYASYON ve ÇEŞİTLERİ
Beta parçacıkları Alfa parçacıkları PARÇACIK TİPİ X-Işınları Gama ışınları DALGA TİPİ İYONLAŞTIRICI RADYASYON Radyo dalgaları Mikrodalgalar Kızılötesi dalgalar Görülebilir ışık İYONLAŞTIRICI OLMAYAN RADYASYON RADYASYON Dolaylı iyonlaştırıcı Nötron parçacıkları

11 RADYASYON TİPLERİ Alfa partiküller Beta partiküller
Ağır ve yüklü partiküllerdir Uzağa ulaşamazlar Cildin üst tabakasından ve elbiselerden geçemezler Vücuda girmedikçe önemli hasar oluşturmazlar Beta partiküller Hafif ve yüklü partiküllerdir Radyoaktif serpintide en fazla bulunurlar Dokuda az ilerleyebilirler Cildin bazal stratumunda hasar oluşturabilirler Termal yanığa benzer yanıklar ortaya çıkabilir

12 RADYASYON TİPLERİ Gamma ışınlar Nötronlar
Nükleer patlama ve radyoaktif serpintilerde bulunurlar Yüksüzdürler Yüksek enerjilidirler ve penetrasyon kabiliyeti yüksektir, bu nedenle tüm beden maruziyetine neden olurlar Nötronlar Nükleer patlama sonucu ortaya çıkarlar Atomun çekirdeği ile ilişkiye girdiği için atomik yapılarda ciddi hasarlara neden olurlar Dokuda gamma ışının 20 katı ağır hasar verebilirler

13  Partiküller ß Partiküller Radyasyon kaynağı Gamma Işını

14 Nükleer yapı ve Radyoaktivite
Nötronların protonlara oranı hafif izotoplarda bir iken, ağır elementlere doğru giderek artar. Bu oran arttığında izotop artık kararlı değildir. En ağır kararlı izotop 83Bi207 İzotoplar kararlı hale gelene dek fazlalıklarını bazı ışınlar yayınlayarak giderirler. Bu olaya “radyoaktivite” veya “radyoaktif parçalanma” denir.

15 RADYASYON BİRİMLERİ Radyasyonun çoğu tipinde 1 R  1 rad  1 rem
Ölçülen Radyoaktif materyal miktarı Havadaki iyonizasyon Birim kütle başına emilen enerji Radyasyonun cinsine göre insandaki emilen miktarı Neyi ifade eder Aktivite Maruz kalma Absorbe edilen doz Doz eşdeğeri Ünitesi küri (Ci) Röntgen (R) rad rem SI Bq C/kg Gray Sv 6. Radiation Units A curie is a very large amount of radioactivity. Contamination of individuals usually involve µCi to mCi quantities. Nuclear medicine patients are injected with µCi to mCi quantities of radioactive material for routine diagnostic exams. The basic unit of radiation dose is the rad. The rad is defined as the deposition of 0.01 joule of energy (a small amount) per kilogram (kg) of tissue. A rad of x-rays, a rad of gamma rays, and a rad of beta particles are about equally damaging to tissue. However, a rad of another type of ionizing radiation, such as alpha particles or neutrons, is much more damaging to tissue than a rad of gamma rays. The rem was introduced to take into account this variation in tissue damage. This is important because a person may be exposed to more than one type of radiation. For example, it was found that 100 rad of gamma and beta radiation produced the same effect as 100 rad of x-rays. However, only 20 rad of neutrons and 5 rad of alpha particles produced the same effect as 100 rad of x-rays. Therefore, neutron and alpha radiations were more potent and required fewer rad to produce the same effect. The number of rem is calculated by multiplying the number of rad by a radiation weighting factor that accounts for the relative amount of biological damage produced by a specific type of radiation. The radiation weighting factor for x-rays, gamma rays, and beta particles is 1. Thus, a rad of one of these radiations is equal to one rem. For other types of radiation (that are less likely to be present in accidents), the quality factor may be higher. The International Scientific System (SI) assigns different units to the quantities: 1 R = 2.58 X 10-4 C kg-1 1 gray (Gy) = 100 rad 1 sievert (Sv) = 100 rem 1 becquerel (Bq) = 1 disintegration per second Radyasyonun çoğu tipinde 1 R  1 rad  1 rem

16 Radyasyon İnsanoğlunun radyasyonu algılama yeteneği yoktur
Belli değerlerin üstünde radyasyona maruz kalındığında hissedilmemesine rağmen biyolojik etki ortaya çıkar

17 RADYOBİYOLOJİK TEMELLER
İyonlaştırıcı radyasyon doku içinden geçerken atom ile etkileşir ve iyonizasyona neden olur Bu iyonizasyon hücre içinde kritik molekül veya yapıları etkiler Bu etki direkt ve indirekt olabilir

18 İyonizan Radyasyona Maruz Kalmanın Etkileri
Somatik Etki Stokastik Etki (Kanser) – Radyasyona maruz kalma. Burada sınır yoktur Deterministik Etki – Dozla ilgisi vardır. Teratojenik Etkiler mental retardasyon malformasyonlar

19 Radyasyona en duyarlı iki sistem
Hematopoietik sistem Gastrointestinal sistem

20 HEMATOPOİETİK SENDROM
0.7-4 Gy radyasyona maruz kalan personelde kemik iliği fonksiyonları bozulur ve pansitopeni gözlemlenir Radyasyon sonrası 24 saat içinde periferik kan profilinde değişiklikler gözlenir En fazla etkilenen hücre lenfosittir En faydalı tetkik tam kan sayımıdır

21 GASTROİNTESTİNAL SENDROM
6-8 Gy radyasyona maruz kalan personelde gastrointestinal sendrom gözlenir 1-7 günlük latent periyot sonrası ciddi sıvı kaybı, kanama ve diyare başlar

22 Nörovasküler sendrom 20-40 Gy radyasyon nörovasküler sendrom ile sonuçlanır Latent periyot birkaç saat ile birkaç gün sürer Klinik tablo şuur kaybı, koma ve ölümü içerir

23 Nükleer ve Radyolojik Riskler
Radyasyon Kazaları Endüstriyel Radyasyon Kaynakları ve Kazalar Biyomedikal Kaynaklar Nükleer Yakıt Üretim Üniteleri Nükleer Reaktörler Nükleer Silah Kazaları Radyasyon Yayan Cihaz ve Aletler (Radiation Dispersal Device-DDR) Nükleer Savaş Stratejik Taktik 60 Co Kaynağı

24 Nükleer ve Radyolojik Riskler
Stratejik Nükleer Savaş Taktik Nükleer Savaş Radyasyon Yayan Cihaz ve Aletlerle (RDD) Yapılacak Saldırılar Nükleer Tesislere Karşı Yapılacak Saldırılar Radyasyon Kazaları Yüksek Olasılık Düşük Olasılık Nükleer Silah Kazaları

25 Nükleer/Radyolojik Kaza
Tanım: Kişilerin veya çevrenin radyoaktif maddelerle kontamine olduğu veya fazla ışınlandığı beklenmedik bir olay olarak tanımlanır. Bir kaza nükleer bir tesiste , özellikle de bir nükleer reaktörde-kontrolsüz fisyon sonucu- gerçekleşirse nükleer bir kaza olarak isimlendirilir. Radyasyon kaynakları genellikle tıp ve endüstride kullanılan, X-ışını cihazlarını, kapalı radyoaktif izotop kaynaklarını (60Co, 137 Cs, 192Ir gibi), nükleer tıp ve bilimsel araştırmalarda kullanılan açık kaynakları içerir.

26 POTANSİYEL KAZA TİPLERİ
Radyoaktif kaynak yanlış bir yerde bulunabilir, kaybolabilir veya çalınabilir.- Goiania, İstanbul kazaları. Rutin çalışma sırasında zırhsız hale gelebilir -endüstride radyografi sırasında yaşanan kazaların çoğunda olduğu gibi. Bir radyoaktif madde etrafa yayılabilir.

27 Işınlanma yolları ve kazazedelerin sınıflandırılmaları
Planlama açısından kazalar; Şiddetine, Etkilenen kişi sayısına (5 kişiden fazla ise büyük kaza gibi) ve bunların radyolojik sonuçlarına göre; Dış ışınlanma İç ve dış kontaminasyon Kombine olarak sınıflandırılabilir.

28 İÇ RADYASYON TEHLİKELERİNDEN KORUNMAK
İç radyasyon tehlikesi; açık radyoaktif maddelerin solunum ve sindirim yolu ile veya cilt üzerinde bulunan gözenek, yara ve çiziklerden direkt vücuda girmesi sonucu meydana gelmektedir. Vücuda giren radyoaktif maddeler, cinslerine göre değişik kritik doku, organ ve kemiklere kan yoluyla taşınarak yerleşmektedirler.

29 İÇ RADYASYON TEHLİKELERİNDEN KORUNMAK
Alfa Işını Yayan Radyoaktif Maddeler Simgesi Yarı ömrü Organ Radyum Ra yıl Kemik Radon Rn ,8 gün Akciğer Amerisyum Am yıl Böbrekler

30 İÇ RADYASYON TEHLİKELERİNDEN KORUNMAK
Beta Işını Yayan Radyoaktif Maddeler Simgesi Yarı ömrü Kritik organ Trityum H ,3 yıl Tüm vücut Karbon C yıl Tüm vücut Fosfor P gün Kemik Kükürt S gün Tüm vücut İyot I gün Tiroit İyot I gün Tiroit Stronsyum Sr ,1 yıl Kemik

31 İÇ RADYASYON TEHLİKELERİNDEN KORUNMAK
Gamma Işını Yayan Radyoaktif Maddeler Simgesi Yarı ömrü Kritik organ Radyum Ra yıl Kemik Kobalt Co yıl Mide- barsaklar Sezyum Cs yıl Tüm vücut (kaslar) İridyum Ir gün Tüm vücut

32 Nükleer Serpinti Hava şartlarına bağlı olmak üzere ağır partiküllerden oluşan nükleer serpinti; Patlamadan yarım saat sonra 7 km Patlamadan 1 saat sonra 30 km Patlamadan 4-6 saat sonra 150 km yayılabilir. Daha az tehlikeli hafif partiküllerin serpintisi aylarca devam edebilir.

33 Nükleer Serpintinin Biyolojik Etkileri
I-131,St-90,Cs-137,Pl-239,U-235,Xe-133 ve trityum. Bunlar nükleer bir reaktörde veya nükleer bir patlama sonrası ortaya çıkan Fizyon bozunma ürünleridir ve kontaminasyon sonrası saptanır. Strontium 90 ; Kemikte lokalize olur. Kemik tümörleri ve lösemilere neden olabilir. Cesium 137 ; Potasyum gibi davranır ve genetik defektlere neden olur. Carbon 14 ; Gonadlarda genetik defektlere neden olur. Tritium; Hidrojen izotopu olup akciğer kanserine neden olabilir. Plutonium; Kemik ve akciğer tümörlerine neden olabilir. Iodine 131; Tiroid hastalıklarına neden olur.

34 Tıbbi Tedavi Organizasyonu
Tıbbi tedavi organizasyonu acillik durumuna göre değerlendirilmelidir. Her vakada, radyasyon hasarları için acil bir tedavi gerekmeyebilir ancak bazı temel ve etkin müdahaleler yapılmalıdır. Travma, yaralar, termal veya kimyasal yanıklar gibi konvansiyonel hasarların varlığı ilk müdahaleleri belirleyecektir.

35 BAŞLANGIÇ KONTAMİNASYON ARAŞTIRMASI VE LABORATUVAR TESTLERİ
External-dış- kontaminasyon Kontaminasyon monitoring cihazları kullanılır. Cilt, burun, kulak kanalları, yaralardan ucu pamuklu çubuklarla örnek alınır ve her bir örnek sayım için etiketlenmiş bir test tüpüne konura İnternal-iç- kontaminasyon Tüm vücut sayıcısı, gamma kamerası, tiroid sayıcısı gibi deteksiyon cihazları kullanılır. Radyonüklidler kanda bulunabilir veya feçes ve idrarla dışarı atılıyor olabilir. Sayım için, kan örnekleri test tüplerine alınmalı ve vücut atıkları uygun kaplara konulmalıdır. a Her bir örnek açık bir şekilde etiketlenmeli ve etiketler, hastanın adını, örneğin tipini, alınma tarihi ve zamanını içermelidir

36 Dekontaminasyon-Dış Bulaşmanın Giderilmesi
Bulaşma sabun veya özel deterjanla yıkamak veya Cildin ölü tabakasını kaldıran maddelerle giderilmeye çalışılır.

37 Dekorporasyon-İç bulaşmaların giderilmesi
Mümkün olan en kısa sürede midenin lavajı, hafif emetikler, purgatifler; Aktive edilmiş kömür (charcaol), Prusya mavisi (sezyum için), Alüminyum içeren antiasitler (stronsiyum için) ve Baryum sülfat gibi radyoaktif maddeleri soğurucu maddeler kullanılması önerilir.

38 Dekorporasyon-İç bulaşmaların giderilmesi
Tiroitte yoğunlaşan radyoiyot için kararlı iyot (stabil potasyum iyodür) kullanıldığında tiroitte radyoiyodun alımı bloke olur. Trityum alınması durumunda, bir haftalık bir süre boyunca çok fazla miktarda sıvı (çay, su) ve diüretikler verilebilir. Dietilen triamin penta asetik asit (DTPA) ve desferoksamin gibi şelat yapıcı ajanlar kullanılabilir.

39 Erken Semptomlara Dayalı Triyaj Rehberi
Kusma yok Kusma ışınlanmadan 2-3 saat sonra Işınlanmadan 1-2 saat sonra kusma. 1 saatten önce kusma ve/veya hipotansiyon, hipertermi, diare, eritem, CNS semptomları gibi diğer ciddi semptomlar. < 1 Gy 1-2 Gy 2-4 Gy  > 4 Gy Ayaktan 5 hafta izleme. Genel hastanede izleme (veya 3 hafta ayaktan) daha sonra hospitalizasyon. Hematoloji departmanında hospitalizasyon. İyi ekipmanlı hematoloji veya cerrahi departmanında hospitalization ve radyopatolojide uzman merkeze transfer

40 Tüm Vücut Işınlanmasında Doz Tahmini
Yaygın ya da tüm vücut ışınlaması için doz tahmininde tüm biyolojik belirtiler arasında tek pratik ve faydalı yöntem kan sayımıdır. Çünkü yöntem : Her yerde uygulanabilir Hızlıdır Kantitatiftir En duyarlı sistem olan hematopoetik sistemdeki değişimleri yansıtır.

41 Andrews Nomogramı Normal Sınırlar Absolut Lenfosit Sayısı Orta Ciddi
3.000 2.000 1.000 500 100 (1) (2) (3) (4) Normal Sınırlar İnjuri Orta Ciddi Çok Ciddi Letal 1 2 Günler Absolut Lenfosit Sayısı

42 BİYOLOJİK DOZİMETRİ Kültüre edilmiş dolaşan kan lenfositlerinde yapılan kromozomal aberasyon analizi; Fiziksel doz ölçümlerinin mümkün olmadığı, mümkün olsa bile bağımsız olarak kişilerin absorbe ettiği dozların onaylanması amacıyla önerilen standart tek yöntemdir. Tekniğin duyarlılığı doza ve radyasyon tipine bağlıdır.

43 Disentrik Aberasyonlu Metafaz Hücresi
asentrik

44 Lokal Radyasyon Hasarları
Bölgesel ışınlanmalar tüm vücut ışınlanmasından çok daha sık meydana gelir, Lokal radyasyon hasarının erken dönemleri için uygun bir biyodozimetrik yöntem olmadığı için fiziksel dozimetri çok önemlidir. Kazanın ayrıntılı bir hikayesi alınmalı ve kayıt edilmelidir. Fizik muayene ile cilt reaksiyonu günlük olarak gözlenmeli ve seri renkli fotoğraflar ile belgelenmelidir.

45

46 Lokal Radyasyon Hasarları
Bül Oluşumu Ülserasyon

47 Lokal Radyasyon Hasarları
Sezyum-137 (164 GBq, 4.4 Ci) kaynağı ile farkına varmadan ışınlandıktan 6 ay sonra, sağ kalçanın üst orta kısmında derin bir ülser Sol avuç içinde, Ir-192 kaynağı ile birkaç dakika temastan 10 gün sonra ortaya çıkan erken su toplanmasını takiben eritemden 20 gün sonra  gergin, ağrılı bül oluşumu.

48 Lokal Işınlanmaların Tanı ve Tedavisi
Eritem ve kuru desquamasyon (pullanma) belirtilere yönelik olarak tedavi edilebilir. Ödem ve şiddetli kızarıklıklarda hidrokortizon içeren losyon veya spreyler; Akıntılı yaralar için günlük pansumanlar, antiseptik çözeltilerle yıkama yapılabilir, ayrıca antibiyotikli kremler de kullanılabilir.

49 Lokal Işınlanmaların Tanı ve Tedavisi
Ülserleşmelerde, organın steril bir çevre içinde izole edilmesi veya antiseptik çözeltilerle günlük yıkama ve pansuman tavsiye edilir. Kuvvetli ağrı kesiciler gerekebilir. İkincil enfeksiyon belirtileri olduğunda veya şüphelenildiği durumlarda antibiyotik tedavisi düşünülebilir. Nekroz için sadece cerrahi tedavi etkilidir. Cerrahi müdahalenin tipi, zamanlaması ve derecesi vakadan vakaya, kişilerin durumlarına göre değerlendirilmelidir.

50 İSTANBUL-İKİTELLİ RADYASYON KAZASI VE TIBBİ YÖNETİMİ
Aralık 1998 ve Ocak 1999’da Kobalt-60 tele-terapi kaynaklarının taşınmasında kullanılan iki taşıyıcı kap hurda metal olarak satılmışlar ve; Bu iki konteyneri satın alan kişiler kapları parçalayarak kendileriyle birlikte bir kaç kişiyi farkında olmadan radyasyona maruz bırakmıştır.

51 AKUT RADYASYON SENDROMLU 10 KİŞİYE AİT TANI VE TEDAVILER
Biyolojik dozlar (Gy) 1 MI1 2.2 2 NI 2.3 3 HI 3.1 4 KI 2.5 5 II 6 HG 1.8 7 AI 0.9 8 HS 0.6 9 AS 0.8 10 ED TANI Trompositopeni aşırı düşük nötrofil ve lenfosit sayıları TEDAVİ Granülosit koloni stimulasyon faktörü (G-CSF), sitokin uygulandı

52 AKUT RADYASYON SENDROMLU 10 KİŞİYE AİT TANI VE TEDAVILER
Tüm hastalar izole tek kişilik odalarda kalmış ve antibiyotik, antiviral ve antifungal ilaçlar uygulanmıştır. 45 gün hastane gözetiminden sonra normale dönen kan değerleri ile taburcu edilmişlerdir. 10 kişinin kromozom analizleri 5 yıl boyunca belirli aralıklarla tekrarlanmış, ayrıca FISH (fluoresan boyalarla kromozom boyama) tekniği ile kemik iliği dozları da takip edilmiştir.

53 Sonuç olarak Radyasyonun klinik olarak saptanabilen etkileri ancak radyasyon kazalarında ani ve yüksek dozlarla ışınlanmalarda ortaya çıkmaktadır. Özellikle çok sayıda kişinin etkilendiği kazalarda kişilerin hasar derecelerine göre hızlı bir şekilde sınıflandırılmaları gerekmektedir. Tıbbi müdahaleler öncelikle hayat kurtarmaya yönelik olmalıdır. Radyoaktif bulaşma olup olmadığı saptandıktan sonra yayılmasını engellemek için önlemler alınmalıdır.

54 Sonuç olarak Radyasyon kazası sonucu etkilenme olasılığı olan kişilerin tıbbi yönetimi için, en kısa sürede tam teşekküllü bir sağlık kuruluşunda; Tam kan sayımlarını içeren laboratuar tetkikleri, Klinik gözlemleri yapılmalı ve aynı zamanda ÇNAEM, Biyolojik Dozimetri laboratuarına şahsen veya kan alma talimatlarına uygun olarak alınan kanlar gönderilerek doz seviyelerinin hızlı olarak belirlenmesi sağlanmalıdır.

55

56 Dekontaminasyon Teknikleri
Kontamine Hasta Elbise ve ayakkabılar çıkarıldıktan sonra Kontamine Hastanın Monitorizayonu Dekontaminasyon Teknikleri 1. Hastanın elbiselerinin çıkarılması 2. Hastanın deterjan ve su ile yıkanması %95 ETKİLİ

57 Kombine Radyasyon Yaralanmalarında Tedavi Prensipleri
Yara iyileşmesinde gecikme ve daha sonra gelişecek granülositopeni ve trombositopeni nedeniyle, ilk 48 saat içerisinde tüm açık yaralar kapatılmalı, yanıklar greftlenmeli, muhtemel enfeksiyon odakları ortadan kaldırılmalı ve 2 ay sonrasına kadar acil müdahaleler dışında cerrahi uygulanmamalıdır.

58 Radyasyondan Korunma Radyasyona maruz kalınan süre
Kaynağa olan uzaklık Zırhlama

59 TEMEL RADYASYONDAN KORUNMA TEKNİKLERİ
Mesafe : Dr= D0 (r0/r)2 m 1 1 m

60 Radyasyon Çeşitlerine Göre Zırhlama

61 BİNALARDA RADON GİRİŞLERİ
Zemindeki çatlaklar Yapı bağlantı noktaları 3. Duvar çatlakları Asma kat boşlukları Tesisat boru boşlukları Duvar arası boşlukları İçme suyu

62

63

64

65 Havalimanında Kimyasal Panik

66 Havalimanında Kimyasal Panik
11 Şubat 2005 saat 11:40 Esenboğa Havalimanında uçaktan kargo boşaltan 6 işçide; Öksürük, bulantı, boğaz yanması Sarımsak kokusu: Sülfür mustard, siyanür Saat: 12:15 Sivil Savunma ve Sağlık ekipleri olay yerinde

67 Havalimanında Kimyasal Panik
Sivil Savunma; Esenboğa Havalimanında dekontaminasyon istasyonu açar; Yaralıların kıyafetleri çıkarılır Dekontamine edilirler Kargo bölümü dekontaminasyonu yapılır Şüpheli örnek alınıp, RSHMB’na gönderilir

68 Havalimanında Kimyasal Panik
Dışkapı SSK Hastanesi; Acile 43 etkilenmiş (göz yaşarması, burun akıntısı, solunum sıkıntısı, bulantı, kaşıntı) yaralı getirildi, Acildeki hastalar çevredeki diğer hastanelere sevk edildi, Acile başka hasta kabul edilmedi. Yaralıların kan analizleri yapıldı.

69 Havalimanında Kimyasal Panik
Hıfzıssıhha Merkezi; Saat 15:00’da şüpheli örnek ulaştı, Mikrobiyolojik ve kimyasal analiz yapıldı, Mikrobiyolojik ajan saptanmadı, GC-MS analizinde “diallyl disulfide” saptandı

70 Havalimanında Kimyasal Panik
İstihbarat; İST-ANK uçağına Hindistan’dan gelen bir kargo yüklenmiş, Kargoda sarımsak yağı varmış. İstihbarat = Sarımsak yağı Analiz = diallyl disulfide

71 Avian İnfluenza ve Türkiye
Şehir Olgu Sayısı Ölüm Ağrı (Doğubayazıt) 8 4 Van 2 - Eskişehir 1 Şanlıurfa

72 Avian İnfluenza ve Türkiye
24 saat çalışma esasına göre kriz merkezi oluşturuldu. Kuş gribi ve bulaş yolları ile ilgili broşür ve posterler hazırlanıp dağıtıldı. Ulusal TV kanallarında duyurular yapıldı. Kriz merkezi ile ulusal, Dışişleri Bakanlığı kanalı ile de uluslar arası bildiriler yapıldı.

73 Avian İnfluenza ve Türkiye
Sağlık Bakanlığı’nın uzmanları ve bilim adamları olay bölgelerine gönderildi. Bölge hastaneleri gerekli tıbbi ekipman ve ilaçlar ile donatıldı. Hastalardan alınan örnekler laboratuvarlara ulaştırıldı ve sonuçları bölgelere bildirildi. DSÖ’den uzmanlar davet edildi.

74 Avian İnfluenza ve Türkiye
Verilen yanıtın hızı ve koordinesi alınan başarıda kritik öneme sahipti. Bir gün içinde hasta örnekleri toplandı, ambalajlandı ve İngiltere’deki referans laboratuvara gönderildi. Sonuçlar 24 saat içinde çıktı. İlk olgudan sonra bir gün içinde tedavi dozluk oseltamivir temin edildi ve şüpheli hastaların tedavisine başlandı.

75 SONUÇ Gerekli uygulamalar
Tüm aşamalarda yasal uygulamaların iyi bilinmesi Sivil – asker ve diğer kurumlar arasında koordinasyonların iyi planlanması Halkın sorumluluk ve katılımının sağlanması İzolasyon ve karantina önlemleri

76 SONUÇ Türkiye; Avian İnfluenza olgularına karşı hızlı ve etkili bir yanıt vermiştir, Bir biyoterörizm olayına karşı verilecek cevap için uygulamalı tatbikat yapmıştır.