Deneysel Tasarım Prof. Dr. Zeynep Gürhan Canlı Koç Üniversitesi

... konulu sunumlar: "Deneysel Tasarım Prof. Dr. Zeynep Gürhan Canlı Koç Üniversitesi"— Sunum transkripti:

1 Deneysel Tasarım Prof. Dr. Zeynep Gürhan Canlı Koç Üniversitesi
İşletme Enstitüsü 16/04/2015 İzmir Ekonomi Üniversitesi Pazarlama Araştırmalarında Alternatif Yöntemler V

2 Sunum Akışı Deneysel Yöntemle Bilgiye Ulaşma
Deneysel Tasarımda Problem Tanımı Deneysel Tasarımda Bileşenler Deneysel Değişkenlerin İşlemleştirilmesi Deneysel Tasarımda Güvenilirlik ve Geçerlilik Denek Seçiminde Konular Deneysel Tasarım Çeşitleri Deneysel Araştırmalarda Etik

3 Deneysel Yöntemle Bilgiye Ulaşma
İki Temel Yaklaşım: Genelleme (Generalization) Bir pazarlama durumundan yola çıkarak değişkenler arasındaki ilişkileri nedensellikle açıklayan ve deneyler kullanarak gösteren yaklaşım Teorik açıklama (Theoretical Explanation) Teorik bir açıklamayi test etmek icin deneyler kullanarak sonuçları genelleyen ve pazarlama durumlarına uygulayan yaklaşım

4 Deneysel Tasarım- Kavram ve Temeller
Değişkenler arasındaki sebep-sonuç ilişkilerini (causal relationships) ortaya koyan İlişkilerin gerçek niteliğini bulabilmek için bulguları etkileyebilecek tüm etkenleri belirleyen Bağımsız değişkenlerin kontrollü olarak değiştirilmesinin bağımlı değişken üzerindeki etkisini ölçmeye çalışan

5 Deneysel Tasarım- Neden & Ne Zaman?
Amaç, araştırılan konuyu ‘neden’ sorusu ile ve sebep-sonuç ilişkisi ile irdelemekse Ölçülebilir durumlar varsa ve sistematik sapmalar denetlenmek isteniyorsa Başta laboratuvarlar olmak üzere mümkün olan tüm çevre ve ortamlarda kullanılabilecek bir yöntem tercih ediliyorsa

6 Deneysel Tasarımda Problem Tanımı
Problem İfadesi (problem statement) Katkı (contribution)

7 Problem Tanımı Araştırma fikirleri için kaynaklar
Gerçek hayat tecrübeleri Önceki araştırmalar (previous research) ve teoriler Çelişkili bulgular Sınır koşulları (boundary conditions) Varolan bulgulara açıklama bulma Bir teorinin henüz test edilmemiş önermeleri (propositions) Teoriyi tüketici ortamına uygulama

8 Problem Tanımı (devam)
Konuyla alakalı tüm faktörlerin tesbitiyle konunun daha ileri tanımlanması Bağımlı Değişken (DV): Ne açıklanmak /netleştirilmek isteniyor? Bağımsız Değişken (IV): Konu nasıl açıklanmak isteniyor? Ortam (setting): Araştırmacının ilgi alanına göre Problem İfadesi (problem statement) Arastırma problemlerinde olması gereken özellikler: Gerçek hayata uygunluk (yöneticiler ve tüketiciler icin sonuçlar) Mevcut bilgiye katkıda bulunmak (teorik katkı)

9 Örnek

10 Örnek Fikir Araştırma Problemi Katkı
Dove reklamları: Kadınlar için iyi mi kötü mü? Medyada yer alan zayıf veya kilolu kişi görsellerinin etkisine yönelik araştırmalar tutarsız bulgular içeriyor. Kadınların zayıf mankenlerin olduğu reklamları gördükten sonra fiziksel görünümlerine yönelik tatminiyeti azalıyor. Zıt yönlü-kendini yükseltme (self-enhancement) yönünde bulgular Araştırma Problemi Zayıf (kilolu) kişilerin medya görsellerine maruz kalmak kadınların benlik saygısını (self-esteem) nasıl etkiler? Katkı Pazarlama yöneticileri ve karar alıcılar (policy makers) için Daha önce gözlemlenen karışık bulgulara yönelik çözüm

11 İyi Bir Hipotezin Özellikleri:
Muğlak (vague) ifadeler içermeden mümkün olduğunca kesin ve açık olan Kuramsal bir temele dayanan Bilinenlerle ciddi çelişkisi olmayan Değişkenler arasında belirgin bir eğilim (clear tendency) ve ilişki tanımlayan Test edilebilir: Çürütülebilir (refutable) ya da doğrulanabilir (confirmable) olan Güçlü bir desteğe dayanan

12 Örnek Hipotezler Destek
H1: ‘Orta derecede kilolu model görsellerine kıyasla orta derecede zayıf model görsellerine maruz kalmak daha yüksek öz-saygıya yol açar.’ H2: ‘Aşırı derecede kilolu model görsellerine kıyasla aşırı derecede zayıf manken görsellerine maruz kalmak daha düşük öz-saygıya yol açar.’ Destek Seçici erişilebilirlik modeli (selective accessibility model; Mussweiler 20003) Bütünleyici benzerlik değerlendirmesi (holistic similarity assessment) Öz değerlendirme (asimilasyon-tezat)

13 Örnek Orta Aşırı

14 Deneysel Tasarımda Bileşenler
Araştırmanın değiştirdiği, degişimleştirilen (manipulated) Bağımsız değişken Degişkenler Bir müdahaleye bağlı olarak değişen, ölçümlenen Bağımlı değişkenin müdahale edilmeden önce ölçülmesi Bağımlı değişken Ön Test Bağımlı değişkenin müdahale edildikten sonra ölçülmesi Kontrol değişkeni Sabit tutulan Son Test Rastgele değişken (random var.) Rastgele değişiklik göstermesine izin verilen Deney Grubu Müdahale edilen grup Kirletici değişken (confounding var.) Bağımsız değişkenle ilintili Kontrol Grubu Müdahale edilmeyen grup

15 Deneysel Tasarım Bağımlı değişkeni ölç Deneysel uyarıcı ver
yeniden ölç Karşılaştır: Aynı mı? Farklı mı? Deney grubu Kontrol grubu

16 Deneysel Değişkenlerin İşlemleştirilmesi (Operationalization of Experimental Variables)
Bağımsız Değişkenin Değişimlemesi (manipulation of the IV) Değişimleme (manipulation) yolları ve şekilleri Başarılı değişimleme teknikleri Bağımlı değişkenin (DV) Ölçülmesi Ölçüm hatasını azaltma teknikleri

17 Bağımsız Değişkeni Değişimleme (Manipulating an IV)
Bir değişkene ait en az iki farklı miktarı kullanma işlemi Bağımlı değişken üzerinde en az bir karşılaştırma yapma olanağı Değişimleme çeşitleri: Deney grubu/ kontrol grubu Değişken miktarı Değişken tipi

18 Kontrol Grubu / Deney Grubuyla Değişimleme (Manipulasyon)
Bağımsız değişken etkisine maruz kalmayan grup Deney Grubu Bağımsız değişken uygulanan gruplar Bir ilaç araştırmasında plasebo verilen grup Bir ilaç araştırmasında ilaç verilen grup Kontrol ve deney gruplarının bağımlı degiskende farklılık gösterip göstermediğinin karşılaştırması yapılır.

19 Bağımsız Değişkenin Miktarıyla Değişimleme
Grupların her birine bağımsız değişkenin farklı miktarlarını uygulayarak Bağımsız değişkenin farklı miktarlarının bağımlı degişkeni nasıl etkileyeceğini bulma amaçlı Deney grubu / kontrol grubu değişimlemesi ve bağımsız değişken miktarıyla degişimleme birarada yapılabilir. Bir ilaç deneyinde ilacın farklı dozları (250 mg, 500 mg, 750 mg) Medyadaki farklı vücut yapılarındaki model görselleri (zayıf modeller, kilolu modeller)

20 Bağımsız Değişkenin Tipiyle Değişimleme
İncelenen değişkenin tipini değiştirmek Bağımsız değişkenin farklı tiplerinin bağımlı değişkenin alacağı değerlerde değişiklik yapıp yapmayacağını görmek Örnek: Tüketici tipi (Dürtüsel tüketici, ihtiyatlı tüketici)

21 Bağımsız Değişkeni Değişimleme
Talimatsal değişimleme Çevresel değişimleme Sosyal değişimleme Kişisel farklılığa (individual difference) bağlı değişimleme

22 Talimatsal Değişimleme (Instructional Manipulation)
Bağımsız değişkendeki değişimler araştırmacının deneysel talimatlarındaki farklılıklar sebebiyle gerçekleştiğinde Duygudurum tetikleme (mood induction) Olumlu veya olumsuz bir kişisel olay hakkında yazı yazmak Değişimlemelerde dikkat edilmesi gerekenler: Tüm deneklerin talimatları aynı şekilde yorumlaması Talimatların açık ve anlaşılır olması

23 Çevresel & Sosyal Değişimleme
Ör: Duygudurum tetikleme: Neşeli klasik müzik (Mozart’in Eine kleine Nachtmusik isimli alegrosu) Hüzünlü klasik müzik (Barber’den Adagio for Strings ) Laboratuvardaki sosyal ortamın değişimlemesi (ör: deneyde görev alan kişilerin neşeli veya üzüntülü olmaları)

24 Bireysel Farklılık Değişimlemesi
Gerçek bir değişimlemeden ziyade bireylerin kişilik değişkenlerinde nasıl farklılaşabileceklerine yönelik ölçümleme İç durumlar, kişisel özellikler veya kişilik tiplerine yönelik farklılıklar Ör: Öz saygi, öz izleme, dürtüsellik Kişisel farklılık değişkenin deneyde nasıl degişimlendiğinin veri analizinde önemi Sürekli bir değişken olarak kullanıldığında=> Regresyon Analizi Medyan veya önceden belirlenmiş bir kesilme noktasına göre değişken yüksek ve düşük olarak ikiye bölünerek kullanıldığında => ANOVA ör: duygudurum tetikleme: duygudurum değerlendirme skalasi (mood assessment scale)

25 Bireysel Farklılık Değişimlemesine Yönelik Tehditler
Bağımsız değişkenin deneysel değişimleme yerine ölçümlenmesi nedeniyle başka bir değişkenin gözlemlenen etkilere neden olabilirliği Ör: biliş ihtiyacı (need for cognition), sözel zeka ve hayat tatmini Ör: öz-saygı, duygudurum ve motivasyon Bireysel farklılık değişimlemesi içeren deneylerde ayrıca bağımsız değişkeni değişimleme gereksinimi Ör: biliş ihtiyacı ölçümlemesini takiben talimatsal değişimleme (“iyi düşünün” / “çok fazla düşünmeyin”)

26 Farklı Degişimlemelerden Kombinasyonlar
Aynı bağımsız değişkenin değişimlemeleri Farklı bağımsız değişkenlerin değişimlemeleri Ör: İki duygudurum değişimlemesi neşeli veya hüzünlü hikayeler okumak neşeli veya hüzünlü şarkılar dinlemek İki koşullu tek faktör tasarım (single factor design with 2 conditions) Ör: Duygudurum ve argüman gücü neşeli veya hüzünlü şarkılar dinlemek güçlü veya zayıf argumanlara maruz kalmak => Dört koşullu iki faktör tasarım (two factor design containing 4 conditions): (duygudurum: olumlu, olumsuz) X 2 (argüman gücü: güçlü, zayıf)

27 Değişimleme Başarısı (Successful Manipulations)
Süre, bağımsız değişkenlerin birbirlerini etkilemesi İşlemleme katılımı (processing involvement), katılım (involvement) Yöntemler Deney öncesi kapsamlı ön testler (pretesting treatments) Değişimleme kontrolü (manipulation check) kullanmak Literatürde kullanılmış değişimlemelerden faydalanmak Bağımsız değişkenin geçerli işlemleştirmesi; deneysel değişimlemenin deney öncesi sınanması (ör.) İlk ön test: 23 reklam modelinin fiziksel yapı ve çekicilik açısından derecelendirilmesi 4 aşırı ve 4 orta zayıflık/kiloda model seçimi çekicilik olarak değil, sadece vücut yapısı olarak farklılıklar Ikinci ön test: orta kiloda modellerin aşırı zayıf/kilolu modellere kıyasla daha benzer olarak algılanması Deneysel değişimlemenin öngörülen deneysel durumu (expected treatment) oluşturup oluşturmadığının sınanması (or): Duygudurum tetikleme değişimlemesi (mood induction manipulation) Sınama: Duygudurum ölçümü

28 Deneysel Desen Türleri
Bağımsız değişken sayısına gore Bağımsız değişken düzeyine göre Denemede kullanılan grup sayısına göre Tek değişkenli modeller Çok değişkenli modeller (faktöryel modeller) Bir tek bağımsız değişken denenir. “A ve B yöntemlerinden hangisi daha etkilidir?” Birden çok bağımsız değişken (yöntem, yaş gibi) denenir. “Hangi yöntem hangi yaş grupları için daha etkilidir?”

29 Bağımsız Değişken Sayısını Belirleme
Teorik olarak: limitsiz Pratikte: Denek sayısı Analiz edilecek verilerin anlamlı yorumlanabilmesi Birden çok bağımsız değişken: Bir bağımsız değişkenin etkisi başka bir bağımsız değişkenin seviyesine bağlıysa => bağımsız değişkenlerden biri ortalayıcı değişken (moderator)

30 Bağımsız Değişken Sayısını Belirleme (devam)
Argüman gücünün ürün tutumlarına etkisi olumlu duygudurumdaki tüketicilere kıyasla olumsuz duygudurumdaki tüketiciler için daha mı fazladır? 2 bağımsız değişken Güçlü/zayıf argümanlı reklamlar Olumlu/olumsuz duygudurum (moderator) Argüman gücü Ürün tutumu Duygudurum (mood)

31 Bağımlı Değişken Ölçümleme
Davranış kesintisiz olabilir –aralıklı ölçek (interval scale) veya oranlı ölçek (ratio scale) Ör: Ürün araştırma veya karar süresi Ör: Çözülen bulmaca sayısı Ör: Öz saygı ölçeği (Heatherton and Polivy 1991) Davranış aralıklı olabilir –nominal ölçek Ör: Tadımı yapılan gıda ürünü ile alternatifi arasında yapılan seçim Kesintisiz bağımlı değişken analiz etmeye ve daha hassas veri noktaları toplamaya daha elverişlidir.

32 Bağımlı Değişken Sayısı Belirleme
Problem ifadesi ve hipotezlere bağlı olarak Ölçümlenmek istenen kurgu (construct) sayısına bağlı olarak Bir kurgu ölçümlenmek isteniyorsa bir bağımlı değişken yeterlidir, fakat aynı kurgu birden çok şekilde de ölçümlenebilir. ör: ürün seçimi, ürün tercihi, ürünle tatmin Birden çok kurgu ölçümlemek için birden çok bağımlı değişken gereklidir. ör: tutum, hatırlanmış olumlu özellik sayısı, kendine güven Bazen bir aracı değişken (mediating variable) eklenir. Dikkat dağınıklığı Biliş (cognition) sayısı Ürün tercihi

33 Deneysel Tasarımda Prosedür
Bağımsız değişkenin değişimlemesi Deneyle ilintisiz ara görevler (filler tasks) Bağımlı değişkenin ölçümlenmesi Aracı değişkenlerin ölçümlemesi (mediating variables) Bağımsız değişkenin değişimlemesinin kontrolü (manipulation check) Geriye yönelik sorgu anketi (funnel debriefing)

34 Deneysel Tasarımda Prosedür Ör
Deneysel Tasarımda Prosedür Ör. Argüman gücü ve duygudurumun ürün tutumu üzerindeki etkisi Denekler için hazırlanmış bir dizi görev Medya mesajlarıyla ilgili çalişma Genç bir sanatçıyla ilgili olumlu/olumsuz bir hikaye İlintisiz ara sorular (filler questions): hikayenin olası hedef kitlesi, yayınlanmıs olabileceği bir dergi adı Reklamlarla ilgili çalışma Güçlü/zayıf argümanli reklamlara maruz kalış Ürüne yönelik tutumun ölçümlemesi (bağımlı değişken) Duygudurum değerlendirme (değişimleme denetimi-manipulation check) Geriye yönelik sorgulama anketi (funneled debriefing questionnaire) Çalışmanın amacı Çalışmanın bölümlerinin birbirleriyle ilgili olup olmadıkları Önceki görevlerin bağımlı değişkene yönelik ölçümlemeye etkisi

35 Deneysel Tasarımda Güvenilirlik ve Geçerlilik (Reliability and Validity)
Deneysel Güvenilirlik Deneysel Geçerlilik

36 Deneysel Güvenilirlik
Deneysel çalışmanın tutarlılık, tekrar edilebilirlik, veya istikrarlılığı Denek sayısı ve denek belirlenmesi Daha çok denek = daha çok güvenilirlik Deneklerin tutarlı olarak belirlenebilmesi Değişkenlerin işlemleştirilmesi Bağımsız değişkenin değişimlemesinin ve bağımlı değişkenin ölçümünün deneyler arasında tutarlı olması Örnek: Bir duygudurum prosedürü ancak her uygulamada benzer bir duygudurum yaratıyorsa güvenilirdir Duygudurumun ürün değerlendirme üzerinde etkisinin her ölçümlemede bulunması

37 Deneysel Güvenilirlik (devam)
Ölçümleme hatası (measurement error) İçsel tutarlılık (internal consistency) Ortadan ikiye bölerek (Split-half); Cronbach alfası Sadece bağımlı değişken birden cok maddeden oluşuyorsa Eş anlı ölçümleme (simultaneous measurement) Hakemler arası, gözlemciler arası Ardışık ölçümleme Aynı örneklem üzerinde aynı deneyin test edilmesi Çok mümkün olmayan bir durum Tekrarlama Aynı populasyondan alınan farklı bir örneklem üzerinde aynı deneyin tekrarı

38 Deneysel Geçerlilik İç Geçerlilik (internal validity)
Dış Geçerlilik (external validity) Yapısal Geçerlilik (construct validity)

39 İç Geçerlilik (Internal Validity)
Ör: Yeni mağaza düzeni testi A mağazası yeni bir mağaza düzenine geçerken, B mağazası eski mağaza düzeninde kalır. A mağazasına yakın yerde bulunan rakip mağaza reklam kampanyasi başlatır. Yeni mağaza düzeni A mağazasının satışlarını arttırmaz Bağımsız değişkenin bağımlı degişkenin aldığı değer üzerinde etkisi olduğu çıkarımının doğruluğu Bağımsız değişkenin etkisini gözlemlemek için alınan önlemler ve uygulanan kontrol teknikleri, iç geçerliliği arttıran etkenlerdir

40 İç Geçerliliğe Yönelik Tehditler
Kirletici değişken (confounding variables) Denek seçiminde yanlılık Deney sırasında tarihsel olayların meydana gelmesi Deneklerin olgunlaşması Tekrarlanan testlerin denek davranışlarını etkileyebilmesi Deneysel ölüm (attrition) Telafi davranışı Araştırmacının beklentisi Talep özellikleri (hipotezleri tahmin etmek)

41 İç Gecerliliğe Yönelik Tehditler (devam) Taban ve Tavan Etkileri
Taban Etkisi Tavan Etkisi

42 Dış Geçerlilik (external validity)
Örnek grup üzerinde deney koşulları içinde varılan bir sonucun ya da deneysel bulgunun çeşitli ortamlarda (kişiler, ortamlar, deneysel koşullar, farklı zamanlar) genellenebilirliği Dış geçerlilik türleri: Deney örneklemi toplumu temsil ediyor mu? Nüfussal geçerlilik (population validity) Sonuçlar farklı çevresel koşullara genellenebiliyor mu? Ekolojik geçerlilik (ecological validity) Bulgular farklı zaman dilimlerine genellenebiliyor mu? Zamansal geçerlilik (temporal validity) Sonuclar deneysel koşulların varyasyonlarına genellenebiliyor mu? Deneysel çeşitleme geçerliliği (treatment variation validity) Sonuçlar birbirinden farklı fakat birbiriyle ilintili bağımsız değişkenlere genellenebiliyor mu? Sonuçsal geçerlilik (outcome validity)

43 Dış Geçerliliğe Yönelik Tehditler
İç geçerlilik ve dış geçerlilik arasında ters yönlü bir ilişki Teorik açıklama için: iç geçerlilik > dış gecerlilik Dış geçerliliğe yönelik kaygılar bilimsel makalelerde genellikle genel değerlendirme-kısıtlar bölümlerinde yer alır. Dış geçerliliğe yönelik tehditleri azaltmak için doğal alan deneyleri (field experiments) ve laboratuvar deneylerinin bir araştırma projesinde birleştirilmesi

44 Yapısal Geçerlilik (construct validity)
İşlemleştirmelerin doğruluğu (accuracy of the operationalizations) Tasarlanmış yapıları (constructs) ne kadar iyi temsil ediyorlar? Yapısal geçerliliğe yönelik tehditler Deneysel duruma tepkisellik Araştırmacı etkisi

45 Yapısal Geçerliliğe Yönelik Tehditler Deneysel Tepkisellik
Deneklerin deneye taşıdıkları algılar ve motivasyonların deneye yönelik algılarını, ve bağımlı değişkene yönelik yanıtlarını etkilemesi Talep özellikleri (demand characteristics) Deneklerin deneyin amacını anlamaya çalışarak, yanıtlarını bu doğrultuda vermeleri Cözüm: Araştırma amacı mümkün olduğunca gizlenmeli Deneklerin deneye yönelik yorumlarının denetlenmesi Olumlu öz-temsil (positive self-presentation) Deneklerin araştırmacıya mümkün olduğunca olumlu görünmeye çalışması

46 Yapısal Geçerliliğe Yönelik Tehditler
Araştırmacı Etkisi Araştırmacının hipotezi destekleme motivasyonunun, kasıtsız yapılan hatalara sebep olabilmesi Çözüm Deneklerin bilgisayar ortamında veri girişi yapmaları Tüm deney koşullarında aynı araştırmacının bulunması Araştırmacının hangi deneysel koşula hangi deneğin atandığını bilmemesi

47 Araştırma Ortamına Bağlı Olarak İç-Dış Geçerlilik
Alan Deneyi (field experiment) Gercek hayat ortamı Doğal ortam, doğal davranış Daha az araştırmacı kontrolü ve daha az iç geçerlilik Laboratuvar Deneyi Daha yüksek araştırmacı kontrolü ve daha yüksek iç geçerlilik Yapay ortam, yapay davranış, daha az dış geçerlilik Değişkenleri daha iyi değişimleme fırsatı

48 Denek Seçiminde Konular
Rastgele Atama (randomization) Eşleştirme (matching) Denkleştirme (counterbalancing)

49 Denek Seçimi Rastgele atama Eşleştirme Denkleştirme
Her deneğin eşit seçilme şansı olması Sonuçları analiz etmek için kullanılan çoğu istatistigin dayandığı varsayım Büyük bir denek havuzunun olduğu durumlarda Rastgele atama (random assignment) Degişkenleri sabit tutarak Modele dış değişkenler ilave ederek Boyunduruklu kontrolle (yoked control) eşleştirme Denekleri eşitleyerek eşleştirme Eşleştirme (matching) Denek ici denkleştirme Grup içi denkleştirme Denkleştirme (counterbalancing)

50 Deneysel Tasarım Konuları
Denek içi tasarım (within-subjects design) Her bir denek deneyin tum durumlarına (experimental conditions) maruz kalır. “Yinelenmis ölçüler tasarımı” (repeated measures design) Denekler arası tasarım (between-participants design) Deneyin her bir durumu (condition) için ayrı ayrı gruplar kullanıldığı için her bir denek sadece bir kez test edilir. “Bağımsız ölçüler tasarımı” (independent measures design) Karma etkensel tasarım (mixed factorial design) Denek içi ve denekler arasi değişkenlerin kombinasyonu “Hibrid tasarım” (hybrid design)

51 Denek İçi Tasarım (within-subjects design)
Avantajları Ekonomik Hassasiyet Kişisel farklılıkların denetlenmesi Örneklem sayısının az tutulabilmesi Dezavantajları Sıralama etkisi (order effects) Taşıma etkisi (carry-over effects)

52 Denekler arası tasarım (between-subjects)
Avantajları Kolaylık Prosedürel İstatistiki daha az sayıda varsayıma dayalı Denekler açısından daha az pratik yapma veya yorgunluk etkileri olasılığı Tüm deneysel koşullara katılımın imkansız olduğu durumlarda faydalı Dezavantajları Masraflı Hassasiyet (eşleşme yapılmadığı takdirde)

53 Sadece Son Test (posttest-only) veya Ön Test-Son Test (pretest-posttest) Tasarımlar
grup 1 grup 2 grup 3 grup 4 olumsuz/düşük olumsuz/yüksek olumlu/düşük olumlu/yüksek Tutum Ratsgele atama Ön Test-Son Test grup 1 grup 2 grup 3 grup 4 Tutum olumsuz/düşük olumsuz/yüksek olumlu/düşük olumlu/yüksek Tutum Rastgele atama

54 Karışık Tasarım (mixed design)
grup 1 grup 2 grup 3 grup 4 olumsuz olumlu düşük yüksek Tutum yüksek düşük Tutum Rastgele atama En az bir bağımsız değişken için, bağımsız değişkenin farklı seviyeleri için farklı denekler En az bir bağımsız değişken için, değişkenin her bir seviyesinde aynı denekler Hangi bağımsız değişkenin değişimlemesinin (manipulation) denek-içi, hangisinin denekler arası olacağının kararı

55 Ön Test (pretesting) Avantajları Dezavantajları
Ek zaman ve çaba Bazı deneklerin deneysel koşullar hakkında bilgi sahibi olması Eşleştirme yoluyla ana deneyin hassasiyetini artırmak Bir tavan etkisi olup olmadığını belirlemek Bireylerin deney koşulları öncesi görüşlerini sınamak Gruplararası karşılaştırılabilirliğe yönelik içgörü Ön test-son test (pretest-posttest) arasında sadece deney koşulunun değişiklik göstereceğine yönelik delil bulmak

56 Ör. Klasik Etkileşim Etkisi (Interaction Effect)

57 Ör. Klasik Etkileşim Etkisi Medyada yer alan zayıf veya kilolu manken görsellerinin etkisine yönelik araştırma

58 Ör. Ana Etkiler İstatistiki Olarak Önemli fakat Etkileşim Etkisi Değil (n.s.)

59 Ör. Bir Ana Etki (main effect) ve Etkileşim Etkisi (interaction) İstatistiki Olarak Önemli (significance)

60 Deneysel Araştırmalarda Etik
Aydınlatılmış onam (informed consent) Deneğin kendisinden, velisinden ya da vasisinden Yanıltma Deney sonrası bilgilendirme Gizlilik Deneklerin fiziksel ya da psikolojik zarar görmemeleri Kaynak: Field ve Hole, 2003, s

61 Referanslar Büyüköztürk, Ş., (2001).Deneysel Desenler. Pegema Yayıncılık. Ankara. Hovardaoğlu, S., (2000). Davranış Bilimleri İçin Araştırma Teknikleri. VE-GA Yayınları. Ankara. Karasar, N., (2005).Bilimsel Araştırma Yöntemi.15. Baskı. Nobel Yayın Dağıtım. Ankara. Mussweiler, Thomas (2003), “Comparison Processes in Social Judgment: Mechanisms and Consequences,” Psychological Review, 110 (July), Mussweiler, Thomas, Katja Rüter, and Kai Epstude (2004), “The Ups and Downs of Social Comparison: Mechanisms of Assimilation and Contrast,” Journal of Personality and Social Psychology, 87 (December), Richins, Marsha (1991), “Social Comparison and the Idealized Images of Advertising,” Journal of Consumer Research, 19 (June), Oehlert, GW (2000). A First Course in Design and Analysis of Experiments. WH Freeman & Co.

62 Teşekkürler!