PAÜ.Fen-Edebiyat Fakültesi

... konulu sunumlar: "PAÜ.Fen-Edebiyat Fakültesi"— Sunum transkripti:

1 PAÜ.Fen-Edebiyat Fakültesi
AMERİKAN BARIŞ GÖNÜLLÜLERİ’NİN TÜRKİYE’DEKİ FAALİYETLERİNE BİR BAKIŞ (DÜNDEN-BUGÜNE) Doç.Dr.Ercan HAYTOĞLU PAÜ.Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Pamukkale/DENİZLİ

2 GİRİŞ Türkiye’de 1962 yılından 1972 yılına kadar devam eden Barış Gönüllüleri hareketi, Amerikanın 19. yüzyılın başından itibaren uyguladığı, Amerikalı erkek ve kadınların geri kalmış ülkelere gönderilmeleri sürecinin bir parçasıdır. İlk kez Filipinlerde Amerikan dünya görüşünü ve kültürünü kabul ettirme yönünde, 1901 yılında Filipin Adalarına binden fazla Amerikalı genç “gönüllü öğretmen” olarak gönderildiği görülmüştür.

3 Benzer bir çalışma, Birinci Dünya Savaşı sonrası Balkan ülkelerini esas alan “halktan halka gönüllü yardım yapmak amacıyla 1918’de kurulan American Friends Service Committee (Amerikalı Dostlar Hizmet Komitesi)’sidir. Bu gençlik hareketin amacı; barış ve özgürlük için mücadele, komünizme karşı hür dünyanın savunulması, geri kalmış toplumları modernleştirme ve demokratik idealleri geliştirme olmuştur.

4 Az gelişmiş ülkeler için 1948’lerde geliştirilen ve Uluslararası İşbirliği Yönetimi (ICA) kapsamına alınan programda; tarım eğitim, işletmecilik, kamu yönetimi alanlarında teknisyen ve personel gönderilmesi yönünde bir örgüt oluşumu sağlanmıştır.

5 Amerika bu dönemlerde geri kalmış ülkeleri komünist dünyanın tehdidinden kurtarma ve korumayı kendisine görev kabul etmiştir.

6 Bayan Eleanor Roossevelt’in tavsiyeleri doğrultusunda “World Construction” adlı kitabı yazan Roolman “Peace Army (Barış Ordusu)” kurulması isteğini ortaya koymuştur. “Gençlik Ordusu” adını Kongre üyesi Point Four programı çerçevesinde Henry S. Reuss’un 1957’de ortaya atmış olup, Barış Gönüllüsü hareketinin program ve politikasının belirlenmesinde önemli rol oynamıştır.

7 1960’larda ekonomik bir durgunluk yaşayan ABD’de, ilk kez Kennedy 14 Ekim 1960’da Michigan’da kalabalık bir öğrenci topluluğu karşısında yaptığı seçim konuşmasında isim belirtmeden üniversiteli gençlerin denizaşırı ülkelere gönderilmesinden söz etmiştir.

8 John F. Kennedy 28 Ağustos 1961'de gönüllüleri selamlıyor.

9 Kennedy, 2 Kasım’da Barış Gönüllüleri örgütünün kurulmasını programına almış ve aileden biri olan kayınbiraderi Sargen Shriver’i bu işle görevlendirmiştir. Yapılan ilk çağrılar sonucunda genç bu örgüte katılmıştır. Bu gençler, Amerikan üniversitelerinde yarım yamalak bir eğitimden geçirilmişlerdir.

10 Daha konu kongre gündemindeyken örgütçe gerekli alt yapı oluşturulmuş ve kararlaştırılan pilot ülkelere “Barış Gönüllüsü” gönderilmeye başlanmıştır. Barış Gönüllüleri örgütü 1 Mart 1961’de geçici olarak, 22 Eylül 1961’de “Barış Gönüllüleri” yasası kabul edilerek resmen kurulmuştur.

11 1961 sonunda ICA kanalıyla 9000’den fazla kişi 70 az gelişmiş ülkeye gönderilmiştir.
Barış Gönüllüleri 40 yıl içerisinde 135 farklı ülkede kişinin katılımıyla faaliyet göstermiştir. Barış Gönüllüsü seçilenler 27 aylık bir hizmet süresini yerine getirmekte, gittikleri ülkelerde üç aylık dil, kültür, tarih ve teknik alanda bir hazırlık eğitiminden başarı ile geçtikten sonra görev alanlarına gönderilmiştir.

12 Barış Gönüllülerinin gittikleri ülkelere soğuk savaşta bir silah olarak; Amerika ülkücülüğünü, dinamizmini, dünya görüşünü öğreterek, genç Amerikalıların öncülüğünde hür dünya koalisyonunu gerçekleştirmiş olacaklardır. Gönüllüler; özgürlük, çok çalışma, demokrasiye inanç, eşitlik, pragmatizm, fedakarlık, kurumsallaşma ve bireycilik gibi Amerikan değerlerini fakir dünyaya getireceklerdir .

13 Barış Gönüllülerinin gittikleri ülkelerde;
demokratik reform, eğitim, sağlık hukuk reformları, ekonomik ve ticari gelişim, enerji, gıda özel sektör alanları ile ilgilenmişlerdir.

14 Gönüllüler, gittikleri az gelişmiş ülkelerde;
halkın gelenek ve görenekleri, dili, dini, etnik yapıları, farklılıkları, bireysel ve toplumsal refleksleri, dünya görüşleri, kuvvetli ve zayıf yönleri, kültür ve eğitim düzeyleri gibi toplumun belirleyici özelliklerini, yapılarını öğrenebilmek amacını gütmüşlerdir.

15 Müslüm Özbalkan ‘Gizli Belgelerle Barış Gönüllüleri’ adlı kitabında Barış Gönüllülerinin amacını şu şekilde ifade eder: «Az gelişmiş ülkelerde Amerikan dünya görüşünün ve siyasal, askeri nüfusunun yayılmasını ve benimsenmesini sağlamak, Amerikan yararına çalışacak etkili kurumlar ve aydınlar grubu yetiştirmek, Amerikanın şiddet eylemlerini ve genişleme politikasını şirin gösterecek eylemlerde bulunarak siyasal havayı Amerika’dan yana oluşturmaktır»

16 BARIŞ GÖNÜLLÜLERİ TÜRKİYE’DE
ABD büyük bir incelikle sunduğu bu yardım konusunu Türkiye Cumhuriyeti’ne bildirmiş ve dönemin Dışişleri Bakanı Feridun Cemal Erkin tarafından 27 Ağustos 1962’de olumlu karşılanmıştır. Bu yıllarda kalkınma politikalarıyla ilgili ekonomik ve sosyal çalışmaları ile sosyal adaletin gelişmesinde önemli unsur olan köylerin kalkınmasıyla başarılabileceği görüşü hakim olduğu için Barış Gönüllüleri’nin Türkiye’de faaliyet göstermelerini kolaylaştırmıştır.

17 İsmet İnönü

18 1962 yılında yapılan anlaşma resmi anlaşma hüviyetinde görülmediği için 1965 yılında anlaşmaya resmiyet kazandırılmıştır. Kanun 14 Ocak 1965’de Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde altı milletvekilinin muhalefetine rağmen kabul edilmiş ve 2 Nisan 1965’de Cumhurbaşkanınca onaylanmıştır. 10 Nisan 1965’te resmi gazetede yayımlanan bu anlaşma kabul edilmeden geçen sürede, Türkiye’ye gelen 590 Barış Gönüllüsünün ülkemizde kanunsuz olarak kaldıkları görülmüştür.

19

20 Barış Gönüllüleri gelişmekte olan ve geri kalmış ülkelere yardımda bulunmak, dil öğretmek, ekonomik anlamda güç kazandırmak şeklinde insancıl nedenlerle oluşmuş bir sivil hareket olarak sunulsa da, ABD orjinli bu örgüte karşı bir kuşku var olmuştur.

21 Bu tarihlerde gerek mecliste ve gerek kamuoyunda;
-Barış Gönüllülerinin amacı, -yararlılığı, -olumsuz yönleri -yasa mecliste onanıncaya kadar ki süreçlerdeki gayri resmi faaliyetlerinin neler olduğu konuları sıkça tartışılmıştır. Kamuoyunda var olan tepkilere rağmen, Meclis’te herhangi bir çalışma yapılmamış, yapılan anlaşmaya sadık kalma yoluna gidilmiştir.

22 Devlet Teşkilatlarında Barış Gönüllüleri;
İngilizce Öğretmenliği, Toplum Kalkınması, Çocuk Bakımı, Sağlık (hasta bakımı, eğitimi), Tüberküloz Kontrol, Ev Ekonomisi, Turizm, Üniversitede Okutmanlık gibi alanlarda çalışmışlardır.

23 Barış Gönüllülerinin İllere Göre Dağılımı
Bölge İl sayısı Gönüllü sayısı % Marmara Ege Kuzey Anadolu Güney Anadolu Doğu ve Güneydoğu Orta Anadolu Ankara Toplam

24 Barış Gönüllülerinin Doğu ve Güneydoğu Bölgelerine gönderilmeyecekleri belirtilse de, gelen gönüllülerin bir kısmı bu bölgelere gitmiş, diğerleri ise fırsat buldukça bu bölgeleri ziyaret etmişlerdir.

25 Çalıştıkları Programlara Göre Dağılımları
Program Sayı Yüzde İngilizce öğretmenliği Toplum kalkınması Çocuk bakımı Sağlık Tüberküloz kontrol Ev ekonomisi Turizm Üniversitede okutmanlık Barış gönüllüleri bürosu Toplam

26 Uluslararası Kalkınma Kurumu (AID)’in Türkiye’ye yerleşmesiyle, Amerika’da oluşturulan projelerden birisinin önemli ayağı olan “yabancı dil öğretimi” konusunda harekete geçildiği görülmektedir. Böylece Barış Gönüllülerinin Türkiye’de sistemli olarak dil öğretimi ile etkili olmak siyasetini hayata geçirdikleri anlaşılmaktadır. Barış Gönüllüleri Örgütü’nün, alanlarda faaliyet göstererek ABD’nin uluslararası çıkarlarını korumaya yönelik hareket ettikleri de daima düşünülmüştür.

27 1963 yılında Barış Gönüllülerinin toplum kalkınması çalışmalarına katılması kabul edilmiştir.
1956 yılından sonra da Barış Gönüllüleri’nin Türkiye’de faaliyet gösteren AID (Uluslararası Kalkınma Kurumu), ICA (Uluslararası İşbirliği Yönetimi) ve CARE ile bu yönde işbirliği yapmaları sağlanmıştır.

28 Clement Ranollo, Martha Liesner, Bekir Sevinçli, Solmaz, -,-Nuri Haytı

29

30

31

32

33 Gönüllüler gidecekleri ülkeler için önceden dilleri, tarihleri, kültürleri, gelenek ve görenekleri, ekonomik durumları, gidecekleri ülkelerde yapacakları faaliyetlerle ilgili bilgiler verilmiştir. Ayrıca Amerikan siyasal sistemi, tarihi ve kültürü konusunda da eğitimden geçirilmişlerdir.

34 Gönüllülere gidecekleri ülkelerde düşük hayat standardı karşısında, şikayetsiz yaşamayı kabul etmeleri sağlanmıştır. Gönüllülere bulundukları ülkelere göre ücret ve yolluk verilmesi, her ay kendi hesaplarına ABD’de bir miktar para yatırılması ve döndükten sonra iş sahibi olmaları garanti edilmiştir.

35 Barış Gönüllüleri ile CIA Örgütünün ilişkisinden çok, bu faaliyetin yarattığı sonuçlar bakımından bir ajanlık işi olup olmadığı meselesi üzerinde sıkça durulmuştur. Misyonerlik faaliyetlerinin modern ve hümanist bir görüntü ile yeryüzünde bilgi ve paylaşım savaşı olarak devam ettirdiği görüşü de sıkça gündeme getirilmiştir.

36 SONUÇ

37 Barış Gönüllüleri Türkiye’de ajan gibi istihbarat toplamışlar, geleneksel konukseverliğimizden yararlanarak Anadolu insanının evlerinin içine kadar rahatça girmişlerdir. Türkiye’nin hassas olan feodal, etnik ve mezhepsel yapısını, sosyal durumunu, bölgesel etnik ve inanç farklılıklarını, politik yapısını ve geçmiş etnik olaylarının izlerini ileriki zamanlarda kendi politikaları için gerekli çalışmaları yapabilmek adına ayrıntılı olarak incelemişlerdir.

38 1963-1965 yılları arasında Türkiye’de bulunmuş, Ankara ve Burdur’da doktorluk yapmıştır.
Türkiye’de kültürel antropoloji ile ilgilenmiştir. Türkiye’de kırsal kesim kültürü ile Modernizmin geleneksel Türk kültürüne olan etkileri üzerine araştırmalar yapmıştır. Türk aile yapısıyla ilgili olarak kendi deyimiyle ‘anahtar bilgiler’ toplamıştır. Paul J.Magneralla

39 Çalışma alanı olarak 1960’ların Susurluk’u seçmiştir
Çalışma alanı olarak 1960’ların Susurluk’u seçmiştir. Susurluk’ta işçi, memur ve iş adamlarıyla görüşme fırsatı bulmuştur. Türk aile yapısıyla ilgili olarak kendi deyimiyle ‘anahtar bilgiler’ toplamıştır.

40 Bunlarla birlikte Barış Gönüllüleri gittikleri ülkelere Amerikan zevkini ve ürünlerini de götürmüşlerdir. Bu ise Amerikan ürünlerinin yeni Pazarlara tanıtılmasını sağlamıştır. Barış Gönüllülerinin bazı elemanlarının Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde CIA adına bilgi topladıkları ve bir kısmının misyoner faaliyetleri yürüttükleri iddia edilmiştir.

41 Barış Gönüllüleri hakkında olumsuz düşüncelerin oluşumunda, siyasi bir örgüt olmadıklarını, yardım amaçlı bir fikirle hareket ettiklerini dile getiren ABD Hükümeti’nin, Barış Gönüllülerine bulundukları ülkelerde diplomatik ayrıcalık tanınmasını istemesi kafaların bulanmasına yol açmıştır. Barış Gönüllülerinin bulundukları köylerde diplomatik ayrıcalıkları ne yönde kullanabilecekleri düşüncesi rahatsızlık yaratan bir diğer husus olmuştur.

42

43 Köylülerin yanı sıra Barış Gönüllülerinin faaliyetlerini yakından takip eden siyasetçiler, öğrenciler, akademisyenler, gazeteciler ve birçok aydın grubu bu konu hakkında tepkilerini yüksek sesle dile getirmiştir. Barış Gönüllüleri uygulamasının Türkiye’de başladığı dönemlerde Türkiye’nin devlet teşkilatlarında birçok Amerikalı uzmanın görev aldığı da görülmüştür.

44 Ellerinde renkli çekim yapan fotoğraf makineleri ile en ücra köylere kadar giden, dağ, ova demeden ilgilerini çeken her şeyi, vatandaşın yaşayışını, adetlerini fotoğraflayan, ayda bir ABD konsolosluklarına giden bu insanların bu faaliyetleri basit bir gönüllü faaliyetinin ötesinde olduğu düşünülebilir. Barış Gönüllülerinin bulundukları ülkenin siyasi, ekonomik, kültürel, askeri değerlerinin tümünün fotoğrafını çektikleri ve kodları hakkında bilgi sahibi oldukları da olası bir durumdur.

45 Barış Gönüllüleri hareketinin ABD’nin dünya üzerinde hakimiyet kurma mücadelesinin “güler yüzü” olduğu, Barış Gönüllüleri Örgütünün dünya genelinde uyguladığı programları içinde üzerinde durduğu en önemli hususun, İngilizce öğretimi olması, ABD’nin kültürünü dünyaya tanıtmasında bir araç olduğu görülebilir. Amerikan Barış Gönüllülerinin ABD’nin imajına olumlu katkı yapmaya yönelik faaliyetleri yanında, kendileri dışında var olan halkların yaşantılarını daha iyi tanıma fırsatı bulmalarını da sağlamıştır.

46 Sovyet politikalarına yakınlaşma hareketlerine şiddetle karşı çıkan ABD, ülkemizin kendi içinde sorunlarla boğuşmasına sebebiyet verecek etnik, dinsel ve sosyal olayların baş göstermesinin hazırlayıcısı olmuştur. Barış Gönüllüleri Türkiye’den ayrılmadan başlayan Alevi-Sünni, Kürt-Türk, Sağcı-Solcu fikir çatışmalarının, karşılıklı çatışmaya kadar gitmesinde rol oynadıkları düşünülebilir.

47 Ülke kalkınmasına fayda sağlarlar diyerek Türkiye’ye kabul edilen Barış Gönüllüleri arasında etnik ve dini farkları kullanarak ayrılıklar yaratmaya çalışanlar olmuştur. Programdan beklenen başarıya ulaşılamadığı için gönüllü çağırılmasına son verilmiştir. Barış Gönüllüleri Örgütü’nün yıllarında ise Türkiye’yi terk etmişlerdir. Asıl sorun terk etmişler midir?

48 Ayrıca şu sorularda sorulabilir
• 1- Barış Gönüllüleri az gelişmiş veya gelişmemiş ülkelere ne fayda sağlamışlardır? • 2- Eğitim formasyonu olmayan bu kişiler nasıl dil eğitimi verebilmişlerdir? • 3- Ülkelerin yetişmiş insan gücüne nasıl katkı yapmışlardır? • 4- Barış Gönüllüleri siyah mıdır? Beyaz mıdır? • 5- Misyonerlik faaliyetinde bulunmuşlar mıdır? • 6- Günümüzde hala faaliyet göstermekte midirler?

49 Pamukkale Düşünce Topluluğu 3 Aralık 2014
Teşekkürler…. Pamukkale Düşünce Topluluğu 3 Aralık 2014