SULAMA PLANLAMASI Prof.Dr.Belgin ÇAKMAK.

... konulu sunumlar: "SULAMA PLANLAMASI Prof.Dr.Belgin ÇAKMAK."— Sunum transkripti:

1 SULAMA PLANLAMASI Prof.Dr.Belgin ÇAKMAK

2 Sulama Planlaması İlgi Grupları
Mühendis Ekonomist Plancı Yönetici Hukukçu Toplum Sağlığı Yöre Eliti Politikacı SULAMA PROJESİ Finans Kaynağı Ziraatçi Çiftçi Sulama Planlaması İlgi Grupları

3 Sulama projelerinin planlanmasında, ekonomistin ilgi duyduğu konuların bazıları şunlardır:
1) Alternatif analizi, 2) Fayda ve masrafların zaman boyutundaki değişimi, 3) Uygulanacak sosyal indirgeme (iskonto) oranı ve proje ekonomik ömrü, 4) Fiyat çarpıklıkları, 5) Sistem yaklaşımının önemi ve kurumsal yapı.

4 Ekonomist, amaçlanan politika hedeflerine ulaşmak için gerekli amaç ve faaliyetleri belirler. Bu faaliyetler genellikle mevcut kurumsal yapı ile uygulanır. Sulama planlamasında göz önüne alıan kurumsal olgular şöyle sıralanabilir; 1) Toprak-insan ilişkileri, 2) Kredi sistemi, 3) Tarımsal araştırma ve yayım, 4) Pazarlama sistemi

5 Sulama projelerinin planlaması, makro ve sektör planlama çalışmalarının bir tamamlayıcısıdır.
Planlama: Bilindiği gibi, genel anlamda planlama; öngörülen amaçların gerçekleştirilmesi için kaynakların en uygun alternatife yöneltilmesi için yapılan sistematik uğraş biçiminde tanımlanır. Ulusal Düzeyde Planlama (Makro planlama): Temel üretim araçlarının (faktörlerinin) ulusa en yüksek faydayı verecek biçimde, ulusal ekonominin çeşitli sektörlerine dağıtılmasıdır.

6 Göz önüne alınan belli başlı amaçlar:
1) Ulusal tasarrufun artırılması, 2) Yatırımların toplum yararının gerektirdiği alternatiflere yöneltilmesi, 3) Ve böylece ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmanın sağlanmasıdır. Makro planda öngörülen büyüme hızına ulaşabilmek İçin: 1) Harekete geçirilecek kaynaklar, 2) Bunların kullanma yolları, 3) Çeşitli alanlarda yapılması gerekli düzenlemeler ve alınacak önlemler birbirine bağlı bir bütün olarak gösterilir.

7 Sektörel Planlama: Çeşitli sektörlerdeki gelişme potansiyeli göz önünde bulundurularak, plandaki ekonomik ve sosyal hedeflerin nasıl geliştirilebileceği araştırılır. Sektörel planlamada doğal kaynakların, yatırılmış sermayenin ve insan gücünün en verimli kullanılması esastır. Bölge Planı; Bölge planlaması, ulusal kalkınma politikalarının uygulamada yorumlanmasını ve işletme bazına (mikro-plan) kadar ulaştırılmasını sağlayan bir araçtır. Bu açıdan bölge planı, ülke İçinde tek bir bölgenin entegre-kalkınma planıdır.

8 Başka deyişle makro ve mikro planlamanın entegrasyonu bölge düzeyinde yapılır. Dikey olarak tanımlanan bu fonksiyonda, ulusal düzeydeki sektörel planların, bireysel üretim birimleri ile koordinasyonu gerçekleştirilir. Bölge planının yatay fonksiyonunda ise, sektörler arası koordinasyon ile sosyo-ekonomik işlemin fiziksel olgulara ve somut projelere dönüştürülmesi sağlanır. Kırsal alanın entegre kalkınması ancak, çeşitli kesimlerin tarım, sanayi ve hizmetlerin bîr sistem içinde bütünleştirilmesi ile gerçekleştirilebilir.

9 Sulama planlama çalışmalarının akış diyagramı
Makro Plan Bölge Planı Sektör Planı Değerlendirme Proje Tanımı Planlama ve Projeleme İnşaat İşletme Bakım İzleme Sulama planlama çalışmalarının akış diyagramı

10 Sulama Projelerinde Planlama Kademeleri
Sulama projelerinin planlanması sırasında, kaynak sağlama yanında tüm ekonomiye (ulusal gelire) katkı önemli yer tutar. Bu temel amaç yanında, 1) Gelir dağılımının düzenlenmesi, 2) İstihdam yarat­ma, 3) Bölgenin entegre kalkınması, 4) Tarımsal üretim ve beslenme açısından yeterlilik, 5) Topraksız ve az topraklı çiftçinin belirli bir gelir düzeyine getirilmesi, 6) Ekonomik büyümenin desteklenmesi ve 7) Yerleşmenin yeniden düzenlenmesi vb. de göz önüne alınabilir.

11 Bir sulama projesinin günümüzdeki temel amacı ulusal refahın maksimizasyonu biçiminde belirlenir. Bu tanımdaki refah deyimi ulusal gelir kavramından farklıdır. Refahın milli gelirin büyütülmesi yanında büyüyen bu gelirin bölüşümü ve bunun hangi yöntemlerle gerçekleştirileceği gibi ekonomik olmayan boyutları da vardır.

12 Su kaynaklarının geliştirilmesinde, proje amaçları net bir biçimde belirlenmeli ve bunlar proje kriterlerine dönüştürülmelidir. Proje kriterleri mutlaka, kısıtlı yada kısıtsız amaç fonksiyonu içermelidir. örneğin,; sistemin milli gelire katkısının maksimizasyonu hedefleniyorsa, proje alanındaki üreticinin belirli bir minimum gelir düzeyine getirilmesi ve sistemle yaratılan gelirin dağılımının düzenlenmesi sınır (kısıt) koşulları olarak koyulabilir.

13 Sulama projelerinde çok amacın planlanmasında belli başlı üç temel yaklaşım vardır:
1)Her projenin çeşitli amaçlar yönünden avantaj ve dezavantajları tablolar halinde yada karar matrisi biçiminde düzenlenir. Karar matrisinin genellikle, sıraları proje alternatiflerinden, kolonları ise alternatiflerin iç karlılık oram, birim yatırımı için yaratılan iş sayısı, yörenin öncelikli olup olmadığı, projede yaratılan gelirin en alt gelir grubuna giden yüzdesi vb. parametreler bulunur. Örneğin, proje amaçlarında İstihdam yaratmaya ağırlık veriliyorsa, daha masraflı olsa bile emek yoğun proje alternatiflerine öncelik verilir. Uygulamada en çok kullanılan bu yaklaşımdır.

14 2) Çok amacın planlanmasında ikinci yaklaşım sınır (kısıt) yaklaşımıdır. Örneğin; milli gelire katkının maksimizasyonu amaç fonksiyonu, gelir dağılımının düzenlenmesi ve asgari gelir düzeyi yaratma sınır koşulu olarak belirlenebilir. 3) Üçüncü yaklaşım çok amaçlı fonksiyon yaklaşımıdır. Bu yaklaşımda çeşitli amaçlar, tek bir amaç fonksiyonunda toplanır, her amaca belirli bir ağırlık verilir. Bu uygulamadaki en kompleks yöntemdir.

15 1. Amaçların tanımı 2. Ön inceleme (İstikşaf etüdü) 3. Ön planlama (Master plan) 4. Planlama (Fizibilite) 5. Kesin proje 6. Kurumsal yapı Su kaynaklarının geliştirilmesinde planlama ve projeleme aşamaları.

16 1)Amaçların Tanımı Sulama projelerinin amaçları daha önce belirtildiği gibi karar mekanizmasınca belirlenir, formüle edilen bu amaçlar planlama ekibinde proje kriterlerine dönüştürülür. 2)Ön İnceleme (İstikşaf Etüdü) Sulama projesinin ön incelemesidir. Amaçlar doğrultusunda mevcut harita ve bilgilerden yararlanılacak kaynaklar (su miktarı, arazi varlığı vb.) ve ihtiyaçlar karşılaştırılarak değerlendirilir. Olumlu bir sonuca varılırsa, daha kapsamlı çalışmalara yeşil ışık yakılır.

17 3)Ön Planlama (Master Plan):
Daha çok büyük akarsu havzaları düzeyinde hazırlanan uzun süreli bir geliştirme planıdır. Havzada ele alınacak ait projelerin zaman boyutundaki seçimi için bir baz oluşturur. Hazırlanan Master Plan, zamanla ortaya çıkan ekonomik, teknik ve sosyal değişmelerden çok etkilenir. Havzada teknik fizibilitesi bulunan projelerin bir katalogu gibidir.

18 3) Proje formülasyonu ve
4) Planlama: Bu kademedeki planlamaya kapsamlı, fizibilite ya da yatırım öncesi planlama adı da verilir. Ön inceleme yada ön planlamada olumlu bulunan belirli projeler belirtilen amaçlar açısından ayrıntılı biçimde incelenir. Planlama çalışmaları 1) Veri toplama, 2) Projeksiyonlar, 3) Proje formülasyonu ve 4) Kesin projenin seçimi olmak üzere dört aşamada gerçekleştirilir.

19 Birinci aşamada; toprak ve su kaynakları ve bunlara ilişkin kısıt koşulları, bitki su ihtiyacı, iklim açısından var olan sınırlamalara ilişkin arazi ve büro çalışmalarına dayanan sistematik bir veri toplama programı esastır. İkinci aşamada; ekonomik koşullar ile yetiştirilmesi öngörülen ürünler pazar durumu, teknolojik gelişmeler ile su ihtiyacına ilişkin projeksiyonlar yapılır. Üçüncü aşamada; projenin belirlenen amaçlar çerçevesinde sınır koşulları belirlendikten sonra, amaçların gerçekleştirilmesine yönelik mümkün olduğu kadar fazla sayıda alternatif proje üretilmesine çaba harcanır. Her alternatif, sistem performansı, fayda ve masraflar, v.b. nitelikler açısından değerlendirmeye olanak verecek kadar ayrıntılı olmalıdır. Daha sonra bu alternatifler teknik, ekonomik, mali ve politik yapılabilirlik açısından karşılaştırılır ve en uygunu kesin projesi yapılmak üzere seçilir ve onay makamına sunulur.

20 Kesin Proje Planlama aşamasının önerdiği ve karar mekanizmasınca onaylanan alternatif üzerinde kesin proje yapılır; şartnameleri ve açık arttırma dosyası hazırlanır. Gerçekleştirilen sistemin performansı, işletme koşullarını iyileştirme ve benzer sistemlerin daha rasyonel projelenmesine olanak sağlamak amacı ile sürekli biçimde izlenir.

21 Bitki Deseni ve Sistem Kapasitesinin Tayini
Amaçlar tanımla Entansite Ön bitki deseni Pazar elverişli mi? İş gücü yeterli mi? Kısıt var mı? Ayrıntılı ürün takvimi Optimum su ihtiyacı Yıkama ihtiyacı ekle Su yeterli mi? Pik fazla mı? Proje kapasitesini hesapla Ekonomik ve mali fizibilite İnşaat Proje yapılabilir mi? Red veya başa dön Evet Hayır Sulama sistem kapasite planlaması

22 1) Sulama projesinin daha önce belirtilen çerçevedeki amaçların ortaya konulup, uygulanması düşünülen entansite (yoğunluk) sorunu çözümlenir. 2) Teknik, ekonomik ve ekolojik koşullar göz önüne alınarak, uygulanması öngörülen işletme tip modellerinde en karlı olacağı düşünülen bir ön ürün deseni varsayılarak işleme başlanır. 3) Ön Ürün deseni belirlendikten sonra, muhtemel çıktılar için pazar testi iki kademede yapılır. 4) Proje çıktısı pazar testinden geçtikten sonra iş gücü (emek) analizleri yapılır. Yıl boyunca belirli aralıkla her ürünün işgücü talebi ve İş gücü arz durumu karşılaştırılır.

23 5) Tarım işletmelerinin güç kaynakları (traktör vb
5) Tarım işletmelerinin güç kaynakları (traktör vb.) için de benzer bir analiz yapılır, yem bitkileri ihtiyacı, geçimlik tahıl ihtiyacı, ekim nöbeti kısıtları vb. muhtemel kısıtlar göz önüne alınarak ayrıntılı bir ürün takvimi yapılır. Böyle bir takvimde, ürün entansitesi, ekim nöbeti kısıtları, ekim, dikim, hasat vb, periyotların uzunluğu görülebilir. 6) Belirlenen Ürün deseni (takvimi) göz önüne alınarak, iklim verilerine dayanan yada amprik yöntemlerden biri kullanılarak proje alam için Optimum Su İhtiyacı hesaplanır. Özellikle kurak (arid) bölgelerdeki sulama projelerinde, sulama mevsimi dışında uygulanmak üzere %5-20 oranında bir yıkama suyu eklenir.

24 Optimum Su İhtiyacı, öngörülen bitki desenin, maksimum verimi gerçekleştirmesi için yetişme mevsimi boyunca ihtiyaç duyulan toplam su miktarı olarak tanımlanır. Sulama planlanmasında genellikle optimum su ihtiyacı olarak, o yöredeki potansiyel evaporasyon değerleri alınır.

25 7) Bulunan optimum su ihtiyacı tarladan, su kaynağına kadar ulaşan su kayıpları ile doğrulandıktan sonra, sulama mevsimi boyunca karşılaştırılır. Hesaplanan su ihtiyacının belirli aylarda fazla yükselmesi (pik yapması) istenmez. Aksi taktirde sistem kapasitesi büyür, mevsimin büyük bölümünde kapasite kullanımı azalır masraflar artar. Belirtilen bu noktalar da göz önüne alınarak proje sistem kapasitesi belirlenir. 8) Sistem kapasitesi bulunduktan sonra, projenin yatırım masrafları, işletme, bakım, yenileme masrafları ile sulama faydaları, ekonomik fizibilitesi ve mali fizibilitesi (projenin geri dönüşü) değerlendirilerek, olumlu ise kesin projesi hazırlanarak sistemin inşaatı gerçekleştirilir.