Bilimsel Makale Değerlendirilmesinde Hakem Seçimi

... konulu sunumlar: "Bilimsel Makale Değerlendirilmesinde Hakem Seçimi"— Sunum transkripti:

1 Bilimsel Makale Değerlendirilmesinde Hakem Seçimi
Prof.Dr.Zekiye SULUDERE Gazi Üniversitesi, Fen Edb. Fak.Biyoloji Bölümü

2 Bilimsel araştırmaların yayın sürecinde basılması istenen araştırma sonuçları gönderildiği dergilerin editörleri tarafından incelenmek ve değerlendirilmek üzere iki, bazen üç ayrı hakeme gönderilir. Hakem, bir makaleyi değerlendirmesi için kendisine gönderilen ve o konuda görüşünü veren kişidir. Hakemin görüşü tavsiye niteliğindedir, karar verici değildir.

3 Uzun yıllardır yayın hayatında olan dergilerin belirli alanlarda özelleşmiş, yayınları olan ve aktif olarak araştırmalarına devam eden bilim adamlarından oluşan bir hakem havuzlarının bulunduğu bilinir. Dünyada çok sayıda bilimsel dergiyi çıkaran bazı yayınevlerinin kendi çıkardıkları dergilerde yayınlanacak makaleler için bu havuzu kullanmaları olağandır. Zaman zaman bu hakem havuzuna o alanda yayınları olan yeni isimlerin ilave edilmesi de mümkündür.

4 Yayın hayatına yeni başlayan ve büyük şirketler veya yayınevlerinin desteğine sahip olmayan bilimsel dergiler bu aşamada biraz daha fazla zorluk çekerler. Bu süreçten geçen ve Gazi Entomolojik Araştırmalar Derneği’nin bilimsel bir yayını olan “Journal of the Entomological Research Society” nin ilk çıkarıldığı yıllarda uygulanan bilimsel makalelerin değerlendirilmesi için hakem tespitinde izlenen yollar zaman içerisinde geliştirilmiş ve bugün özelleşmiş alanlarda hakemlik yapan uluslararası düzeyde yayınlarıyla tanınan hakemlerimiz vardır.

5 Derginin çıkarılmasına karar verildiğinde ilk yapılan işlemler;
Dünyanın çeşitli ülkelerinde Entomoloji (Böcek Bilimi) alanında çalışan, Dünyada o konuda uzman olduğu bilinen, Yayınlarından tanınan isimlerin tespiti ve Bu alanda bir derginin yayın hayatına başlayacağının duyurulmasıdır.

6 Daha sonra bu alanda çıkarılacak dergiye basılmak üzere gelecek makaleler için hakemlik yapmak isteyip istemediklerinin sorulmuş ve entomolojinin hangi alt dalında hakemlik yapabileceklerinin belirtmeleri istenmiştir. Kendilerine yazılan bilim adamlarının %90 dan fazlası olumlu cevapları ile birlikte Entomolojide özelleşmiş oldukları alanları da belirtmişlerdir. Gelen makaleler bu bilgiler ışığında, o alanda, özelleşmiş hakemlere değerlendirilmek üzere gönderilmiştir.

7 Dergi, böcekler (Insecta) konusunda olduğu için alan seçiminde,
Pul Kanatlılar (Lepidoptera) Kın Kanatlılar (Coleoptera) Kız Böcekleri (Odonata) İki Kanatlılar (Diptera) Düz Kanatlılar (Orthoptera) Zar Kanatlılar (Hymenoptera) Sinir Kanatlılar (Neuroptera) vb. gibi çeşitli böcek takımlarında özelleşmiş kişiler listelenmiştir.

8 Hatta bir takımın hangi familyasında özelleşmişse o familya ile ilgili yayınlar için hakem olarak belirlenmiştir. İki Kanatlılar (Diptera) nın Tipulidae veya Asilidae familyası gibi. Bu bilgiler de tekrar gruplandırılmıştır. O familyanın yayılışı ve türlerinin tanınması ancak o bölgeleri çalışanlar tarafından daha iyi bilindiği için dünyanın çalıştığı bölgeleri de gruplandırmaya girmiştir.

9 Hakemlerin, o böcek takımlarının sistematiği, moleküler yapısı, morfolojik özellikleri, davranışı gibi çalışma konuları da seçim sırasında önem kazanmaktadır. Bazen birkaç yazarlı makalelerde o tür veya cinse ait özellikleri incelemek için farklı teknikleri birarada kullanarak yapılan çalışmalarda hakem seçiminde zorluk yaşanmaktadır.

10 Hakem kendi familyasının sistematiği, dağılımı veya morfolojisine ait bir bilgiye sahip olduğu halde çalışmanın moleküler kısmı varsa o bilgiyi değerlendiremeyecektir. Diğer taraftan moleküler biyologun türlerin sistematiği ile ilgili bilgisi eksik olabileceği için makaleyi bu yönüyle değerlendiremeyecektir. Bu tip çok yönlü çalışmalarda hakem sıkıntısı yaşanmaktadır. Bütün teknikleri ve o konuda alt yapısı olan hakemi bulmak son derece zor olduğu için her hakemin makaleyi kendi alanı açısından değerlendirmesi istenir.

11 Bilimsel makalelerin değerlendirilmesi için seçilecek hakemlerin kendilerinin alanlarında yayınlara sahip olması yeterli değildir. Bir hakemin İzleyeceği, dikkat edeceği unsurlara önem vermesi, O alanda altyapısının iyi olması, Araştırmaları takip ediyor olması, Çalışmalarına ara vermemiş olması gerekir.

12 Hakemlerin incelemek için kendisine gönderilen makaleleri belirli bir zaman dilim içinde cevaplaması arzu edilir. Bu bir kongre veya konferansta sunulacak çalışma da olabilir veya bir dergide yayınlanacak makale de olabilir. Kongre bildirilerinde değerlendirme süresi birkaç gün veya hafta olabilir, dergilere kabul edilecek makalelerde ise bu süre daha uzundur. Bazen bir ay veya daha fazla olabilir. Birkaç ay makalenin değerlendirilmemesi bu hakemin hakem olmayı kabul ettiği halde makaleye ayıracak zamanının olmadığını veya fazla gönüllü olmadığını düşündürür.

13 Hakem listesine yeni ilave edilecek isimler o alanda yayınları olmasına rağmen hakemlik konusunda tecrübesiz olabilirler. Hakemlik konusunda bilim adamlarına herhangi bir eğitim verilmemektedir. Ancak değerlendirilecek makale ile birlikte gönderilen formlardaki bazı sorular hakemin değerlendirmede dikkat edeceği hususlar için ipucu olmaktadır.

14 Bu formlardaki cevaplanması istenen kısımlar hakemden beklentiler konusunda bilgi sağlar:
İncelediği makalenin bilimsel açıdan değerli olup olmadığı Çalışmanın doğruluğu İlginçliği Yeni bir bilgi sağlayıp sağlamadığı Eski bir bilgi veya tekniğin yeni uygulaması olup olmadığı Güzel sunulup sunulmadığı Diğer yayınlar arasında bu çalışmanın önemi Üzerinde düzeltilmesi veya eklenmesi gereken bilgiler

15 HAKEM GÖRÜŞÜ FARKLILIKLARI
Zaman zaman aynı makale için iki farklı hakemden çok farklı iki görüş gelebilmektedir. Bir hakem için çok önemli görülen bir husus diğer hakem için ikinci derecede önemli olmaktadır.

16 Değerlendirmek üzere makale gönderilen hakemlerden birinin olumlu görüş verdiği bir makalede diğer hakemin hem yazara verilecek cevapta ve hem de editörlere gizli olarak yazılanlarda taraflı, önyargılı açıklamaları olabilir. Bu durum hakem ve yazarlar arasında daha önceden yaşanmış bir olayın varlığını veya rekabet olduğu düşündürebilir. Editör tenkit edilen kısımları kendisi de ayrıca dikkatle inceledikten sonra hakemin taraflı olup olmadığına ve hakem listesinde kalıp kalmamasına karar verir.

17 Bazı hakemlerin ciddiyeti konusunda şüphe uyandıracak durum ortaya çıkarsa hakem listesinden çıkarılmakta ve incelemek üzere başka bir makale gönderilmemektedir. Bir makalenin değerlendirmesi için kendisine gönderilen hakemin sonuç olarak; Evet, bu makale kabul edilsin veya Hayır, reddedilsin Cevapları hakemin makaleyi değerlendirmesi hakkında şüphe uyandırır. Böyle cevaplar hakemin makaleyi önemsemediği, yeterli zaman ayırmadığı, dikkatli incelemediği endişesini doğurur.

18 Değerlendirme sonucunda olumlu verilen görüşte niçin bu makalenin kabul edilmesi gerektiği hakkında bir açıklama olmalıdır. Çalışmanın kalitesi, Ne tip yeni bilgi sağladığı, Nasıl sunulduğu, Diğer araştırmalar arasındaki yeri, önemi gibi bazı açıklamaları olmalıdır. Ne kadar mükemmel olursa olsun her yazılan makalede dikkatten kaçan bir kısım veya hakemin tavsiye edeceği bir bilgi bulunabilir.

19 Olumsuz görüş verildiğinde, bu cevabın da bir açıklaması olmalıdır.
Çalışma çok özensiz, kurallara uygun yazılmamışsa genelde editörler bu çalışmayı hakeme göndermeden kendileri bu hususları açıklayarak yazara geri gönderirler. Hakemin ret gerekçe veya gerekçelerini açıklaması, yazara verilecek cevap açısından önem taşır. Her iki durumda da hakem seçiminde bu hakemler tercih edilmez.

20 Hakemlerden alınan görüşte,
Sadece bu makale düzeltilmelidir yazan makalenin hangi kısmının hatalı veya karışık olduğunu belirtmeyen hakemden bu açıklamalar istenir. Aynı durum tekrarlanıyorsa bu hakem tekrar makale gönderilmesi için seçilmez.

21 Hakemlik teklif edilen kişilerin hakemliği kabul etme konusundaki tereddütlerinden biri postayla ilgili sorunlardı. Bugün pek çok derginin kağıtsız, ağ tabanlı hakem değerlendirme sistemine geçmesiyle bu konudaki endişeler ortadan kalkmıştır. Yazarlar sisteme internet ortamında makaleleri ile ilgili bilgi girişi ve müracatlarını yaptıkları gibi hakemlere teklif de aynı sistem aracılığı ile yapılmakta, değerlendirme de aynı yolla yapılmaktadır.

22 Son yıllarda dergilerin editörleri yazarlardan makalesini değerlendirebilecek kendi ülkesi ve diğer ülkelerden 2-5 arası hakem ismi istemektedir. Bu istek bu makalenin kesinlikle yazılan hakemlere gönderileceği anlamını taşımaz. Bu istekler editörün hakem ismi bulmakta sıkıntı yaşadığı durumlarda editöre yardımcı olma anlamını taşıdığı gibi yazarın alanındaki çalışmaları takip edip etmediği ve diğer araştırıcılar ve araştırmaları konusunda bilgi sahibi olup olmadığını da gösterir.

23 “Journal of the Entomological Research Society”
Dikkatli, titiz hakem seçimi ve makalelerin objektif değerlendirilmesi, derginin zamanında çıkıyor olması, sürekliliği ve dergide çıkan makalelerin değerli bulunarak atıfların yapılması çıkarmakta olduğumuz “Journal of the Entomological Research Society” ( ) dergisinin çeşitli tarama programlarına alınmasına ve Science Citation Index (SCISearch/Journal Citation Reports/Science Edition) tarafından da taranmasına kadar olan süreci beraberinde getirmiştir.

24 TEŞEKKÜRLER