Hazırlayan:Buket ÖZKAN ÖZYER Danışman: Prof. Dr. Haşmet ÇAĞIRGAN

... konulu sunumlar: "Hazırlayan:Buket ÖZKAN ÖZYER Danışman: Prof. Dr. Haşmet ÇAĞIRGAN"— Sunum transkripti:

1 Hazırlayan:Buket ÖZKAN ÖZYER Danışman: Prof. Dr. Haşmet ÇAĞIRGAN
Doktora Semineri TÜRKİYE ve AVRUPA BİRLİĞİ’ NDE BALIK HASTALIKLARI İLE İGİLİ YÜRÜTMELİKLER Hazırlayan:Buket ÖZKAN ÖZYER Danışman: Prof. Dr. Haşmet ÇAĞIRGAN

2 Türkiye de su ürünleri yetiştiriciliği hızla gelişen bir sektördür.
Bu sektörün gelişimini sağlamak ve verimliliğini arttırmak için sağlık koşullarının belirlenmesi oldukça önemlidir. Avrupa Birliğine uyum sürecinde yürütmelikler ile ilgili çalışmalar hızlanmıştır. Türkiye’ de şu an balık hastalıkları ile ilgili yürütmelikler (mevzuat) taslak aşamasında olup Avrupa Birliği’ ne eşleştirme projesi çerçevesinde AB direktifleri model olarak alınmaktadır.

3 Avrupa Birliği (AB) ve Balık Hastalıkları
İlk direktif 1991 yılında düzenlenmiştir (91/67/EEC) Üye ülkeler dışarıdan gelebilecek hastalıklara karşı korunmak ve AB içinde su kültürü hayvanları ve ürünlerinin serbest dolaşımını sağlayabilmek için ulusal yasalarını düzenleyerek direktiflere adapte etmişlerdir.

4 Başlıca Direktifler ve Komisyon Kararları
AB ve balık hastalıkları devamı Başlıca Direktifler ve Komisyon Kararları 91/67/EEC Su kültürü hayvanları ve ürünlerinin pazara arzını düzenleyen hayvan sağlık koşullarına ilişkin konsey direktifi 93/53/EEC Belirli balık hastalıklarının kontrolü için alınacak minimum birlik önlemlerini ortaya koyan konsey direktifi 2001/183/EC Belirli bazı balık hastalıklarının teşhisi ve teyidi için örnek alma planları ve teşhis yöntemleri ile ilgili konsey direktifi 2003/858/EC İnsan tüketimi ve yetiştiricilik amacıyla ithal edilecek balık, yumurta ve gametlerin gerekli sağlık durumları ve sertifikalandırması ile ilgili komisyon kararı

5 91/67/EEC Su kültürü hayvanları ve ürünlerinin pazara sunulmasını düzenleyen hayvan sağlıklık koşullarına ilişkin konsey direktifi Su kültürü hayvanlarının sağlık durumu AB’ nin tüm bölgelerinde aynı olmadığından bulaşıcı hastalıkların yayılmasından korunmak için önemli hastalıklar belirlenmiş Hastalıkların kontrol ve eradikasyonu için bölgeler oluşturulmuş AB içinde su kültürü hayvanlarının ve ürünlerinin pazara sunulması ile ilgili kurallar belirlenmiş üçüncü ülkelerden su kültürü hayvanlarının ve ürünlerinin ithalatı için birlik düzeyinde koruyucu önlemler alınmıştır.

6 Avrupa Birliği Balık Hastalıkları Listesi
91/67/EEC devamı Avrupa Birliği Balık Hastalıkları Listesi Liste I de yer alan hastalıklar AB ülkeleri için egzotik olan, herhangi bir salgında zorunlu eradikasyon programı uygulanan hastalıklardır Liste II de yer alan hastalıklar AB ülkelerinde bulunan ve onaylanmış – onaylanmamış bölgeler belirlemek koşuluyla kontrol altına alınmaya çalışılan hastalıklardır Liste III de yer alan hastalıklar AB ülkelerinin kendi kontrol programlarını düzenleyebileceği hastalıklardır

7 AVRUPA BİRLİĞİ BALIK HASTALIKLARI LİSTESİ (91/67/EEC)
91/67/EEC devamı AVRUPA BİRLİĞİ BALIK HASTALIKLARI LİSTESİ (91/67/EEC) Hastalık/patojen Hassas türler Liste I Enfeksiyöz salmon anemi(ISA) Atlantik salmon (Salmo salar) Liste II Viral hemorajik septisemi (VHS) Enfeksiyöz hematopoetik nekroz (IHN) Salmonid türleri Gümüş balığı (Thymallus thymallus) Whitefish (Coregonus spp.) Turna balığı (Esox lucius) Kalkan (Scophthalmus maximus) Turna balığı yavrusu (Esox lucius) Liste III Enfeksiyöz pankreatik nekroz (IPN) Sazanların bahar viremisi (SVC) Bakteriyal böbrek hastalığı (BKD) Furunkulozis (Aeromonas salmonicida) Kızıl Ağız Hastalığı (Enteric redmouth disease, ERM) Gyrodactylus salaris

8 Onaylanmış Bölge olabilmek için
91/67/EEC devamı Onaylanmış Bölge olabilmek için Tesislerin konumuna göre kıyısal ve karasal bölgeler belirlenmeli Bölge Liste II de yer alan hastalıklardan klinik veya diğer belirtiler yönünden en az dört yıl ari olmalı ve bu süre içinde resmi birimlerin denetimi altında İki yıl süresince, her yıl iki sağlık denetimi yürütülmüş olmalı Dışarıdan balık göçünü önlemek için doğal veya suni bariyerler düzenlenmeli ve reenfeksiyonun önlenmesi için bölgenin izolasyonun sağlanması gereklidir

9 Onaylanmamış bir bölgede onaylanmış çiftlik
91/67/EEC devamı Onaylanmamış bir bölgede onaylanmış çiftlik Çiftliğin su kaynağının bağımsız olması, balık girişini önlemek için doğal veya suni bariyerlerin bulunması ve gerekli ise su baskını ve su sızmalarına karşı önlem alınması gereklidir. 10 yıllık tarihsel bir kayıta sahip çiftlikte ek olarak en azından yılda bir kez klinik denetleme ve şüpheli durumda laboratuar muayenesinin yapılması, gerekli olması halinde çiftlik etrafında olası patojen taşıyıcıları ve vektörlerden korunmak amacıyla tampon bölgenin oluşturulması dikkate alınarak gereklilikler aynıdır.

10 bütün çiftliklerin düzenli izleniyor olmalı
91/67/EEC devamı Hastalığın olmadığına dair tarihsel kayıda sahip bölgelerde onaylanmış bölge statüsü; Bölgenin coğrafik durumu hastalığın kolay girişine izin vermiyor olmalı resmi bir hastalık kontrol sistemi asgari 10 yıldır devam ediyor olmalı bütün çiftliklerin düzenli izleniyor olmalı hastalık bildirim sistemi uygulanıyor olmalı hastalık rapor edilmemiş olmalı, balık yumurta ve gametlerin eşit sağlık şartlarına sahip yerlerden geliyor olmalıdır. Yılda en azından 2 sağlık denetimi ve her denetimde 30 balık örneği alınarak süre 5 yıla indirilebiliyor.

11 Onaylanmış bölge statüsünün devamlılığı:
91/67/EEC devamı Onaylanmış bölge statüsünün devamlılığı: Onaylanmış bölgeye balık girişi sadece onaylanmış bölge ve onaylanmış çiftlikten olmalı Damızlık stok olmayan çiftlikler yılda bir, diğerlerinin yılda iki kez olmak üzere sağlık denetimine devam edilmeli Laboratuar muayene sonuçları liste II hastalıklar yönünden negatif olmalı, Balıkların sağlık durumlarının izlendiği kayıtlar çiflikte sorumlu kişi tarafından muhafaza edilmelidir.

12 Onayın askıya alınması, yenilenmesi ve iptali
91/67/EEC devamı Onayın askıya alınması, yenilenmesi ve iptali Hastalıktan şüphe edildiği durumlarda hemen resmi birime bildirilir ve en az 10 balık alınarak onaylanmış laboratuara gönderilir Laboratuarın sonuçlarına göre resmi birim tarafından bölgenin değerlendirilmesi yapılır. Teşhisin yapılamadığı durumlarda ilk örneklemeden 15 gün içinde yeteri kadar hasta balık alınarak onaylanmış bir laboratuvar tarafından test edilir. Sonucun pozitif veya negatif olması durumuna göre onaylanmış statü gözden geçirilir.

13 İnsan tüketimi amacıyla balıkların pazara sunulması
91/67/EEC devamı İnsan tüketimi amacıyla balıkların pazara sunulması Onaylanmamış bir bölgeden gelen ve liste II de yer alan hastalıklara hassas türler iç organları temizlendikten sonra pazara sunulabilir Onaylanmış bir bölge veya onaylanmış bir çiftlikten gelen balıkların pazara sunulmasında temizlenme şartı aranmaz Balıklar pazara sunulurken sevkiyat belgeleri yüklemeden 48 saat önce hazırlanmış olmalıdır 10 günlük geçerlilik süresine sahiptir

14 Canlı balık, yumurta veya gametlerin pazara sunulması:
91/67/EEC devamı Canlı balık, yumurta veya gametlerin pazara sunulması: Liste II de yer alan hastalıklara karşı hassas türlerin onaylanmış bir bölgeden veya çiftlikten geldiklerini bildirilen uygun bir dolaşım belgesi bulunmalı Yükleme gününde balıklarda hastalığın klinik belirtileri olmamalı ve liste hastalıkları eradikasyon programında yer almamalıdır Dolaşım belgeleri yüklemeden 48 saat önce resmi birim tarafından hazırlanmış olmalı Geçerlilik süresi 10 gün

15 91/67/EEC devamı Canlı balıklar Yumurtalar Gametler
EK E Dolaşım belgesi örnekleri BÖLÜM 1 ONAYLANMIŞ BİR BÖLGEDEN GELEN CANLI BALIKLAR, YUMURTALAR VE GAMETLER İÇİN DOLAŞIM BELGESİ I. Orijin Ülke: …… … Onaylanmış bölge: ……………………………………………………………………….… II. Orijin çiftlik (adı ve adresi): ……… ………………………………………………………………………………………………. III. Hayvanlar veya ürünler: 91/67/EEC devamı Canlı balıklar Yumurtalar Gametler Familya (yaygın adı ve bilimsel adı) Türler (yaygın adı ve bilimsel adı) Miktar Sayı Toplam ağırlık Ortalama ağırlık IV. Varış yeri Varış ülkesi: … … Alıcının (adı ve adresi): …………………………………………………………………….. … V. Taşın aracı (özelliği ve kimliği): ……… VI. Sağlık tasdiki Ben, aşağıda imzası bulunan, işbu mevcut sevkiyatı oluşturan hayvanlar veya malların onaylanmış bir bölge kökenli olduklarını ve 9167/EEC sayılı Direktif gerekliliklerini karşıladıklarını tasdik ederim. Hazırlandı , …… (yer) (tarih) Resmi birimin mührü …………………………… (resmi birimin imzası) (büyük harflerle adı, imzalayan yetkilinin görevi)

16 Üçüncü ülkelerden ithalatı düzenleyen kurallar
91/67/EEC devamı Üçüncü ülkelerden ithalatı düzenleyen kurallar Üye ülkelerin stoklarını tehlikeye sokabilecek egzotik olan hastalıklar Çevre sağlık koşulları bakımından durumu Özellikle Dünya Hayvan Sağlık Örgütü (OIE) listesinde yer alan hastalıkların varlığı ile ilişkili olarak ülke tarafından sağlanan bilgilerin düzenliliği ve hızlılığı, Su kültürü hayvan hastalıklarından korunma ve kontrolde üçüncü ülkelerin kuralları Üçüncü ülkelerdeki resmi veteriner hizmet birimlerinin yapısı Su kültürü hayvanlarının bulaşıcı ve salgın hastalıklardan korunma ve kontrolü için önlemlerin organizasyonu ve gerçekleştirilmesi, Bu direktifte belirtilen kurallara ilişkin üçüncü ülkenin sağlayabileceği güvencelerin değerlendirilmesi yapılır.

17 91/67/EEC sayılı direktife ek olarak 2004/453/EC Komisyon kararı
Liste III de yer alan hastalıklardan IPN, SVC, BKD ve Gyrodactylus salaris’ den arilik durumunun belirlenmesi için gereklilikler belirtilmiştir. Bu karara göre; ülkede ilgili hastalığa duyarlı tür yok ise ülke veya bölge hastalıktan ari olarak bildirilebilmektedir. Hastalıklara duyarlı türler var ise ülke yada bölgede son 25 yıl içinde hastalığın rapor edilmemiş olması, son 10 yıllık geçmişinde ilgili hastalıklar ihbari mecburi olması ve çitlikler resmi hizmet birimlerinin kontrolünde olması, hastalıkların doğa balıklarında görülmemiş olması gerekmektedir. Eğer ülkede son 25 yıl içinde hastalık rapor edilmiş ise hastalıktan arilik için; son 10 yıllık geçmişinde ilgili hastalıkların ihbari mecburi olması, çiftliklerin resmi hizmet birimlerinin kontrolünde olması ve çitliklerin en azından 2 yıl, 2001/183/EC sayılı kararına göre veya “OIE Aquatic Animal Health Code” ve “OIE Manual of Diagnostic Tests or Aquatic Animals”’ da yer alan yöntem ve örnekleme planlarına göre izleme programın yapılması bunun sonucunda hastalığın negatif olduğu gösterilmesi gerekmektedir.

18 91/67/EEC sayılı direktifinde
93/53/EEC Belirli balık hastalıklarının kontrolü için alınacak minimum birlik önlemlerini ortaya koyan konsey direktifi 91/67/EEC sayılı direktifinde Liste I ve II’ de yer alan balık hastalıkları kısa sürede epizootik oranlara ulaşarak akuakültürde önemli ekonomik kayıplara neden olabilecek ölümlere yol açabilmektedir. Bu direktif de belirtilen önlemlerin amacı; hastalığı yayma olasılığı olan balık ve balık ürünlerinin hareketlerini dikkatlice kontrol etmek ve böylelikle hastalığın yayılmasını önlemektir. Liste I ve liste II kapsamında yer alan hastalıklara duyarlı türleri bulunduran tüm çiftliklerde giriş veya çıkış yapan , canlı balık, yumurta ve gametlerin teslimatları veya sevkiyatları sırasında sayıları veya ağırlıkları, büyüklükleri, kaynakları ve kimden geldiklerine ilişkin bütün bilgiler, gözlemlenen ölümler resmi hizmet birimi tarafından kayıt altına aldırılır ve güncellenmesi sağlanır. Bu bilgiler 4 yıl muhafaza edilir

19 Liste I kapsamındaki hastalıklar için kontrol önlemleri
93/53/EEC devamı Liste I kapsamındaki hastalıklar için kontrol önlemleri Liste I de yer alan bir enfeksiyondan şüphelenildiği durumda çiftlik resmi gözetim altına alınır ve bütün balık türleri için resmi bir sayımın yapılması, kaç balığın öldüğü, kaçının hastalandığı veya hastalık şüpheli olduğu kayıt edilmesi, resmi hizmet biriminin izni olmadan canlı veya cansız hiçbir balık, yumurta veya gametin çiftliğe giriş ve çiftlikten çıkış yapmaması sağlanır klinik ve laboratuvar muayenesi için gerekli örnekler alınır ve onaylanmış laboratuvara gönderilir 2003/466/EC direktifinde yer alan Enfeksiyöz Salmon Anemi (ISA) hastalığının örnekleme planı ve teşhis metotlarına göre laboratuar muayenesi yapılır.

20 Liste I de yer alan hastalığın varlığı durumunda
93/53/EEC devamı Liste I de yer alan hastalığın varlığı durumunda Bütün balıklar resmi hizmet biriminin hazırlayacağı ve komisyon tarafından onaylanan bir programa göre toplatılır içsulardaki çiftliklerde bulunan bütün havuzlar temizlik ve dezenfeksiyon amacıyla boşaltılır, bütün yumurtalar, gametler, ölü balıklar ve hastalığın klinik belirtilerini gösteren balıklar resmi hizmet biriminin gözetimi altında imha edilir, bütün canlı balıklar resmi hizmet biriminin gözetimi altında imha edilir ya da ticari büyüklüğe ulaşmış olan ve hastalıkla ilgili klinik belirti göstermeyen balıklar insan tüketimine sunulur.

21 Liste II kapsamındaki hastalıklar için kontrol önlemleri
93/53/EEC devamı Epizootik bir araştırma yürütülürek hastalık kaynağının belirlenmesi ve önlemlerin alınması Hastalığın var olup olmadığını doğrulamak amacıyla, onaylı bir laboratuarda incelenmek üzere örneklerin gönderilmesi Enfekte olmuş çiftliklerde sayım yapılması ve bu sayımın düzenli olarak güncelleştirilmesi, Balıkların ticari boyutlara ulaşana kadar yetiştirilmesi, 91/67/EEC sayılı direktif gereğince hastalıklı çiftliklerden yalnızca insan tüketimine sunulmak üzere olan veya aynı sağlık statüsüne sahip diğer çiftliklere gidebilecek canlı balıkların veya yumurtaların veya gametlerin çıkışlarına izin verilebilir.

22 Diğer konular 93/53/EEC devamı Hastalık teşhisleri onaylı bir laboratuar tarafından yapılmalı özellikle hastalığın ilk görülmesi durumunda patojenin tipi alt tipi belirlenmeli ve sonuçlar ulusal referans laboratuar tarafından doğrulanmalıdır. Doğrulama kominite referans laboratuar tarafından da yapılabilir. Her bir üye devlet özellikle hastalık ilk çıktığında ilgili patojenin türü,alt türü ve varyantlarının belirlenmesini ve bölgesel tanı laboratuarlarının sonuçlarının doğrulanmasını sağlayacak imkan ve uzman personele sahip bir ulusal referans laboratuarının tayin edilmesini sağlayacakdır. Bu direktifde ulusal ve kominite referans laboratuarların görevleri belirtilmiştir. Liste I hastalık salgını durumunda uygulanması gereken acil durum planının ve aşılama programlarının kriterleri belirtilmiştir.

23 2001/183/EC Belirli bazı balık hastalıklarının teşhisi ve teyidi için örnek alma planları ve teşhis yöntemleri Bu komisyon kararı, hem VHS ve IHN kontrolünden sorumlu yetkililere hem de bu hastalıklar ile ilgili testleri yapan laboratuar personeline yöneliktir. Buna uygun olarak, örnek alma prosedürleri, laboratuar testlerinin prensipleri, uygulamaları ve sonuçlarının değerlendirilmesi belirtilmiştir.

24 Örnek alma prosedürleri
2001/183/EC devamı Resmi kuruluşların gözetimi altında, onaylanmış bir bölge veya onaylanmamış bölgedeki bir çiftlik aşağıdaki programlardan birine tabi olarak VHS ve/veya IHN için onaylanmış statü elde edebilir: Model A – iki yıllık gözetim programı Model B –Azaltılmış örnek büyüklüğü ile iki yıllık gözetim programı

25 Model A – iki yıllık gözetim programı
2001/183/EC devamı Model A – iki yıllık gözetim programı VHS ve/veya IHN bakımından klinik veya diğer belirtilerin en az iki yıllık yokluğunu takiben, bölgedeki bütün çiftlikler veya onaylanmamış bölgedeki herhangi bir çiftlik iki yıl, yılda iki kez olmak üzere sağlık denetiminden geçirilmelidir. Onaylanmış statüyü kazanmadan önceki bu iki yıllık kontrol periyodunda, VHS ve/veya IHN’nin klinik veya diğer belirtilerinin bulunmaması gerekmektedir.Örnekleme planı Tablo 1a’ya uygun olarak yapılmalıdır.

26 Karasal bölgeler ve çiftlikler Kıyısal bölgeler ve çiftlikler
ÇİZELGE 1A Onaylanmış VHS ve/veya IHN statüsünün kazanılmasından önceki iki yıllık denetleme ve örnekleme planı 2001/183/EC devamı Yıl başına klinik denetleme sayısı (iki yıl) Yıl başına laboratuar muayene sayısı Laboratuar muayenesi Karasal bölgeler ve çiftlikler Yetiştirme yapılan balık sayısı (organ materyali) Damızlık stok balık sayısı (Yumurtalık sıvısı) Damızlık stoklu çiftlikler 2 120 (birinci denetim) 150 (ikinci denetim) 30 (birinci denetim) 0 (ikinci denetim) Sadece damızlık stoklu çiftlikler 1 150 (birinci ve ikinci denetimler) Damızlık stoksuz Kıyısal bölgeler ve çiftlikler Damızlık stoksuz salmonid çiftlikleri 30 (birinci ve ikinci denetimler) salmonid olmayan

27 Model B-Azaltılmış örnek büyüklüğü ile iki yıllık gözetim programı
2001/183/EC devamı Model B-Azaltılmış örnek büyüklüğü ile iki yıllık gözetim programı VHS ve/veya IHN bakımından herhangi bir klinik veya diğer belirtilerin en az dört yıllık yokluğunu belgelendiren resmi bir sağlık denetim programını takiben, bölgedeki bütün çiftlikler veya onaylanması gereken onaylanmamış bölgedeki herhangi bir çiftlik iki yıl, yılda iki kez olmak üzere sağlık denetiminden geçirilmelidir. Onaylanmış statüyü kazanmadan önceki bu iki yıllık kontrol periyodunda, VHS ve/veya IHN’nin klinik veya diğer belirtilerinin bulunmaması gerekmektedir.Örnekleme planı Tablo 1b’ye uygun olarak yapılmalıdır. Onaylanmış bölge statüsünün devamlılığı için örnekleme planı da Tablo1c’de belirtilmiştir.

28 TABLO 1B Onaylanmış VHS ve/veya IHN statüsünün kazanılmasından önce azaltılmış örnek sayısı ile iki yıllık denetleme ve örnekleme planı 2001/183/EC devamı Yıl başına klinik denetleme sayısı (iki yıl) Yıl başına laboratuar muayene sayısı Laboratuar muayenesi Yetiştirme yapılan sayısı (organ materyali) Damızlık stok balık sayısı (Yumurtalık sıvısı) Karasal zonlar ve çiftlikler Damızlık stoklu çiftlikler 2 0 (birincidenetim) 30 (ikinci denetim) 30 (birinci denetim) 0 (ikinci denetim) Sadece damızlık stoklu çiftlikler 1 30 (birinci veya ikinci denetim) Damızlık stoksuz çiftlikler 30 (birinci ve ikinci denetimler) Kıyısal zonlar ve çiftlikler 0 (birinci denetim) Damızlık stoksuz salmonid çiftlikler Damızlık stoksuz salmonid olmayan çiftlikler

29 Tablo 1C VHS ve/veya IHN bakımından onaylanmış statüyü devam ettirmek için denetleme ve örnekleme planı 2001/183/EC devamı Yıl başına klinik denetleme sayısı Laboratuar incelemesi için örnek grubundaki balık sayısı Yetiştirme yapılan balık sayısı (Organ materyali) Damızlık stok balık sayısı (Yumurtalık sıvısı) Karasal zonlar ve çiftlikler Damızlık stoklu çiftlikler 2 20 (birinci veya ikinci denetim 10 (birinci veya ikinci denetim Sadece damızlık stoklu çiftlikler 10 (birinci veya ikinci denetim) Damızlık stoksuz çiftlikler 30 Kıyısal zonlar ve çiftlikler 1

30 Örnekleme yapılırken dikkat edilecek hususlar
2001/183/EC devamı Örnekleme yapılırken dikkat edilecek hususlar Klinik denetimler ekim ile haziran arasındaki dönemde veya su sıcaklığı 14°C’ nin altına düştüğünde yapılmalıdır. Çiftlikler yılda iki kere denetlendiğinde, denetimler arasındaki aralık en az dört ay olmalıdır. Bütün üretim birimleri (Havuzlar, tanklar, ağ-kafesler, vs.) ölü, zayıf veya anormal davranışlı balıklar bakımından denetlenmelidir. Eğer bu gibi balıklar mevcut değilse, seçilen balıklar, bütün balık boylarını ve çiftliğin bütün bölümlerini temsil edilecek şekilde toplanmış normal görünüşlü, sağlıklı balıkları ihtiva etmelidir.

31 Örnekleme yapılırken dikkat edilecek hususlar devamı
2001/183/EC devamı Örnekleme yapılırken dikkat edilecek hususlar devamı Örnekleme yapılacak türler 91/67/EEC direktifinde belirtilen VHSV ve/veya IHNV ‘ye duyarlı çiftlikte bulunan tüm türler den olmalıdır. Eğer balık üretimi için birden fazla su kaynağı kullanılıyorsa, bütün su kaynaklarını temsil eden balıklar örneklemeye dahil edilmelidir. Alınan örneklerden maksimum 10 balık aynı yere toplanabilir ve ovaryum sıvısının alınmasının mümkün olmadığı durumlarda organ örneği alınabilmektedir.

32 Balık örneklerinin hazırlanması ve sevki
2001/183/EC devamı Laboratuar muayenesi için dalak, ön böbrek ve kalp veya beyin alınır. Bazı vakalarda, yumurtalık sıvısı incelenmelidir Örnekler %10 dana serumu içeren antibiyotikli hücre kültürü vasatı içerisinde yani transport vasat ile yada tüm balık ise dondurulmadan gönderilmelidir. Transport sırasında örneklerin sıcaklığı 10°C’yi geçmemelidir. Örneklerin alımından sonra 48 saat içinde, istisnai durumlarda en geç 72 saat içinde virolojik muayeneye başlanmalıdır. Laboratuar daki istisnai durumlarda ise -20°C veya daha düşük sıcaklıklarda 14 gün örnek bekletilebilmektedir.

33 Virolojik Muayene 2001/183/EC devamı Virus izolasyonu amacıyla BF-2 veya RTG-2 ve EPC veya FHM hücre hatları kullanılır. Hücre hatlarına organ materyallerinden hazırlanan inokulum 1/10 ve 1/100 dilüsyonlarla inokule edilir. 15°C’ de 7-10 gün sitopatolojik effekt yönünden kontrol edilmek üzere inkube edilir. Bu süre sonunda eğer sitopatolojik effekt yok ise yeni hücre kültürüne subkültivasyon yapılır. Eğer var ise virus identifikasyon testleri olan nötralizasyon, indirekt floresan antikor(IFAT) veya ELISA testi uygulanır.

34 2003/858/EC İnsan tüketimi ve yetiştiricilik amacıyla ithal edilecek canlı balık, yumurta ve gametlerin gerekli sağlık durumları ve sertifikalandırması ile ilgili komisyon kararı Bu direktif egzotik hastalıklardan AB’ ni korumak amacıyla üçüncü ülkelerden balık ithalatını kontrol etmek için düzenlenmiştir. Bu kapsamda AB yasalarında egzotik hastalıklar grubunda bulunan Enfeksiyöz salmon anemi (ISA) ve AB listesinde yer almayan ancak OIE listesinde bulunan ve bu direktifte belirtilen Epizootik hematopoietik nekrozis (EHN) hastalığı yer almaktadır.

35 Üçüncü ülkelerden canlı balık ithalatında
2003/858/EC devamı Üçüncü ülkelerden canlı balık ithalatında Egzotik olan hastalıklardan ISA ve EHN’ den ari olmalı Egzotik olmayan hastalıklardan ise 91/67/EEC de yer alan VHS, IHN, SVC, IPN, BKD ve/veya G. salaris bakımından ari ve/veya aynı sağlık statüsüne sahip ülkelerden canlı balık ithalatı yapılmalıdır.

36 Üçüncü ülkelerden insan tüketimi için canlı olmayan balık ithalatında
2003/858/EC devamı Üçüncü ülkelerden insan tüketimi için canlı olmayan balık ithalatında ISA ve EHN hastalığından, duyarlı türler ari olmalıdır veya kominite tarafından kurulan ithalat merkezi onayı ve üçüncü ülkelerden ayrılırken iç organlarının temizlenmiş olması gerekmektedir. VHS ve/veya IHN hastalığına duyarlı türlerin ithalatında ise hastalıktan ari olan bölgeye iç organlarından temizlenmiş olarak gelmeli eğer kominite de yer alan ülke hastalıktan ari değilse yani aynı sağlık statüsüne sahip ise iç organları temizlenmeden de getirilebilmektedir.

37 2003/858/EC devamı Daha sonra bu karara ek olarak üçüncü ülkeleri belirlemek üzere 2004/454/EC, 2004/914/EC, 2005/742/EC, 2006/680/EC gibi kararlar yayınlanmıştır.

38 2002/308/EC sayılı karar ile üye ülkelerde VHS ve IHN’ den ari onaylı bölge ve onaylı olmayan bölgedeki onaylı çiftlikler belirlenmiştir. Daha sonra bu karara ek olarak değişiklikler 2002/536/EC 2002/1005/EC, 2003/114/EC, 2003/458/EC , 2003/839/EC, 2004/373/EC , 2004/850/EC, 2005/107/EC, 2005/475/EC, 2005/813/EC, 2006/214/EC, 2006/674/EC kararlarında belirtilmiştir. 2003/634/EC sayılı karar ile üye ülkelerde VHS ve IHN’ den ari onaylı bölge ve onaylı olmayan bölgedeki onaylı çiftliklerin durumunun gözlenmesi için onaylama programları belirlenmiş ve buna da ek olarak 2003/904/EC, 2004/328/EC, 2005/67/EC, 2005/414/EC, 2005/770/EC ve 2006/685/EC kararları çıkartılmıştır.

39 Avrupa Birliğinin 2007 yılında ki direktiflerde yer almak üzere yapılan taslak çalışmalarında
91/67/EEC, 93/53/EEC ve 95/70/EC direktiflerini birleştirecek şekilde akuakültür hayvanları ve ürünlerinin ithalatı, pazara arzı ve transportu için gerekli sağlık koşulları, akuakültür hayvan hastalıklarının önlenmesi ve bu hayvanlardaki bazı hastalıkların belirlenmesi veya şüphelenilmesi durumunda alınacak minimum önlemler için yeni bir düzenleme hazırlanmaktadır.

40 Bu kapsamda hastalıklar;
AB 2007 taslak çalışmaları devamı Bu kapsamda hastalıklar; Egzotik yani Avrupa Birliği akuakültüründe bulunmayan hastalıklar Non-egzotik yani Avrupa Birliği akuakültüründe bulunan ancak kontrol önlemlerinin alınması gerekli olan hastalıklar olarak listelendirilmiştir. Bu listedeki hastalıklar önemli ekonomik kayıplara veya doğal aquatik hayvanların ortamına zarar verici etkiye sahiplerdir.

41 Non-egzotik olan hastalıklar;
AB 2007 taslak çalışmaları devamı Egzotik hastalıklar Epizootik hematopoetik nekrozis (EHN) Epizootik ülseratif sendrom Non-egzotik olan hastalıklar; Viral hemorajik septisemi (VHS), Enfeksiyöz hematopoetik nekrozis (IHN) Koi herpes virus enfeksiyonu, Enfeksiyöz salmon anemi (ISA) olarak belirtilmiştir.

42 AB 2007 taslak çalışmaları devamı
Üye ülkede egzotik bir hastalığın teşhisi durumunda veya non egzotik hastalıklardan ari olarak bildirilen bölgede hastalık teşhisi durumunda üye ülke 24 saat içeriside diğer üye ülkelere ve Avrupa serbest ticaret birliğine (EFTA) hasatalık bildirimi yapmak zorundadır.

43 Dünya Hayvan Sağlık Örgütü (OIE)’ nün Su ürünleri hastalık listesinin oluşturulmasındaki kriterleri
Hastalığın ulusal ve uluslararası düzeyde önemli ekonomik kayıplara neden olması, Doğal aqutik hayvan popülasyonunu ekonomik veya ekolojik olarak olumsuz olarak etkilemesi, Etkenin halk sağlığı ile ilişkili olması, Hastalığın tedaviye dirençli olması veya zayıf cevap vermesi, Sınırlı coğrafik alana sahip olması Uluslar arası ticarette önemli türlerde görülmesi

44 Dünya Hayvan Sağlık Örgütü (OIE)
2004-listesi listesi Epizootic haematopoietic necrosis Infectious haematopoietic necrosis Spring viraemia of carp Viral haemorrhagic septicaemia Infectious pancreatic necrosis 1. Infectious salmon anaemia Epizootic ulcerative syndrome Bacterial kidney disease (Renibacterium salmoninarum) 1. Gyrodactylosis (Gyrodactylus salaris) Red sea bream iridoviral disease Koi herpesvirus disease 2.. Epizootic haematopoietic necrosis Infectious haematopoietic necrosis Spring viraemia of carp Viral haemorrhagic septicaemia Infectious pancreatic necrosis Oncorhynchus masou virus disease (salmonid herpesvirus type 2 disease) Channel catfish virus disease (Herpesvirus of Ictaluridae type 1) Viral encephalopathy and retinopathy Infectious salmon anaemia Epizootic ulcerative syndrome Enteric septicaemia of catfish (Edwardsiella ictaluri) Piscirickettsiosis (Piscirickettsia salmonis) Bacterial kidney disease (Renibacterium salmoninarum) Gyrodactylosis (Gyrodactylus salaris) Red sea bream iridoviral disease White sturgeon iridoviral disease

45 Dünya Hayvan Sağlık Örgütü(OIE) İhbarı Mecburi Balık Hastalıkları (2006 yılı listesi)
Epizootik hematopoietik nekrozis (EHN) Enfeksiyöz hemotopoietik nekrozis (IHN) Sazanların bahar viremisi (SVC) Viral hemorajik septisemi (VHS) Enfeksiyöz salmon anemi (ISA) Epizootik ülseratif sendrom Gyrodactylos (Gyrodactylus salaris) Red sea bream iridovirus hastalığı Koi herpesvirus hastalığı (KHV)

46 Hastalıkların Acil Bildirim Yapılması gerekli durumlar
Hastalık yeni bir konakçıda görülüyor ise Yeni bir patojen suş veya yeni bir hastalık şeklinde ise Yeni tanımlanan zoonotik potansiyele sahip ise hastalık OIE listesinde yer almıyor ancak acil hastalık vakası var ise veya patojenik ajan diğer ülkeler için epidemiyolojik öneme sahip ise 24 saat içinde acil bildirimi yapılmalıdır.

47 Balık hastalıklarının kontrolünü sağlamak için temel yaklaşımlar
Hastalık ile karşılaşmayı önlemek için ülkeye sadece sağlıklı balık girişini sağlamak Hastalık varlığını kontrol etmek için düzenli olarak ülkede bulunan balık çiftliklerini izlemek Önemli bir hastalık salgını var ise yayılımını önlemek ve kontrol etmek Hastalığın yayılımı veya girişini önlemek amacıyla alınan her önlemi sağlamak için Çiftlik yönetiminden canlı balık hareketi, alışı ve satışı ile ilgili tüm bilgileri istemek

48 Ülkeler aquatik hayvanların sağlık durumunu kontrol edebilmek için bölgelendirme (zon) sistemi oluşturmak ve bu sistemde de öncelikle hastalıkların zorunlu bildirimini sağlamalıdır. Bunun için; Serbest bölge Surveylans bölge Enfekte bölge Hastalıktan ari bölge

49 Hastalığın eradikasyonu
Enfekte stokların tüketime sunulması veya imha edilmesi Tüm alet-ekipmanların dezenfekte edilmesi Hastalık olmayan onaylı kaynaklardan tekrar stoklamanın yapılması ile sağlanabilir

50 Balık stoklarının sağlık durumlarının değerlendirmesi
Balık üretim alanlarının kontrolü ve balık popülasyonundan uygun örnekleme ile alınan balık örneklerinden yapılan laboratuar muayenesi ile olmaktadır. Hastalık durumunda; Klinik belirtileri gösteren minimum 10 balık örneği Hastalık izleme programı durumunda örneklemeler, enfekte hayvanlardan % 95 güven seviyesinde etken izolasyonunun yapılabilmesi için planlanmalıdır

51 Populasyondaki balık sayısı Örneklenmesi gereken balık sayısı
% 95 güven seviyesinde %2 ‘lik enfeksiyon varlığında enfeksiyonun saptanabilmesi için populasyon büyüklüğüne bağlı olarak alınması gereken örnek sayıları Populasyondaki balık sayısı Örneklenmesi gereken balık sayısı 50 100 80 250 110 500 130 1000 140 1500 2000 145 4000 10000 ve üzeri 150 (After Ossiander&Wedemeyer, 1973)

52 İzleme programının yürütüldüğü bölgede balık popülasyonunun sağlık durumunun belirlenmesi için süre
Yılda en az 2 kez olmak üzere 2 yıl boyunca izleme programı uygulanmalıdır (Doğa balıklarında izleme programı yılda bir kez örnekleme ile yapılmakta). Herhangi bir şüpheli bir durum olmadığında örnek sayısı 30 balığa düşürülerek kontrollere yılda iki kez devam edilmelidir

53 Türkiye ve Balık Hastalıkları
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı (TKB) Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü (KKGM) Su ürünleri sağlığı Hayvan Sağlığı ve Karantina Tarım İl ve İlçe Müdürlükleri Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüleri

54 3285 Sayılı Hayvan Sağlığı Zabıtası Kanunu (HSZK) kapsamında 1 Nisan 2004 tarih ve2004/14 sayılı tebliğ ile resmi gazete yayılanan ihbari mecburi balık hastalıkları; Enfeksiyöz Hematopoietik Nekrozis (IHN) Enfeksiyöz Pankreatik Nekrozis (IPN) Viral Hemorajik Septisemi (VHS) Sazanların Bahar Viremisi (Spring Viremia of Carp) (SVC) Bakteriyel Böbrek Hastalığı (Bacterial Kidney Disease) (BKD)

55 Enfeksiyöz Hematopoietik Nekrozis (IHN)
Gökkuşağı alabalığı, salmonid türleri , özellikle pasifik salmon Etken rhabdovirus genusu,enfeksiyöz hematopoietik nekrozis virus Genç balıklar da ekzoftalmus,renkte koyulaşma, anüsde dışkı uzaması,abdomende şişkinlik, solungaçlarda solgunluk, yüzgeç kaidelerinde hemoraji,vertebral deformiteler, iç organlarda anemi,sindirim kanalında sarımsı mukus benzeri sıvı, karında sıvı birikimi görülür Teşhis; hücre kültüründe izolasyon, nötralizasyon, serolojik yöntemler (ELISA, IFAT, immunperoksidaz gibi), PCR Tedavi yok, korunma önemli,enfekte kaynaklardan yumurta,balık almaktan kaçınma,sertifikalı kaynaklar, sıkı hijyen tedbirleri uygulanmalı

56 Viral Hemorajik Septisemi (VHS)
Gökkuşağı alabalığı, kahverengi alabalık, turna balığı, kalkan Rhabdoviridae, Novirhabdovirus, viral hemorajik septisemi virusu Akut, kronik, latent Yüksek mortalite, letarji, renkte kararma, ekzoftalmus, anemi, gözlerde, deride, solungaçlarda ve yüzgeç kaidelerinde hemoraji,periokuler dokuda, iskelet kaslarında ve viscerada nokta tarzında kanama, karaciğerde hiperemi görülür. Teşhis; hücre kültüründe izolasyon, nötralizasyon, serolojik yöntemler (ELISA, IFAT, immunperoksidaz gibi), PCR Tedavi yok, korunma önemli,enfekte kaynaklardan yumurta,balık almaktan kaçınma,sertifikalı kaynaklar, sıkı hijyen tedbirleri uygulanmalı. VHS.

57 Enfeksiyöz Pankreatik Nekrozis (IPN )
Özellikle genç salmonid balıklarda yüksek mortalite, salmonid olmayan birçok balık türü, yumuşakçalar ve kabuklular Etken Birnaviridae familyası, Aquabirnavirus genusu, IPN virus Klinik belirti ; tirbişon şeklinde yüzme, abdominal distensiyon, baş bölgesinde küçük şişlikler, renkte koyulaşma (vücudun arka 1/3 lük bölümünde daha fazla), ekzoftalmus, uzamış halde dışkı (pseudofeçes), mide ve barsaklarda besinden yoksun, renksiz- sarı sütümsü jelatinimsi bir eksudat bazen internal organlarda kanamalar görülebilir. Teşhis; hücre kültüründe izolasyon, nötralizasyon, serolojik yöntemler (ELISA, IFAT, immunperoksidaz gibi), PCR Tedavi yok, korunma önemli,enfekte kaynaklardan yumurta,balık almaktan kaçınma,sertifikalı kaynaklar, sıkı hijyen tedbirleri uygulanmalı Enfeksiyöz Pankreatik Nekrozis (IPN )

58 Sazanların Bahar Viremisi (SVC)
Sazangillerde, özellikle adi sazanlarda Etken Rhabdoviridae familyasında, SVC virusu Klinik belirtiler gergin abdomen, solungaç ve deride peteşiler, gözlerde hemorajiler, kalın ve uzun dışkı,ekzoftalmus, deri pigmentasyonunda değişiklikler ödem, asites,hava kesesinde multipli fokal hemoraji, dalakda büyüme, iskelet kasları, peritoneum, bağırsaklar, böbrekler, karaciğer ve kalpte peteşiler vardır. Teşhis; hücre kültüründe izolasyon, nötralizasyon, serolojik yöntemler (ELISA, IFAT, immunperoksidaz gibi), PCR Tedavi yok, korunma önemli,enfekte kaynaklardan yumurta,balık almaktan kaçınma,sertifikalı kaynaklar, sıkı hijyen tedbirleri uygulanmalı

59 Bakteriyel Böbrek Hastalığı (BKD)
Salmonid balıklarında, yüksek mortaliteye neden olan sistemik bakteriyel bir enfeksiyondur. Etken Renibacterium salmoninarum, gram pozitif diplobasildir. Teşhis, bakteriyel besiyerleri, API-Zym sistemleri, direkt ve indirekt fluoresan antikor testi ,ELISA ve polymerase chain reaction (PCR) yöntemleri kullanılmaktadır. Klinik, ekzoftalmus,açık veya kapalı nodüller, böbreklerde şişlik, İlerlemiş vakalarda böbrek dokusunda yıkımlanma, vücut duvarında hemoraji, peritoneumda sıvı birikimi vardır Vertikal olarak bulaşma ve intrasellüler yerleşiminden dolayı tedavi ve önleme zor En iyi kontrol yöntemi yıllık yapılacak izleme programları ve enfekte çiftliklerden canlı balık hareketlerinin ve yumurta nakillerinin yasaklanmasıdır

60 ihbarı mecburi bir hastalığın görülmesi durumunda;
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı(TKB), Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü (KKGM) tarafından belirlenen hayvan hastalık zararlıları ile mücadele programı (2006) OIE ve AB direktiflerine göre hastalığa duyarlı türler belirtilmiştir. ihbarı mecburi bir hastalığın görülmesi durumunda; Kordon sınırları Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Komisyonunca, enfekte çiftliğin bulunduğu su havzası ve kıyı alanında yer alan bulaşma ihtimali olan yerler belirlenir, Kordon konulan şüpheli alan içindeki tüm balık çitlikleri tespit edilerek hastalığa duyarlı türler yönünden balık, yumurta, larva, gamet alım ve satım yaptığı yerlerin kayıt altına alınması sağlanır ve buralardan marazi madde alınarak laboratuara gönderilir. Hastalık çıkan çitliğin giriş ve çıkışlarında dezenfeksiyon önlemleri alınır.

61 mücadele programı (2006) devamı
Hasta balıklar, yumurtalar ve gametler çukura gömme veya imha fırınında yakılarak imha edilir, yenilebilecek büyüklükte olan ve klinik belirti göstermeyen balıklar iç organları çıkartıldıktan sonra tüketime sunulur iç organlar ise uygun şekilde imha edilir. Eğer balıkların porsiyonluk duruma gelmeleri için kısa bir zaman gerekli ise karantina önlemleri uzatılarak balıkların ticari boyutlara erişine kadar büyütülmesine izin verilir. Karasal çitliklerde havuzlarda bulunan tüm balıklar boşaltıldıktan sonra, havuzda bulunan su dezenfekte edilerek boşaltılır, havuzlar temizlenir ve uygun dezenfektan ile dezenfekte edilir.

62 Havuzların yanı sıra tüm alet ekipmanlar da dezenfekte edilir.
mücadele programı (2006) devamı Havuzların yanı sıra tüm alet ekipmanlar da dezenfekte edilir. Çiftlik dışına hiçbir şekilde alet-ekipman, yem, balık, yumurta ve gamet çıkışına izin verilmez . Aynı su kaynağı üzerinde bulunan diğer çiftliklere giren su giriş yerinde dezenfekte edilir Hastalığın epizootik araştırması yapılır. Hastalık çıkan işletmeden son 3 yıl içerisinde balık, yumurta, gamet dağıtılan yerler tespit edilir. Üretim çiftliklerinde ve tesislerde hastalık sebebiyle alınan karantina tedbirleri son imhadan 30 gün sonra , BKD ise 60 gün sonra dezenfeksiyon yapılarak kaldırılır. Doğal yataklarda ise son iki yıl yapılan hastalık izleme sonuçlarının negatif olması durumunda karantina kaldırılır

63 TEŞEKKÜR EDERİM.