HASTA HAKLARI TEMELİNDE PEDİATRİK HASTALAR ve ETİK SORUNLAR

... konulu sunumlar: "HASTA HAKLARI TEMELİNDE PEDİATRİK HASTALAR ve ETİK SORUNLAR"— Sunum transkripti:

1 HASTA HAKLARI TEMELİNDE PEDİATRİK HASTALAR ve ETİK SORUNLAR
6. Uluslararası Hasta ve Çalışan Hakları Kongresi HASTA HAKLARI TEMELİNDE PEDİATRİK HASTALAR ve ETİK SORUNLAR Yrd. Doç. Dr. Esin KARLIKAYA Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı Başkanı Trakya Üniversitesi Sağlık Araştırma ve Uygulama Merkezi Hasta Hakları ve Sorumlulukları Komitesi Başkanı

2 “Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 2013 yılına ilişkin çocuk istatistiklerini açıkladı” 20 Ekim 2013 sonu itibariyle 76 milyon 667 bin 864 kişi olan Türkiye nüfusunun, 22 milyon 761 bin 702 kişisi çocuklardan (0-17 yaş grubu) oluşuyor Çocuk nüfusun oranı %29,7 0-4 yaş grubu: %27,3 5-9 yaş grubu: %27,6 10-14 yaş grubu: %28 15-17 yaş grubu: %17,2 Dr. Esin KARLIKAYA

3 AMAÇ pediatrik hastaların bakımına ilişkin temel etik ilkelerden ve yaşanmış olumlu/olumsuz vaka örneklerinden yola çıkarak, tanı-tedavi ve klinik araştırmalar sürecinde çocuk hastaların temel haklarının yeniden değerlendirilmesi Dr. Esin KARLIKAYA

4 Pediatri Alanında Yaşanan Güncel Etik Sorunlar
Dr. Esin KARLIKAYA

5 Pediatri Alanında Yaşanan Güncel Etik Sorunlar
1) Tanı aşamasında: Deneyimsiz hekimlerce meslek hatası (malpraktis) korkusuyla ya da ebeveynlerin aşırı baskısı altında konulan aşırı tanı Kötü prognozlu bir hastalık tanılandığında çocuk ve ebeynlerin aydınlatılması sorunu Dr. Esin KARLIKAYA

6 Tanı aşamasında etik açıdan dikkat etmemiz gerekenler
Tanı için gerekenlerin, küçük hastaya uygun olarak, ona en az zarar verecek ve yoracak şekilde uygulanmasına özen gösterilmesi Birçok anne-baba için, kötü prognozlu bir tanının içlerine sindirilmesinde insani bir yaklaşım, dinlemeye ve konuşmaya hazır olmak Dr. Esin KARLIKAYA

7 Pediatri Alanında Yaşanan Güncel Etik Sorunlar
2) Tedavi aşamasında: Cenine uygulanan intrautein tedaviler Ağır özürlü çocukların tedavisinde sınırlar Kötü prognozlu çocuklarda yaşamı devam ettirmeye yönelik önlemler Organ nakli Yararlı olabilecek bir tedavinin ebeveynler ya da hekim tarafından reddedilmesi Çocuklarda deneysel tedaviler ya da klinik araştırmalar İstenmeyen çocuklar ve çocuk istismarı Dr. Esin KARLIKAYA

8 HASTA ÇOCUĞUN HAKLARI ÇOCUĞUN SAĞLIK HAKKI
Dr. Esin KARLIKAYA

9 ULUSLARARASI BELGELER
İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi (27 Mayıs 1949 tarihli ve 7217 sayılı Resmi Gazete) Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme (11 Ağustos 2003 tarihli ve sayılı Resmi Gazete) Çocuk Haklarına Dair Sözleşme 27 Ocak 1995 tarihli ve sayılı Resmi Gazete’)

10 ULUSLARARASI YASAL BELGELER
Çocuğun yaşamaya ve gerektiğinde mümkün olan en iyi sağlık hizmetlerini almaya hakkı vardır Çocuk ile ilgili bütün kararların alınmasında çocuğun menfaati esas alınmalıdır Çocuk görüşünü söyleyebilme ve saygı görme hakkına sahiptir Anne ve babalar çocuktan en yüksek derecede sorumludurlar; buradan hareketle, sağlık hizmeti çocuğa velisinin rıza ve onayı ile verilecektir Çocuğun yaşı büyüdükçe ve olgunluğu arttıkça, çocuğun isteğine gösterilecek saygı da artmalıdır. Çocuğa, zaman içinde karar verme yetkisine dönüşecek, kararda pay sahibi olma hakkı tanınacaktır Çocukların özel hayatlarının korunmasına ve kendilerine karşı dürüst olunmasına hakları vardır Bunların sağlanması devletlerin sorumluluğu altındadır Dr. Esin KARLIKAYA

11 ÇOCUKLARIN MAHREMİYETLERİNE SAYGI VE SIRRIN KORUNMASI MESELESİ
Dr. Esin KARLIKAYA

12 HASTA SIRRININ KORUNMASI
AIDS'li çocuk yalnız! Şanlıurfa Devlet Hastanesi'nde verilen AİDS'li kanla HIV virüsü bulaştırılan 3 yaşındaki Yusuf Çoban ölüme terk edildi. Şanlıurfa'nın merkeze bağlı Ulucanlar Köyü Karagöz Mezrasında oturan Mehmet Çoban'ın oğlu Yusuf Çoban'ın üzerine 2008 yılının Mart ayında sıcak çay döküldü. Beşyüz Yataklı Devlet Hastanesi'ne kaldırılan Yusuf, yanık ünitesinde tedavi altına alındı. Hastanede küçük çocuğa kan transfüzyonu yapıldıktan sonra, yapılan tetkiklerde çocuğun HIV virüsü kaptığı saptandı. Dr. Esin KARLIKAYA

13 Şanlıurfa Doğum Hastanesi'nde 'yarı dudak yarı damak' olarak beyni dışarıda dünyaya gelen bebek öldü 
Şanlıurfa merkeze bağlı Payamlı Köyü'nde bir süre önce doğum sancıları tutan M.K. Şanlıurfa Doğum Hastanesi'ne kaldırılmıştı.  Doğumu gerçekleşen Makbule Kılıç'ın tıp dilinde 'yarı dudak yarı damak' olarak bir erkek çocuğu dünyaya gelmişti. Bebeğin kafatası gelişmediği için beyni dışarıda olan bebek, Adana Numune Hastanesi'ne sevk edilmiş, baba H.K. bebeği Adana yerine Payamlı Köyü'ne götürmüştü. Bebek, Payamlı Köyü'nde dün akşam saatlerinde hayatını kaybetti.  Bu arada baba H.K. ise, Şanlıurfa'da bulunan hastanelerin zamanında bebeğe müdahale etmediğini ve geç ambulans verildiğini iddia ederek, hastanelerdeki görevliler hakkında suç duyurusunda bulunacağını söyledi.  Hayatını kaybeden 5 günlük bebek Payamlı Köyü'nde toprağa verildi.  İHA; Yayın Tarihi : 22 Ocak 2007 Dr. Esin KARLIKAYA

14 ÇOCUĞUN SÜRECE DAHİL EDİLMESİ MESELESİ
Dr. Esin KARLIKAYA

15 Kararı onaylayacak son kişi aile ya da yasal temsilci olsa da
Bilme hakkına saygı göstererek, çocuğu tıbbi karar katma yönünde hekimin gayret göstermesi ahlaki bir yükümlülük Bu, çocukla hekim arasındaki güven ilişkisini de geliştirecek bir yaklaşım Hukuksal bir zorunluluktur Dr. Esin KARLIKAYA

16 Etik ve Yasal Açıdan Çocuğun bedensel, zihinsel, psikolojik ve sosyo-kültürel gelişimleri normal seyrediyorsa Ayırtım gücüne sahipse Veli (anne-baba) ya da vasinin vereceği onamla birlikte çocuk da bilgilendirilmeli ve onun da rızası alınmalı Dr. Esin KARLIKAYA

17 HASTA HAKLARI YÖNETMELİĞİ Hastanın Rızası ve İzin Madde 24-
Kanuni temsilcinin rızasının yeterli olduğu hallerde dahi, anlatılanları anlayabilecekleri ölçüde, küçük veya kısıtlı olan hastanın dinlenmesi suretiyle mümkün olduğu kadar bilgilendirme sürecine ve tedavisi ile ilgili alınacak kararlara katılımı sağlanır. Dr. Esin KARLIKAYA

18 Çocuğun sürece katılımı
Şimdi iğnenin kolundan mı ayağından mı yapılmasını istersin? İlacını meyve suyuyla mı, suyla mı içmek istersin? Serum takmamız gerekli. Elinin üstünden mi, kolundan mı takmamızı istersin? Dr. Esin KARLIKAYA

19 TIBBİ MÜDAHALEYE RIZASI
KADİR HAS ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ HUKUK ANABİLİM DALI ÖZEL HUKUK BİLİM DALI KÜÇÜKLERİN TIBBİ MÜDAHALEYE RIZASI Yüksek Lisans Tezi ZEYNEP ATEŞ İstanbul, 2010 Dr. E. KARLIKAYA

20 Ben dayanırım kardeşime verin
ABİDEN AĞLATAN SÖZLER 31 Ocak 2011 Ben dayanırım kardeşime verin Ankara’da, 22 Ocak’ta zatürreden ölen 1 yaşındaki Uğur Berat Zorlu’nun organları, ailesi tarafından bağışlandı. Zorlu’nun karaciğeri, ambulans uçakla getirildiği Gaziantep’te, doğuştan karaciğer yetmezliği olan 7 yaşındaki Esengül ya da ağabeyi 10 yaşındaki Osman’a nakledilecekti. Yıllardır organ bekleyen iki kardeşten ağabey Osman’ın “Ben dayanırım, organı kardeşime takın” demesi aileyi ve doktorları duygulandırdı. Osman’ı, annesi 32 yaşındaki Yıldız Korkmaz ile işsiz babası 32 yaşındaki Mehmet Korkmaz teselli ederken, karaciğer Esengül’e nakledildi. Dr. E. KARLIKAYA

21 ‘Abimin hakkını aldım’
Kardeşinin iyileşmesine sevindiğini belirten Osman, “Bana da organ bulunmasını istiyorum” derken, Esengül ise, “Ağabeyimin hakkını aldım, onun da iyileşmesini istiyorum. Büyüyünce doktor olacağım” diye konuştu. Dr. E. KARLIKAYA

22 Doç. Dr. Ünal Aydın, “Ağabey büyük fedakarlık yaptı. Fakat can kıymetli. Esengül’ü ameliyata götürürken, Osman, ‘Beni de iyileştirin’ diye ağlamaya başladı. Dr. E. KARLIKAYA

23 ANNE ve BABANIN ORTAK RIZASI MESELESİ
Dr. Esin KARLIKAYA

24 Anne ve baba evli ise Medeni Kanunun 335. vd. hükümlerinde velayet hakkının anne baba tarafından birlikte kullanılması gerektiği düzenlenmiştir Anne ve baba çocuğun menfaatine tedavi sözleşmesini hekim ile birlikte yapacaklar ve ortak karar vereceklerdir Anne baba velayet hakkını birlikte kullanırken; TMK 339/3 e göre çocuğun kavrama yeteneği, yaşı ölçüsünde hayatına yönelik kararlarda, çocuğun da fikrini almalı ve göz önünde tutmalıdır Dr. Esin KARLIKAYA

25 Anne ve baba evli ise Kural olarak anne ve babanın birlikte onayının alınması gerekli iken, basit tıbbi müdahalelerde anne ya da babadan sadece biri gelmişse, diğer tarafın onayı olup olmadığı gelen kişiye sorulması yeterlidir Örneğin; bir olayda çocuğa yapılan aşı sonucu felç olan çocuğun ailesi aşıyı yapan hekimi dava ederek çocuğun muayenehaneye annesiyle beraber geldiğini, dolayısıyla babasının rızasının alınmamış olması nedeniyle tıbbi müdahalenin hukuka uygun olmadığını iddia etmiştir. Mahkeme, esasen çocuğun velisi olarak hem anne, hem de babanın rızasının alınması gerektiğini fakat hekim tarafından uygulanan rutin tıbbi müdahalelerde, aksini kabul etmesini gerektirecek veriler olmadığı sürece, çocukla gelen kişinin, diğer velinin de onayını temsil ettiğini kabul etmenin mümkün olduğuna karar vermiştir Dr. Esin KARLIKAYA

26 Anne ve baba evli ise Orta ağırlıktaki tıbbi müdahalelerde ise, hekimin hazır bulunan anne ya da babanın rızasını almakla birlikte, diğer velinin tıbbi müdahaleye rıza gösterdiği konusunda emin olması gerekmektedir Önemli sayılabilecek nitelikteki ağır tıbbi müdahalelerde ise anne ve babanın her ikisinin de rızası hukuka uygun şekilde alınmış olmalıdır. Örneğin çocuğa ağır bir beyin ameliyatı yapılması gerekiyorsa her ikisine de danışılmalı, aydınlatılmalı ve rızaları alınmalıdır Dr. Esin KARLIKAYA

27 Anne ve babanın ortak hayatlarının sona ermesi
Eşler hakkında ayrılık kararı verilmesi durumunda, evlilik birliğini temsil yetkisi geçici olarak sona ererken, evlilik boşanma kararı ile sona erdiğinde ise temsil yetkisi tamamen sona ermektedir MK 336. maddesine göre velayetin bir tarafa bırakılacağı hüküm altına alınmıştır. Çocuğun velayeti kendisine bırakılan taraf tedavi sözleşmesinin tarafı ve rıza vermeye yetkili kişi konumunda olacaktır. Dr. Esin KARLIKAYA

28 Anne ve babanın hiç evlenmemiş olması
Anne ve babanın evli olmaması halinde MK maddesine göre anne baba evli değilse velayet anneye aittir Anne küçük, kısıtlı veya ölmüş ya da velayet kendisinden alınmışsa hâkim, çocuğun menfaatine göre, vasi atar veya velayeti babaya verir Dr. Esin KARLIKAYA

29 EŞLER ARASINDA FİKİR AYRILIĞI DURUMUNDA
Eşler arasında tıbbi müdahaleye ilişkin fikir ayrılığı çıktığı durumlarda hâkim kararı alınması gerekir Uygulamada bir mahkeme kararında çocukların yararının esas alınması gerektiğine karar verilmiştir Karara konu olan olayda baba, sağlıklı çocuklarının hasta olan üvey kardeşlerine kemik iliği bağışlamalarını ister, anne bu duruma karşı çıktığında mahkeme, kemik iliği naklinin çocukların yararına olmaması nedeniyle anne lehine karar verir ve kemik iliği alınmasına izin vermez Dr. Esin KARLIKAYA

30 EBEVEYNLERİN TEDAVİYİ REDDETMESİ MESELESİ
Dr. Esin KARLIKAYA

31 Çocukluk Çağı Akut Lenfoblastik Lösemilerinde Geçici Spontan Remisyon (3 Olgu Nedeniyle) Ahmet Faik Öner*, Şükrü Arslan*, Avni Çelik*, Dursun Odabaşı*, Abdullah Ceylan* Van Tıp Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 1, Ocak/1999 ÖZET Bu makalede geçici spontan tam remisyon (STR) gösteren 3 akut lenfoblastik lösemili çocuk hasta bildirilmiştir. Bu olgularda geçirdikleri enfeksiyonlara ve anemileri nedeniyle uygulanan kan ve kan ürünü transfüzyonlarına dikkat çekilmiş ve literatür bilgileri ile birlikte tartışılmıştır. Üç hastaya da ailelelerin kemoterapiyi reddi veya izlemden çıkmaları nedeniyle tedavi verilememiştir. Hastalarımızın hepsinde bir süre sonra relaps gözlenmesi, STR gösteren akut lösemili hastalarda lösemi tanısını takiben başlanan kemoterapiye devam edilmesi gereğini vurgulamaktadır. Dr. Esin KARLIKAYA

32 “Trafik kazası sonucu 5 yaşındaki çocuğun ayağında kangren gelişir
 “Trafik kazası sonucu 5 yaşındaki çocuğun ayağında kangren gelişir. Ayak kesilmek zorundadır. Aksi halde, bu durum ilerleyip çocuğun ölümüne sebep olacaktır. Ancak, çocuğun anne ve babası ayağın kesilmesine izin vermezler ve çocuğu çıkarmak isterler. Bunun üzerine Tabip Odasını arayan hekimlere adli makamlara başvurmaları önerilir. Cumhuriyet Savcılığından durumun ciddiyetine binaen izin istenir. Savcı ise, anne ve babanın izin vermemesi sebebiyle bir şey yapılamayacağını bildirir. Neticede hasta taburcu edilir, iki gün sonra da öldüğü haberi alınır.” Dr. Esin KARLIKAYA

33 Makbule'nin kara kaderi 27.07.2005 http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=159812
Torbalı ilçesinde yaşayan sekiz aylık Makbule Başboğa'nın kangren olan iki kolu ve iki ayağı bugün kesilecek. Makbule, savcılık talimatıyla jandarma tarafından ailesinden alınarak yatırıldığı hastanede her şeyden habersiz ameliyata hazırlanıyor. Baba Kadri Başboğa ise "Ameliyat iznini vermezsem suçlu olacağım söylendi. Hapse girersem altı çocuğuma kim bakacak? Tamam doktorlar gereğini yapsın. Ama kolu bacağı olmayacak kızım için Sağlık Bakanlığı'ndan protez dahil her türlü yardımı bekliyorum" diyor. Makbule, çocuk felci yüzünden ortopedik engelli olan 35 yaşındaki Kadri Başboğa ile 25 yaşındaki eşi Kudret'in altıncı çocuğu Dr. Esin KARLIKAYA

34 Makbule'nin doktoru, Dr. Behçet Uz Çocuk Hastanesi İntaniye Kliniği Şef Yardımcısı Tülay Kavaklı ise hastalığın bulaşıcı ve ölüm riski yüksek olduğunu vurgulayarak şöyle konuştu: "Makbule'de görülen yaygın damar içi pıhtılaşma her hastada görülmez. Makbule bir hafta ölüm kalım savaşı verdi. İyileşti ama kangren gelişti. Tüm hekim heyetlerinin kararı, hayatını kurtarmak için kangrenli ekstremitelerin kesilmesiydi. Ama aile kocakarı ilaçları kullanıp bebeklerini iyileştirmeye çalışacaklarını söyledi. Biz İl Sağlık Müdürlüğü'ne durumu bildirip hukuki görüş istedik. Hukuk bürosu bu konuda savcılıkla birlikte çalışma içerisine girdi." Dr. Esin KARLIKAYA

35 Makbule bebek Dr. Esin KARLIKAYA

36 Makbule bebek Doğumundan itibaren 'baba', 'abi', 'hala', 'dede', 'nine', 'mama' kelimelerini söylemeyi başaran Makbule bebek dün 7. kelime olarak, 'ayak' dedi. Bu davranışıyla ailesini şaşırtan bebek, protezlerinin üzerine giydiği ayakkabılarını öptü. Dr. Esin KARLIKAYA

37 Makbule bebek Dr. Esin KARLIKAYA

38 Makbule bebek Dr. Esin KARLIKAYA

39 Aile 'Tedavi etmeyin' dedi mahkeme kararı yaşattı 08. 08
Kız bebeğin ailesi, önce sezaryene sonra da yoğun bakıma karşı çıktı. Doktorlar da bebeği, mahkeme kararıyla kuvöze aldı. İyileşen kızı devlet, gözetim şartı ile annesine iade etti Dr. Esin KARLIKAYA

40 79 günlük bebeğe ‘hukuki’ ameliyat 28 Mart 2011 http://www. hurriyet
Doğum sonrası kafasında su toplanan henüz 79 günlük bir bebek, mahkeme kararıyla ameliyat edilecek. Ameliyat sonrası bebeklerinin sakat kalmasından korkan ailenin karşı çıkmasına rağmen, doktorların “Ya olur, ya ölür” itirazı üzerine açılan davaya bakan mahkeme, bebek için ‘sağlık tedbiri kararı’ aldı. Böylece ameliyatın yolu açıldı. . Bu arada H.Ç.’nin, halen kuvözdeki bebeklerini kendilerine vermemeleri nedeniyle hastane yetkilileri hakkında ’görevi kötüye kullanma’ suçundan yaptığı suç duyurusuyla ilgili olarak da Cumhuriyet Savcısı ’takipsizlik’ kararı verdi. Dr. Esin KARLIKAYA

41 13 ve 16 yaşında uyuşturucu bağımlısı iki kardeş mahkeme kararı ile tedavi altına alındı
Dr. Esin KARLIKAYA

42 Dr. Esin KARLIKAYA

43 5395 Sayılı Çocukları Koruma Kanunu MADDE 5
Koruyucu ve destekleyici tedbirler; çocuğun öncelikle kendi aile ortamında korunmasını sağlamaya yönelik danışmanlık, eğitim, bakım, sağlık ve barınma konularında alınacak tedbirlerdir. Bunlardan sağlık tedbiri, çocuğun fiziksel ve ruhsal sağlığının korunması ve tedavisi için gerekli geçici veya sürekli tıbbi bakım ve rehabilitasyonuna, bağımlılık yapan maddeleri kullananların tedavilerinin yapılmasına yönelik tedbirdir Dr. Esin KARLIKAYA

44 Devlet Bakanlığı ile Adalet Bakanlığından:
ÇOCUK KORUMA KANUNUNA GÖRE VERİLEN KORUYUCU VE DESTEKLEYİCİ TEDBİR KARARLARININ UYGULANMASI HAKKINDA YÖNETMELİK     Devlet Bakanlığı ile Adalet Bakanlığından:     Resmi Gazete Tarihi : 23/12/2006     Resmi Gazete Sayısı : 26386 Dr. Esin KARLIKAYA

45 Tedaviye Hiç Başlamama ya da Yaşam Desteğinin Kesilmesi Kararının Ahlaki Açıdan Kabul Edilebilirliği İçin Kronik ve dönüşü olmayan koma durumu Tedavi ile sadece ölümün kısa bir müddet için geciktirilmesi Tedavinin bebeğin yaşamını kurtarmak adına boşuna olması ve çok fazla eziyet vermesi Hastalığın seyrinin umutsuz bir prognozu olması Dr. E. KARLIKAYA

46 Örneklem: Haziran 2009 ve Ağustos 2009 tarihleri arasında Ankara Dışkapı Çocuk Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi’ne başvuran ve doktorlar tarafından önerilen tedaviyi veya yatışı reddeden 30 ebeveyn oluşturmaktadır.

47 Hasta veya yakInlarInIn tIbbİ gİrİşİmİ reddetme nedenlerİ
Sağlık kurumunun niteliği Sağlık sistemi Hastanın eğitimi Sağlık çalışanları ile olan iletişim sorunları Hastaya yeterli bilgi verilmemesi Güven yitimi Psikiyatrik bozukluklar Yoksulluk Uzak yerde oturma Kronik hastalığa uyum güçlüğü çeken hastalarda görülen tepkilerden Dr. Esin KARLIKAYA

48 DİKKAT Ebeveynin etkisiz ya da ümitsiz bir tedavinin sonlandırılmasını istemeleri haklı bir taleptir Ancak ebeveyn bazen kısa sürede büyük yarar getirmeyecek, ancak uzun erimde yararlı sonuçları olacak tedaviyi de boşuna tedavi olarak niteleyebilir Çocuklarının çok uzun sürmüş tedavisinden bitkin düştükleri için sonun gelmesini isteyebilir ve bu nedenle tedaviyi “ümitsiz” olarak niteleyebilirler Böyle durumlarda hekimlerin ebeveyni kapsamlı şekilde bilgilendirmeleri önemlidir Dr. Esin KARLIKAYA Dr. E. KARLIKAYA

49 Kronik hastalığı olan çocukların ise tedaviyi reddederek ikincil kazançlar elde ettikleri, böylelikle yetişkinin denetiminin ve ilgisinin artmasını sağladıkları ifade edilmektedir Dr. Esin KARLIKAYA

50 İSVEÇ ÖRNEĞİ http://www. 1177
Temel prensip, her iki velinin tedaviye onay vermesidir. Acil veya pek önemli olmayan kararların alınması için velilerden birinin onayı yeterlidir. Eğer veliler karar konusunda anlaşamıyorlarsa, çocuğun kendi görüşü belirleyici olacaktır. Eğer veliler karar konusunda çok nadiren anlaşabiliyor veya hiçbir zaman anlaşamıyorlar ise, bazen tek çözüm velayetin tek bir ebeveyne verilmesi olabilir. Dr. Esin KARLIKAYA

51 İSVEÇ ÖRNEĞİ: Velilerin karar verme hakları olmadığı durumlara örnekler (1)
Ebeveynlerin çocukları için bilime ters düşen ya da sağlık kurumları bünyesinde denenmemiş bir tedaviyi talep etme hakları yoktur. Ebeveynlerin çocukları için hayat kurtarıcı nitelikte bir tedaviyi reddetme hakları yoktur. Ebeveynlerin çocukları için, verilmediği/uygulanmadığı taktirde çocuğun sağlığının ya da gelişiminin risk altına girebileceği tıbbi hizmet veya tedavileri reddetme hakları yoktur. Dr. Esin KARLIKAYA

52 İSVEÇ ÖRNEĞİ: Velilerin karar verme hakları olmadığı durumlara örnekler (2)
Çocuğun ciddi bir bulaşıcı hastalığı olması durumunda, ebevynlerin çocuğa verilecek sağlık hizmetini ve salgın hastaları önleme yasasına göre uygulanacak bir tedaviyi reddetme hakları yoktur. Eğer çocuğa zorunlu psikiyatrik tedavi yasası (LPT) kapsamında sağlık hizmetleri verilmekteyse ebeveynlerin bu hizmetleri reddetme hakları yoktur. Eğer sağlık personeli, çocukla ilgili bir bilginin ebeynlerle paylaşılmasının çocuğun ciddi şekilde zarar görmesine yol açacağından şüphe ederlerse, bu bilgiyi çocuğun ebeveynlerinden gizli tutma hakkına sahiptirler. Ebeveynlerin çocuğun tedavi kayıtlarındaki bilgilerinin diğer sağlık çalışanlarından gizlenmesini talep etmeye hakları bulunmamaktadır. Dr. Esin KARLIKAYA

53 AŞI MESELESİ Dr. Esin KARLIKAYA

54 Hatay, Gaziantep, Kilis, Şanlıurfa, Mardin, Şırnak ve Adana'da çocuk felci aşı kampanyası
Dünya Sağlık Örgütü'nün (DSÖ) Suriye'de çocuk felci hastalığının görüldüğünü açıklamasının ardından harekete geçen Sağlık Bakanlığımız, Suriye sınırındaki illerde aşılama kampanyası başlattı. Bu kapsamda, aşı kampanyası çalışmalarına Gaziantep’te start verildi. Kampanya boyunca sağlık ekipleri, söz konusu illerde evleri tek tek dolaşarak 5 yaşından küçük çocuklara ağız yolundan aşı yapacak. Dr. Esin KARLIKAYA

55 http://www.engellilersitesi.com/haber/59394/#.VE9H9Is5nMw Nisan 2013
Babası aşılanmasına izin vermediği gerekçesiyle Hatay 2’nci Aile Mahkemesi’nin Muhammed için verdiği koruma kararını Yargıtay 2’nci Hukuk Dairesi bozdu İçinde domuz vb. hücreleri bulunduğu için 1,5 yaşındaki çocuğunun aşılanmasına “dinen caiz olmadığı” gerekçesiyle izin vermeyen baba daha sonra Yargıtay’ca haklı bulundu Dr. Esin KARLIKAYA

56 Zorla Aşı Yapmak Kanuna Aykırıdır. http://www. hastahaklari
Dr. Esin KARLIKAYA

57 Karar tarihi: 17 Mayıs 2013 Manyas Çocuk Mahkemesine, Bandırma Sosyal Hizmetler Müdürlüğü sağlık tedbiri talebinde bulunmuş, mahkeme ise aşağıda bahsi geçen sebeplerden ötürü talebi reddetmiştir Dr. Esin KARLIKAYA

58 “Aşının Tıbbi bir zorunluluk olduğuna, veli veya vasinin rızası olmaksızın mecburi olarak yapılması gerektiğine ilişkin yasal bir düzenleme, yasal zorunluluk bulunmadığı anlaşılmıştır. Genel düzenlemelerin aksine hüküm bulunmadığından küçüğün veli veya vasisinin rızasının aranması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. Umumi Hıfzısıhha Kanununa göre kamu düzeninin gerektirdiği salgın hastalıklarda aşı yapılması hali olduğu vurgulanmış, herkese her durumda aşı yapılacağı gibi bir zorunluluk bulunmadığı, ancak salgın hastalık teşhisi ve hastalığın önlenmesi amacıyla tedavi edilebilmesi için aşı vurulması zorunluluğu bulunduğu anlaşılmıştır. Talep edilen çocuklarda tedavisi gerekli olan, teşhisi yapılmış, fiziksel veya başka bir hastalık da bulunmadığına göre çocuklar hakkında aşı vurulmasına yönelik sağlık tedbiri verilmesi uygun görülmemiştir. “ Dr. Esin KARLIKAYA

59 Zorla aşı olmaz kararı 20 Mayıs 2014 http://www. hurriyet. com
AİLE ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü, Mayıs 2013 doğumlu olan Muhammed Talha Y.’ye yapılması gereken zorunlu aşıları ailesinin yaptırmadığı ve yaptırmaktan da kaçındığını ileri sürerek sağlık bakım tedbirine karar verilmesi isteğiyle Hatay 2’nci Aile Mahkemesi’ne başvurmuştu. Ağustos 2013’te görülen davada aile mahkemesi, müdürlüğün talebini uygun görmüş ve 5395 sayılı kanuna dayanarak isteğini kabul etmişti. Bunun üzerine baba İbrahim Y. Yargıtay 2’nci Hukuk Dairesi’ne başvurarak temyiz hakkını kullandı. Yargıtay babayı haklı bularak, yerel mahkemenin verdiği kararı oy birliğiyle bozdu. Dr. Esin KARLIKAYA

60 Ülkemizde Zorla Aşı Yapılabilir mi. http://www. medimagazin. com
Ülkemizde Zorla Aşı Yapılabilir mi? 10 Şubat 2014, Prof. Dr. Hakan Hakeri Kızına yapılması gereken rutin aşıların yapılmasını kabul etmeyen aileye karşı Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü tarafından Asliye Hukuk Mahkemesine müracaatla Çocuk Koruma Kanunu (ÇKK) çerçevesinde sağlık tedbiri uygulanması istenir ve mahkeme bu talebi kabul ederek sağlık tedbiri uygulanmasına karar verir. Bu karara itiraz edilmişse de Aile Mahkemesi tarihinde itirazın reddine karar vermiştir. Bunun üzerine aile iç hukuk yollarını tükettiğinden, Anayasa Mahkemesine başvurur. Dr. Esin KARLIKAYA

61 Ülkemizde Zorla Aşı Yapılabilir mi. http://www. medimagazin. com
Ülkemizde Zorla Aşı Yapılabilir mi? 10 Şubat 2014, Prof. Dr. Hakan Hakeri Koruyucu da olsa, aşı bir tıbbi müdahaledir ve bu nedenle tıbbi müdahalenin genel şartlarına ve bu arada da “rıza” şartına tabidir. Bu şartın aranmaması için açık yasal bir düzenlemeye gereksinim vardır. Umumi Hıfzıssıhha Kanunu’nda çiçek aşısı gibi açık bir şekilde zorunlu olduğu belirtilenler dışında hiçbir aşı zorunlu değildir. Dr. Esin KARLIKAYA

62 Ülkemizde Zorla Aşı Yapılabilir mi. http://www. medimagazin. com
Ülkemizde Zorla Aşı Yapılabilir mi? 10 Şubat 2014, Prof. Dr. Hakan Hakeri ÇKK 5/1-d’de öngörülen tedbir, “çocuğun fiziksel ve ruhsal sağlığının korunması ve tedavisi için gerekli geçici veya sürekli tıbbi bakım ve rehabilitasyonuna, bağımlılık yapan maddeleri kullananların tedavilerinin yapılmasına” yönelik bir tedbirdir. Aşı ile çocuğun fiziksel ve ruhsal sağlığının mutlak olarak korunması söz konusu değildir. Aşının temel özelliği önleyici nitelikte olmasıdır. Aşı olmadığı halde sağlıklı olan insanlar vardır. Tıpta da aşılara şüpheli yaklaşan birçok görüş bulunmaktadır. İkinci olarak, aşıda kanunda belirtilen tedavi amacı da söz konusu değildir, zira aşı uygulanan çocuklar hasta değildir. Dr. Esin KARLIKAYA

63 Ülkemizde Zorla Aşı Yapılabilir mi. http://www. medimagazin. com
Ülkemizde Zorla Aşı Yapılabilir mi? 10 Şubat 2014, Prof. Dr. Hakan Hakeri Ayrıca, bu madde hasta veya bağımlı oldukları halde, tedaviyi reddeden veya tedavisi yaptırılmayan çocuklar bakımından uygulanabilir. Aşının birçok yan etkisi ve yol açtığı başka hastalıklar nedeni ile tam tersine kişileri hasta yapması da söz konusu olabilmektedir. O nedenle, sağlığa acil bir müdahale gerekmedikçe bu madde aşı gibi önleyici tıbbi müdahaleler bakımından yasal dayanak olarak kabul edilemez. Dr. Esin KARLIKAYA

64 - Türkiye, Kasım 1998 tarihinden itibaren hiç bir çocuk felci vakası görülmediği için DSÖ Avrupa Bölgesinin bir parçası olarak “Çocuk Felcinden Arındırılmış Ülke” sertifikasını almıştır 19 Kasım 2004,Hürriyet Dr. Esin KARLIKAYA

65 Dr. Esin KARLIKAYA

66 Amerika Birleşik Devletleri’nde Yehova Şahidi olan ebeveynlerin çocukları ile ilgili yetki alanları konusunda verilen Yüksek Mahkeme Kararı “Ebeveynler, inançları uğruna kendilerini kurban edebilirler ama bu, çocuklarını aynı uğurda kurban edebilecekleri anlamına gelmez.” (Prince v Massachusetts, 1994) Dr. Esin KARLIKAYA Dr. E. KARLIKAYA

67 SON EVREYİ YAŞAYAN ÇOCUK VE AİLESİ MESELESİ
Dr. Esin KARLIKAYA

68 SON EVREYİ YAŞAYAN ÇOCUK VE AİLESİ
Pediatride Etik SON EVREYİ YAŞAYAN ÇOCUK VE AİLESİ Yas önceden yaşanmaya başlanır Çocukta ölümcül bir hastalık tanılandığında, anne-baba, durumdan haberdar ise kardeşi/ kardeşleri, hatta diğer yakınları yas yaşamaya başlar Dr. Esin KARLIKAYA Yrd. Doç. Dr. Esin KARLIKAYA 68

69 Yası derinleştiren faktörler
Söz konusu çocuğun, ailenin tek çocuğu olması Ailenin diğer çocuğu ya da çocuklarında yas tutmakta olmalarından, ya da ebeveynlerinin kendileri ile ilgilenememelerinden kaynaklanan davranış bozuklukları bulunması Yaşanan/yaşanacak ölüm öncesinde de evlilikte zaten ciddi sorunlar bulunması Ebeveyn, çocuklarının ölümü/ölecek olması nedeni ile derin bir suçluluk duymaları Dr. Esin KARLIKAYA

70 Ölmekte olan çocuklar da zordadır
Onlar da, ölmekte olan herkes gibi, modern toplumda yüceltilen bir çok şeyi, sağlıklılığını”, “aktivite gücünü”, “sosyal yaşam içerisindeki yerini”, “arkadaşlarını”, “güzelliğini” gittikçe daha çok yitirdiklerini duyumsamaktadırlar Dr. Esin KARLIKAYA

71 Çocuk ve aile gerektiği kadar bilgilendiği ve bilgilendirildiği ölçüde, korku ve kaygılarını konuşma fırsatı bularak rahatlar Çocukları bilgilendirmekten kaçınmak, anne-baba ve sağlık ekibini yalan söylemeye zorlar Böylece, karşılıklı güven ve saygı ilişkisi bozulur Kaygılar, belirsizlikler ve en önemlisi de güvensizlik, çocuğu bu zor dönemde, aşılması gereken büyük engel karşısında, YALNIZ bırakır Dr. Esin KARLIKAYA

72 Seni rahatsız eden herhangi bir şey olunca bize söylemeni istiyoruz
Her zaman yanındayız, kendini olabildiğince rahat hissetmen için mümkün olan her şeyi yapacağız Seni rahatsız eden herhangi bir şey olunca bize söylemeni istiyoruz Dr. Esin KARLIKAYA

73 ÖLECEK MİYİM? Hekim ve anne-baba, bu sorunun amacını anlamaya çalışmalı Çocuk Yalnızca hastalığının ciddiyetini mi belirlemeye çalışıyor? Acı çekip çekmeyeceğini, ne kadar acı çekeceğini, acı çekmesinin nasıl engelleneceğini mi anlamaya çalışıyor? Anne-babasının hep yanında kalıp kalamayacağını mı öğrenmeye çalışıyor? Hastalığının tedavisinin yolunda gidip gitmediğini mi merak ediyor? Dr. Esin KARLIKAYA

74 Pediyatrik Palyatif Bakım
Çocuklar için palyatif bakım, tıbbi bakımın yanında fiziksel, zihinsel ve duygusal yönden çocuğun aktif olarak bakımını ve aileye destek verilmesini de içerir Bu bakım, hastalığa tanı konulduktan sonra başlar ve çocuğun hastalığa yönelik tedavi alıp almamasına bağlı olmaksızın devam eder Dr. Esin KARLIKAYA

75 Palyatif Bakım Gereksinimi Olan Çocuklar
Küratif tedavisi mevcut olsa da, başarısızlığın da mümkün olduğu durumlar (bazı kanserler, kaza sonrası yoğun bakım…) Erken ölümün kaçınılmaz olduğu, ama yaşam süresini uzatmaya ve normal aktivitelere katılımı sağlamaya yönelik yoğun tedavi süreçlerinin mümkün olduğu durumlar (kistik fibrozis,…) Küratif tedavi seçeneklerinin olmadığı, tedavinin tamamıyla palyatif olup genellikle birkaç yıla kadar sürebildiği, uzayabildiği durumlar (kas distrofileriyle seyreden durumlar) Geri dönüşümü olmayan ama ilerlemeyen vakalar; komplike bakım ihtiyaçları ve bunların yarattığı komplikasyonlar erken ölümlere yol açabilir (şiddetli beyin felci, beyin ve omurilik travmasına bağlı durumlar,…) Dr. Esin KARLIKAYA

76 ÇOCUKLAR ÜZERİNDE YÜRÜTÜLEN KLİNİK ARAŞTIRMALAR
Dr. Esin KARLIKAYA

77 KLİNİK ARAŞTIRMALAR HAKKINDA YÖNETMELİK
MADDE 7 a) Çocuk kendisine verilen bilgi hakkında değerlendirme yapabilecek ve bu konuda bir kanaate varabilecek kapasitede ise, araştırma ile ilgili gerekli tüm bilgiler çocuğa uygun bir şekilde anlatılır. Çocuğun araştırmaya iştirak etmeyi reddetmesi veya araştırmanın herhangi bir safhasında araştırmadan çekilme yönünde istekte bulunması durumunda araştırmadan çıkarılır. Dr. Esin KARLIKAYA

78 Dr. Esin KARLIKAYA

79 23 Ekim 2014 Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Servisi'nin bulunduğu kısımda tıbbı atıkların atıldığı odada çıkan yangın nedeniyle bütün katı duman sardı Dr. Esin KARLIKAYA

80 Küçük bebek ‘üç günde’ 2 kez öldü
Mersin’de 5.5 aylık hamile olan 31 yaşındaki Remziye Mıdıklı Mersin Kadın Doğum ve Çocuk Hastanesi’nde doğum yaptı. Ancak, doğumdan sonra bebeğin öldüğü söylenerek cenazesi ceset torbasıyla ailesine teslim edildi. Mezarlığa götürülen bebeğin yolda yaşadığı fark edilince aynı hastaneye geri getirildi. Ölüm belgesi düzenlenen Mıdıklı bebeğin yaşadığı anlaşılınca, yeni bir hasta giriş belgesiyle yatışı yapıldı. Fakat, 3 gün sonra ölen bebek için ikinci kez ölüm belgesi düzenlendi ve toprağa verildi. Ölüm belgesi düzenlenen Mıdıklı bebeğin yaşadığı anlaşılınca, yeni bir hasta giriş belgesiyle yatışı yapıldı. Fakat, 3 gün sonra ölen bebek için ikinci kez ölüm belgesi düzenlendi ve toprağa verildi.

81 HASTA ÇOCUKLAR BİLDİRGESİ
"Avrupa Hastanede Bulunan Çocuklar Birliği“nin (European Association for children in Hospital) 1988 Mayısında Leiden (Hollanda)'da gerçekleşen birinci konferansında ilan edilmiş, 2001 yılında Brüksel'deki 7. Konferansında düzenlenmiştir. ( Çocuklar, ancak gereksinim duydukları tıbbi tedavi, evlerinde ya da gündüz kliniklerinde yapılamadığında hastaneye alınmalıdır. Hastanede yatan çocuklar ebeveynlerini ya da diğer yakınlarını her zaman yanlarında bulundurma hakkına sahiptir. (1) Çocuk hastaneye yatırılırken, ebeveynine çocuğuyla birlikte kalabileceği bildirilmeli, çocuğun yanında kalabilmeleri için yardım edilmeli ve cesaretlendirilmelidir. (2) Ebeveyn bunun için ek ücret ödememeli, maaş kesintisine uğratılmamalıdır. (3) Ebeveyn çocuğun bakımına katılabilmek için "temel bakım" ve "klinik rutini" hakkında bilgilendirilmeli ve aktif katılım için teşvik edilmelidir. (1) Tıpkı ebeveynleri gibi çocuklar da, yaşları ve kavrayışları paralelinde bilgilendirilme hakkına sahiptir. (2) Bedensel ve ruhsal sıkıntılarını giderecek her türlü yöntem uygulanmalıdır. Dr. Esin KARLIKAYA

82 HASTA ÇOCUKLAR BİLDİRGESİ
(1) Çocuklar ve ebeveynleri, sağlık durumların ilgilendiren her karar katılma hakkına sahiptir. (2) Her çocuk, gereksiz tıbbi tedavi ve muayenelerden korunma hakkına sahiptir. (1) Çocuklar, gelişimleri gereği aynı gereksinimlere sahip diğer çocuklarla birlikte bakılma hakkına sahiptir. (2) Çocuklar erişkin ünitelerine yatırılmamalıdır. (3) Ziyaretçileri için yaş sınırlandırılması getirilmemelidir. Dr. Esin KARLIKAYA

83 HASTA ÇOCUKLAR BİLDİRGESİ
Çocuklar, yaşlarına ve durumlarına uygun, oynamak, dinlenmek ve eğitim almak için kapsamlı olanakları olan bir çevrede bulunma hakkına sahiptir. Çevre, çocukların gereksinimlerine uyan bir şekilde düzenlenmeli ve uygun personele sahip olmalıdır. Çocuklar, eğitimleri ve empati yetenekleri çocukların bedensel, ruhsal ve gelişimsel gereksinimlerine, ailelerinin gereksinimlerine yanıt verebilecek görevliler tarafından bakım görme hakkına sahiptir. Hasta çocuğa kesintisiz bakım, olabildiğince küçük bir ekip tarafından verilmelidir. Çocuklara duygu ve anlayışla yaklaşılmalı, mahremiyetlerine her zaman saygı gösterilmelidir. Dr. Esin KARLIKAYA

84 Bir çocuk hekimi diyor ki:
Karşındaki insanı da kendini sevdiğin kadar sev. Bu, hekim olarak işimiz açısından şu anlamı taşımakta: Kendine nasıl davranılmasını istiyorsan başkalarına da öyle davran. Çocuk hekimleri için şöyle bir anlam da çıkarılabilir: Kendi çocuğuna nasıl davranılmasını istiyorsan hastana da öyle davran. Hepimiz hayatımızn bazı anlarında kendimize şöyle diyebiliriz: Tanrım, bana hem kudretli hem de merhametli bir hekim gönder Dr. H. Ewerbeck Dr. Esin KARLIKAYA

85 ÇOCUKLARIN ÜLFET TEYZESİ 30 Eylül 2014 http://www. edirneyorumlari
Bir sağlık sorunu için gittiğimiz Tıp Fakültesi 9. Kattaki çocuk servisinde hareketlilik gözlüyorsunuz. Aileler çocuklarının sağlık sorunlarına çare ararken yükselen tek ses Ülfet Hanım oluyor. O çocukların Ülfet teyzesi! Yüzündeki tebessüm ve hemen hemen tüm çocukları tanıması onlarla bir anne şefkati ile ilgilenmesini görünce memnun oluyorsunuz. Sanki koskoca Tıp Fakültesinde başka doktor yokmuş gibi herkes Ülfet teyzeyi bekliyor. Çocukların sağlık sorunlarını not almışlar ve muayene olurken de merak ettikleri o notlardaki soruları dile getiriyorlar. Yer mekân zaman fark etmiyor. Ülfet teyze için önemli olan çocuklara şifa dağıtmak oluyor. Makam derdi yok. Özel bir odası yok. Herhangi bir muayene odasında çocuklara bakabiliyor. En önemlisi bütün çocukları tanıyor. Her birsinin derdini biliyor. Sayısız çocuk muayene etmiş ve onların derdine derman olmuş olarak gözlemliyorsunuz. Saat zaman fark etmiyor. Çocuk hasta ise Ülfet teyze orada görevinin başında bulunuyor. Sakin, dikkatli, ilgili, güler yüzlü ve en önemlisi anne şefkatiyle çocuklarla ilgileniyor. Daha ne kadar Tıp Fakültesinde görev yapar bilinmez ama Ülfet teyzeyi tanıyınca anlıyorsunuz ki o Edirne Tıp Fakültesi ve Edirneli çocuklar için bir nimet.

86 269 gün O’na biz baktık, bize emanetti ve O’nu yaşatmaya çalıştık

87 TEŞEKKÜRLER Kadının en büyük vazifesi evlattır. İlk terbiye verilen yerin ana kucağı olduğu düşünülürse bu vazifenin ehemmiyeti layıkıyla anlaşılır. Milletimizin kuvvetli bir millet olmaya karar vermiştir. Bugünün gereklerinden biride, kadınlarımızın her hususta yükselmesini. temindir. Bu sebeple kadınlarımızda ilim ve teknik bilgi sahibi olacaklar ve erkeklerin seçtikleri Bütün tahsil derecelerinden seçeceklerdir. Sonra kadınlar sosyal hayatta erkeklerle beraber yürüyecek ve birbirinin yardımcısı ve koruyucusu olacaktır. ATATÜRK