Konuşma Bozuklukları ve sağaltımı.

... konulu sunumlar: "Konuşma Bozuklukları ve sağaltımı."— Sunum transkripti:

1 Konuşma Bozuklukları ve sağaltımı.
Umut Nadir YALINIZ

2 KAMALA “KURT ÇOCUK” 3 YILDA GÜLMEYİ 3 YILDA DURMAYI 5 YILDA YÜRÜMEYİ
17 YAŞINDA 45 KELİME KAMALA “KURT ÇOCUK”

3 Konuşmak yada konuşamamak işte bütün mesele bu !

4 Yapılan bir araştırmaya göre uyku saatleri dışında kalan sürenin yaklaşık % 75 i sözlü iletişimle geçmektedir. Sözlü iletişimle geçen %75 in %30 u konuşarak, %45 i ise dinleyerek geçmektedir.

5 Tanım : Eğer bir konuşma hoş olmayan sesle veya yaşına uygun olmayan, anlaşılmayan bir şekilde yapılır; dolayısıyla normalden çok farklılık gösterir ve dikkati konuşana çeker ise genellikle özürlü konuşma olarak kabul edilir (Kirk,1962; Riper,1962) “Konuşma, diğer insanların konuşmalarından dikkati çekecek kadar sapma gösterdiği, iletişimi karıştırdığı ve konuşanda uyumsuzluk yarattığı zaman özürlüdür“ (Jhonson 1956)

6 Konuşma Bozukluğu Bireyin konuşma özürlü olarak kabul edilmesi için, aşağıdaki durumlardan birinde sorun yaşaması demektir. Bunlar: Konuşmanın anlaşılır şekilde olmaması, Konuşmanın duyulmasında yetersizlik olması, Sesin bozuk ve tırmalayıcı olması, Sesin çıkarılmasının, ritminin ve vurgularının bozuk olması, Dil yönünden kelime dağarcığı ve gramer yetersizliklerinin olması, Konuşmanın bireyin yaşına ve fiziksel yapısına uygunsuzluğu,

7 Respirasyon (Solunum): Konuşma için motive edici gücü sağlar.
Fonasyon Seslenim):Vokal kasların titreşimi ile seslerin üretilmesidir. Rezonasyon (Yankılama): Kişinin sesinin niteliğini etkileyin konuşma sesinin farklılığında önemli rol oynayan bir süreçtir. Artikülasyon (Eklemleme): Bireysel konuşma seslerinin dil, çene, dudaklar ve yumuşak damağın yardımıyla ses tonu ve nefes akışının çıkarılmasında üretilen ve bu yolla sesin rezonasyonunu da içeren bir süreçtir.

8

9 Ses Hijyeni.doc Ses Kısıklıgı.doc

10 Rezanatör Sistem 1- Göğüs boşlukları: Özellikle kalın seslerde, bir kemanın gövdesi gibi, sesin kuvvetlendirilmesi göğüs boşluklarında oluşur. 2- Kafa Boşlukları: Kafadaki rezonans boşlukları, daha çok ince seslerin gelişmesine yararlı olurlar. Bu boşluklar, sert dokudan yapılmış duvarlara sahiptir. Yumuşak dokular, sesin tınlarnasına engel olurlar. Baştaki rezonans boşluklarını bazıları şunlardır. a) Burundaki Konkalar- b) Sinüsler: c) Damakla Örtülü Ağız Boşluğu:

11

12 Yapısal (Organik) Nedenler:
Dudaklarda : en çok görülen yapısal bozukluk üst dudak yarıklığıdır (Tavşan dudak). Dudak sesleri olan p, b, m, f, v sesleri bu durumda bozuk çıkarılabilir. Dudaklar olağandışı ince ya da kalın bir yapıya sahip olabilir. Dişlerin noksanlığı, düzensiz oluşu, çıkış yerleri dişler olan sesleri bozabilir (Ön dişleri dökülmüş çocuklar, takma diş kullananlar). Dişsiz bir ağızda genellikle s-ş-f harfleri iyi çıkmaz. Çenelerimizin yapısı ve devinim yeteneği bazı seslerin çıkarılmasında önemlidir. Örneğin, ait çenenin gereğinden fazla geride olması, ön üst ve alt dişlerin tam üstte çakışır biçimde ya da alt ön dişlerin üst dişlerden daha öne doğru basacak biçimde oturma yapısı göstermesi durumunda artikülasyon bozukluğu ortaya çıkabilir. Alt çenenin aşağı yukarı, sağa sola devinim yeteneği sınırlı olursa artikülasyon olumsuz yönde etkilenebilir. Burun kemiğinin eğri, çatlak ve burun mukozasında et parçasının olması da artikülasyon bozukluğuna neden olan etmenlerden biridir. Dilimizin dil yatağı ya da boşluğuna oranla aşın büyük ya da küçük bir yapıda olması, dil bağının öne çok uzanmış olması, dil kasları ve sinirlerindeki bozukluklar, dil ucunun olağandışı kütlüğü ve dil yaraları artikülasyonu olumsuz etkiler. Damağın aşırı derecede yüksek ya da düz olması, yumuşak damak diye isimlendirilen kısmın gereken yumuşaklıktan yoksun ya da felçli olması, küçük dilin yarıklığı, küçük dilin olağandışı küçük, dumura uğramış ya da ortadan bir yana fazlaca kaymış olması sesin bozuk çıkmasına neden olabilir.

13 Diğer nedenler : İşlevsel nedenler:
Konuşma organları sağlam oldukları halde görevlerini yerine getiremedikleri durumlarda görevsel nedenler olduğu düşünülür. İşitme özrü ya da işitme duyarlığındaki yetersizlik artikülasyonu olumsuz yönde etkilemektedir. İşitme özrü ses algısını etkiler. Etkileme derecesi işitme özrünün türü ve derecesine bağlıdır. dil kitap.doc Diğer nedenler : Bazı durumlarda zeka geriliği arttıkça özrün derecesi de artar. Öte yandan çocuğun zihinsel düzeyi artikülasyon bozukluğunun düzeltilmesi çalışmaları içinde çok önemlidir. Artikülasyon bozukluklarının bazıları tamamen yanlış öğrenmeye bağlıdır. Evde konuşulan dil çocuğun konuşma şevkinin kırılması, konuşmanın engellenmesi, konuşmayı pekiştirmeye olanak vermeyen ortam artikülasyon bozukluğuna neden olan etmenlerdir. Bazı durumlarda konuşma bozuklukları duygusal çatışmaya bağlı olarak gelişebilir. Düzeltilmesi en güç olan artikülasyon bozukları duygusal uyumsuzluk ya da çatışmaya bağlı olanlarıdır. Bu gibi olgularda sadece eklemleme düzeltme çalışmaları yapmak pek yarar sağlamayabilir. Bunun yanında eğitsel önlemler ve ruhsal sağaltım çalışmaları da gerekebilir.

14 SINIFLAMA Gecikmiş konuşma, Ses bozuklukları Artikülasyon bozukluğu,
Kekemelik (ritim bozukluğu) Diğer konuşma özürleri (yabancı dil ve bölgesel konuşma ayrılıkları, damak ve dudak yarıklığı, beyin özürü, afazi, dizartri ve disleksi)

15 GECİKMİŞ KONUŞMA Kimi çocuğun konuşması kısıtlıdır,
Kiminin sözcük dağarcığında yetersizlikler görülür. Bazılarında cümle kurmada güçlük ve gecikmeler olabilir. Duygu ve düşüncelerini sözel olarak aktarma yerine vücut devinimleri ile ortaya koyarlar. Çıkardıkları ses dinleyenler tarafından anlamsız bulunur, Buna ek olarak fırlatma, atma ve vurma şeklinde istenmedik hareketler gündeme gelir.

16 Normal Dil Gelişimi.Doc

17 Gecikmiş Konuşmanın Nedenleri;
a) Zeka Geriliği b) Sağlık Durumu c) İşitme Kaybı d) Konuşma Organlarının Koordinasyonu e) Duygusal Yapı ve Aile Çevresi

18 Gecikmiş Konuşmanın Sağaltımı
Gecikmiş konuşma özürlü çocuğun sağaltımının birinci ilkesi, çocuğa akranları düzeyinde bir konuşma kazandırmaktır. İkinci ilkesi ise, özürün nedenlerini ortadan kaldırmak için önlemleri almaktır. 1) Çocukta Konuşma Gereksinimi Yaratma 2) Sesleri Birbirine Ulamayı Öğretme 3) Temel Sözcük Dağarcığı Yaratma 4) Konuşmayı Bir İletişim Aracı Durumuna Getirme

19 SELEN KUSURLARI Ses kısıklığı: Beden yorgunluğundan, soluk borusu, bronşlar ve akciğer hastalıklarından, gırtlağın yıpratılmasından, sıraca ve veremden oluşur. Öncelikle ses tellerinin iyice dinlendirilmesi gerekir. Hımhımlık: Havanın burundan az veya çok çıkması durumu. Güçsüzlük: Hafif sesle konuşma alışkanlığından kaynaklanır. Ses titrekliği: Konuşurken sesin titreyerek tondan çıkması. Kısa aralıklarla güçlü sesler vererek ton tutma çalışması yapılır. İnce ve keskin ses: Haremağası sesi olarak da bilinir. Örnek ses yoksunluğu ve hormon eksikliğinden kaynaklanır. Kalın tonda çalışmalar yapılarak düzeltilir.

20 ARTİKÜLASYON BOZUKLUĞU
Artikülasyon, nefesin gırtlaktan çıktıktan sonra yutak, ağız ve burundan oluşan üçüncü küme organlarında (dil, diş, damak, dudak) konuşma dilimizin geleneksel seslerine dönüşüp biçimlenmesidir. Artikülasyon teriminin yanı sıra eklemleme, boğumlanma, oynaklanma veya telaffuz etme terimleri de kullanılabilmektedir.

21 Artikülasyon Bozukluğu İle İlgili Bazı Bilgiler :
Damak ve dudak yarıklığına bağlı konuşma özürleri arasında en yaygın olanıdır. En yaygın ilkokulun ilk devre­sinde ( sınıflar) görülür. Erkeklerde kızlara göre daha fazla artikülasyon bozukluğu olduğu görülmektedir. Nedeni bilinmeyen işlevsel ses bozukluklar 6 ve 7 yaşındakilerde yaklaşık %2-3 oranında olduğu bilinmektedir. 17 yaşından sonra ise %0,5 'e düşer (Avcı,1997).

22 Artikülasyon bozukluğu çocuklarda dört değişik türde görülür. Bunlar;
Sesin düşürülmesi veya atlanması (omissions), Ses eklemesi (addittions), Sesin değiştirilmesi (substitülions) Sesin bozulması (disturtions)dır.

23 1-Sesin Düşürülmesi ya da Atlanması:
Saat-sat araba-arba hayvan-ayvan Kapı-apı havlu-avlu hava-ava

24 psikoloji-pisikoloji spor-sipor
2-Ses Eklenmesi: Tren-tiren saat-sahat recep-lrecep psikoloji-pisikoloji spor-sipor

25 3-Sesin Değiştirilmesi:
Para-paya Sarı-sayı (Örneklerinde olduğu gibi T yerine "y" sesi kul­lanılabilir) Takvim-taklim Defter-tevter Yüzük-yüsük. Toprak-torpak Kamyon-kaymon Köprü-körpü (Örneklerinde olduğu gibi yanlış öğren­meye dayalı olabilir)

26 4-Sesin Bozulması: Gelir-geliy ya da gelüm (x:yöresel olarak çıkarılan bir sestir) Karagöz-kağagöz

27 Nedenleri Bulma 1.Yapısal Bozuklukların Muayenesi:
2. Zihin Gücü Yoklaması: A. Ses Belleği a. Sayı Tekrarı: b. Hece Tekrarı: c. Anlamsız Sözcük Tekrarı: B.Sesçil (fonetik) Ayırım Gücü 3. Odyolojik inceleme: 4. Konuşma testleri

28 Tanılamada (Teşhis) Kullanılan Testler
1-Sözlü-Nesneli Artikülasyon Testleri 2-Resimli Artikülasyon Testleri 3-Yazılı Artikülasyon Testleri Türk dili için ilk artikülasyon testi 1982’de, Ferda Akdaş tarafından hazırlanmıştır. Modern artikülasyon testleri: Artikülasyon + Fonoloji içerir. Türkçe Sesletim-Sesbilgisi Testi (Seyhun Topbaş, Anadolu Üniversitesi, 2004) Ankara Artikülasyon Testi (Pınar Ege, Ankara Üniversitesi, 2004)

29 SAĞALTIM ETKİNLİKLERİ VE AŞAMALARI
Geleneksel yöntem : Dr. Charles Van Riper A-Nedenlerin ortadan kaldırılması B-Özürün farkına vardırılması C-Özürlü seslerin düzeltilmesi D-Düzeltilen seslerin konuşmada kullanılır hale getirilmesi E-Sağaltımın sona erdirilmesi ve bireyin izlenmesi

30 A.Nedenlerin Ortadan Kaldırılması
Çocuğun özürü belirli bir neden ve nedenlere bağlı olarak gelişmiş veya gelişmekteyse alınması gereken önlemlerin başında bu nedenleri ortadan kaldırmak ya da etkisini azaltmak gelmektedir. Özürü yaratan ve ağırlaştıran nedenler olduğu gibi kalırsa, yapılacak düzeltme çalışmalarından kısa sürede iyi sonuç alınması beklenemez. Nedenlerin ortadan kaldırılması ya da etkinin azaltılması da bir anda ve bir kez yapılacak bir iş olarak düşünülmemelidir. Bu bakımdan sağaltım planlanırken; bu nedenlerin ve etkilerinin nasıl ortadan kaldırılacağı, etkilerinin nasıl azaltılacağı düşülmelidir. Bunun nasıl yapılacağı çocuktan çocuğa değişmekle birlikte bunlar çoğunlukla dolaylı olarak ele alınmaktadır.

31 Özürün Farkına Vardırma
Çocuğun çıkardığı hatalı sesi duysal ve kinestetik biofeedback yöntemleriyle tanıması, terapist tarafından çıkarılan veya dinletilen hedef ses arasındaki farkı algılaması sağlanır. 4 aşamadan oluşur: - Hedef sesin duysal, ve kinestetik özellikleri anlatılır. - Çocuktan hedef sesi kelime, cümle içinde bulması istenir. - Hedef ses defalarca dinletilir (işitsel stimülus bombardımanı). - Çocuğun hedef sesle hatalı ses arasındaki farkı iyice öğrenmesi için hata bulma, hata düzeltme çalışmaları yapılır. 1.Bireysel Çalışma Örnekleri a) Sözcük Listesi Kullanma b) Öykü Anlatma c) Kaset Çalar ile Çalışma d) Resimleri Zarfa Koyma 2. Grup Çalışma Örnekleri a) Sözcük Listesi Kullanma b) Öykü Anlatma c) Resimleri Zarfa Koyma Çocukta sesleri ayrımlama problemi yoksa bu evre atlanabilir.

32 Özürlü Seslerin Düzeltilmesi
Çeşitli yöntemler kullanılarak önce izole ses ve daha sonra hece, kelime ve cümle düzeyinde hedef sesin üretilmesi sağlanır. Artikülasyon motor hareketleri ile ilgili ses çıkarma, kasları çalıştırma. Doğru sesleri sistematik olarak farklılık gösteren fonetik bağlamlarda kullandırma. (Özgür, 1998). Başka bir sesin modifikasyonu : Çocuğun düzgün çıkarabildiği başka bir ses modifiye edilerek hedef sese ulaşılabilir.

33 Özürlü Seslerin Düzeltilmesi
Modelleme: Terapist hedef sesin nasıl çıkarılacağını gösterir. Biofeedback: Çeşitli bilgisayar programları yardımıyla uygulanır. Genellikle diğer yöntemlerle birlikte kullanılır. Motokinestetik eğitim: Hedef sese ulaşmak için, terapist ilgili kasları elle maniple eder.

34 Düzeltilen Sesin Konuşmada Kullanılır Hale Getirilmesi
a) Sesin Sözlük İçinde Kullanılması b) Sesin Konuşmada Kullanılması C) Öz-Esas Konuşma Kalıpları Konuşma Ödevleri

35 Sağaltımın Sona Erdirilmesi ve İzleme
Öğretmen bir parçayı yüksek sesle okur. Çocuk parçada güçlük çekilen sesin bulunduğu sözcüklerin altını çizer. Öğretmen ana-baba bir parçayı okur, çocuk izler. Okurken ya da ana-baba kasten yanlış yapar. Çocuktan bu yanlış­ları yakalaması istenir. Çocuk yakaladığı yanlışların altını çizer. Sonra öğretmen ya da anne kontrol eder. Ne kadar doğru yakalayabildiğim saptar. Çocuğa, kendisininkine benzer özürü olan, başkalarının konuşmalarını ve onların yanlışlarını bulup kaydetmesi görev olarak verilebilir. Teyp kullanılır. Çocuğa bir metin okutturulur. Sonra kaseti dinler ve kendi yanlışlarını bulması istenir. Çocuktan yanında kağıt kalem bulundurup nerede, ne zaman yanlış yaparsa onları kaydetmesi istenir. Bu kayıp­ları sonra ana-baba, öğretmen ya da uzmana gösterir. Bu çalışmalarla çocuğun kendi yakaladığı ya da başkaları tarafından fark edilen yanlışların bir listesi yapılır. Sonra bu yanlış sözcükleri içeren listeden "öz-esas konuşma­lar" için alıştırma sözcükleri hazırlanır.

36 KEKEMELİK…

37 Kekemelik de tedavi yöntemleri
Konuşma Örüntüsünün Şekillendirilmesi: İkna Etme: Gevşeme: Psikoterapi: IOWA Gelişmesi: Bryngelson Gönüllü Kekemelik ve Objektif Tutum: Johnson Algısal ve Değerlendirici Olarak Yeniden Yöneltme: Van Riper: Ortadan kaldırma, Uzatma ve Hazırlayıcı Ku­rulumlar: İlaç Tedavisi: Davranış Terapisi: Sistematik Duyarsızlaştırma: Ritmik veya Metronom Zamanlı Konuşma: Geri Bildirim (Feedback, Dönüt, Geri İletim) Yöntemi: Pasif Hava Akımı Oluşturma: Düşük Enerjili Konuşma: Aşamâ: Düzeyi Yöntemi

38 Sağaltım Çalışmalarında amaç:
Bireyin genel güvenini ve moralini geliştirmek, Durumsal ve sessel kaygısını azaltmak, Kekemeliğin pekiştirici etkisini azaltmak, Konuşmanın varolan akıcılığını geliştirmek. Olmalıdır.

39 DİĞER KONUŞMA ÖZÜRLERİ
1) Yabancı Dil Ve Bölgesel Konuşma Ayrılıkları 2) Damak ve Dudak Yarıklığı 3) Beyin Özürü Gerginlik (Spastisity) Ataklık (Athetosis) Dengesizlik (Ataxia) 4) Afazi (Aphasia) 5. Dizartri 6) Disleksi (Dislexia)

40 Fonksiyonel Disfoniler
Organik bir neden olmadan, orolarengofarengeal kasların doğru kullanılmaması sonucunda (hatalı ses kullanımı) karşılaşılan disfonilerdir. Hastanın sesinde değişiklik vardır fakat organik bir lezyon yoktur. Bunların en önemlileri "konversiyon afoni" ve "mutasyonel falsetto"dur. "Konversiyon afoni"; konversiyon reaksiyonlarının bir parçasıdır. Yoğun psikolojik baskı altında hastanın geçirdiği birtakım panik veya senkop ataklarıdır. Hasta afoniktir. Evde yoğun baskı altında olan bayanlarda çok sık görülür. VLS muayenesinde; vokal foldların fonasyona çabaladığını fakat bir noktadan sonra tam olarak kapanamadığı görülür. Nöromüsküler sistemde meydana gelen inhibisyon sonucu vokal foldlar biraraya gelmekte fakat tam olarak kapanmamaktadır. Ses eğitimiyle ve sesin doğru kullanımını öğreterek ses oluşturmak mümkündür. Bu hastalara vejetatif hareket yaptırılır (öksürtmek, öğürtmek gibi) ve foldların birbirine istemsiz olarak teması sağlanır. Böylece çıkan sesin üstünde çalışılarak hasta yeniden konuşur hale getirilir."Mutasyonel falsetto"; puberteden sonra erkek çocuklarda normalde kalınlaşması gereken sesin değişmemesidir. Çok ince frekanslarda bir ses (Falsetto) ortaya çıkar. Tedavisi ses eğitimidir.

41 Nodül Nodüller çok tipik olarak, vokal foldda ön 1/3 ile arka 2/3'ün birleşme yerinde meydana gelirler. Oluşum nedeni, tamamiyle sesin hatalı kullanımıdır. Vokal foldlardaki hiperfonksiyon sonucunda nasırımsı yapılar oluşur. Nodüller çok yakın zamanlara kadar cerrahi olarak tedavi edilirdi. Fakat günümüzde, tedavide ses eğitimi ve şan pedagojisinden yararlanılmaktadır. Eğer nodül bu şekilde tedavi edilemiyorsa cerrahi müdahale düşünülür. Vokal fold nodülleri daima bilateraldir. Nodüller, çok tipik olarak iki hasta grubunda görülür. İlk grup ilk ve orta okul yaşlarındaki çocuk hastalardır. Bunlarda, çok sık geçirilen üst solunum yolu enfeksiyonları ya da sesin çok yanlış kullanılması (bağırarak konuşmaları) gibi çevresel faktörler karşımıza çıkar. Pubertede birçoğu spontan olarak kaybolur. İkinci grup ise orta yaş genç bayanlardır. Bu hasta grubunda, kişilik özelliklerine bakıldığında; kariyer hırsı, mükemmeliyetçi bir yaşam tarzı, yaşamlarını gergin yürütme özelliklerine rastlanmıştır. Yaşantılarından kaynaklanan gerginlik vücuda yansıyıp, sesin kullanımını da olumsuz yönde etkiler. Bununla birlikte nodüller; en sık ses sanatçılarında görülür. Günümüzde spikerlerde, öğretmenlerde, din görevlilerinde ve mesleğinde sesini çok kullanan kişilerde de yaygın olarak tespit edilir. Bayanlarda, premenstürel dönemde, vücuttaki hormonal değişiklik ve sıvı retansiyonuna bağlı olarak nodüller belirginleşir. Buna karşın menstürasyon sonrası dönemde nodüller geriler ve kaybolur. Bu nedenle ses sanatçılarına menstürasyon dönemlerinde seslerini kullanmamaları önerilir. Nodüllerin oluşumundan önce vokal foldlar üzerinde sekresyon birikimi görülür. Bunlar nodül oluşacağının işaretleridir. Nodüller fibrotik, sert görünümlü ya da geniş tabanlı, yumuşak görünümlü olabilir. Geniş tabanlı, yumuşak nodüllerin düzeltilmesi daha kolaydır. Karşı vokal foldda temas sonucunda reaktif kitle oluşturan küçük kist veya polipler nodüllerle karıştırılabilir.

42 Kaynakça : Diksiyon Notları/Mehmet Çömez – Samsun-2000
Konuşma Bozuklukları Seminer Notları /İstanbul-2004 Profesyonel ses derneği notları. Konuşma Bozuklukları ve Terapisi /Nobel yay/Adana – 2000 Türkiye Türkçesindeki Ünlülerin Fonetik Özellikleri/Y. Doç. Dr. Mehmet Akif KILIÇ/2000-Boğaziçi Üniversitesi Artikülasyon Bozuklukları Seminer Sunusu/Doç. Dr. M. Akif KILIÇ İşitme, Konuşma Beraberliği /Dr. Şerafettin ALAN Özel Eğitime Giriş/İrfan GÖKSU & Tamer ÇEVİK/Adana 2004 Ses kısıklığı/Prof Dr İrfan YORULMAZ Eğitimde İyi Örnekler Konferansı 2005/Seminer Notları/İstanbul-2005

43 Diğer kaynaklar : Özsoy, Yahya, Konuşma özürlü çocuklar ve eğitimleri, XII, 288 s. Kırcaali-İftar, Gönül, Konuşma ve yazma eğitimi, XI, 258 s. : resim. Çetin, Filiz, Bilbay, Aslıhan, Kaymak, Deniz A., Epislon Yayıncılık, I. Baskı, Eylül 2001, İstanbul. Çocukta dil ve kavram gelişimi, X, 288 s. : resim. Güven, Nergis, Dil gelişimi ve eğitim, 231 s. : resim.