Duygusal Zeka- Daniel GOLEMAN (emotional intelligence) Hzr: Abdulkadir Parlak.

... konulu sunumlar: "Duygusal Zeka- Daniel GOLEMAN (emotional intelligence) Hzr: Abdulkadir Parlak."— Sunum transkripti:

1 Duygusal Zeka- Daniel GOLEMAN (emotional intelligence) Hzr: Abdulkadir Parlak

2 1990 New York Times John Mayer - Peter Salovey 1990’da Makalesi 1995 Kitap Başlığı oluşturması Sosyal ve Duygusal Öğrenim (SEL) 2002 Unesco SEL Tanıtımı, 140 Ülke Duygusal zeka nispeten aklın başarısıyla ilgisiz olduğu; örneğin duygusal öz denetim ve empatinin katıksız bilişsel yeteneklerden daha fazla göze çarpabileceği o «soyut» alanlarda IQ önüne geçmektedir

3  Duygular Neye Yarar ?? Gary Mary’nin çocukları için verdiği sevgi mücadelesi, kuşkusuz insanlık tarihiyle tarih öncesi ve en az bir o kadar da türümüzün evrim süreci, çocukları uğruna kendini feda eden ailelerle bir tür sayısız aile örnekleriyle dolu. Bu feda ediş, genlerinin başka kuşağa geçmesine yani «üreme başarısına» hizmet eder Duygunun amaç ve gücünü anlatan bu kahramanlık örneği, insana kendini feda ettiren sevginin ve aslında hissedilen her duygunun insan hayatındaki merkezi yerine tanıklık ediyor. 1.Bölüm 1.1 Duygusal Beyin

4 devamı… Türümüzün varoluşu büyük ölçüde duyguların insan ilişkilerindeki gücüne borçludur. Sosyologlar evrimin insan ruhunda duyguya neden merkezi bir yer verdiğini tartışırken kritik anlarda kalbin Akla üstünlüğüne işaret etmektedirler. Onlara göre duygularımız tehlike, acı bir kayıp, zorluklara karşı bir hedefe doğru ilerleme, eşine bağlanma ve bir aile kurma gibi yalnızca akla bırakılmayacak durum ve görevlerde yol göstericidir. İnsanın doğasını duyguların gücünden soyutlayarak anlamaya çalışmak, üzücü bir dar görüşlülüktür.

5  Harekete Yönelten Dürtüler Colorado’da bir dağ geçidi üzerinden üzerindeki otoyoldan giderken… O gün hayatımı kurtaran, beni dikkatli olmaya zorlayan o korku oldu. Yanından bir tilki geçerken dehşetten donup kalan tavşana ya da etraf da dolanan yağmacı dinozordan kaçan memeli türlerinden olduğu gibi, ‘içsel bir durum beni durdurmaya, dikkatli olmaya ve yaklaşan tehlikeyi önemsemeye zorlaştırdı. Beden ve beyin yöntemlerle incelenmesiyle birlikte araştırmacılar, her duygunun bedeni birbirinden farklı tepkilere nasıl hazırladığına ilişkin, sayısı git gide artan fizyolojik ayrıntılar keşfetmektedir.

6 Öfke hissedildiğinde: hiddet, hakaret, içerleme, gazap, tükenme, kızma, sinirlenme, hınç, kin, rahatsızlık, alınganlık, düşmanlık, nefret, şiddet Üzüntü hissedildiğinde : acı, keder, neşesizlik, kasvet, melankoli, kendine acıma, yalnızlık, can sıkıntısı, umutsuzluk, Korku hissedildiğinde : kaygı, kuruntu, sinirlilik, tasa, hayret, şüphe, uyanıklık, vicdan azabı, huzursuzluk, fobi, Sevgi hissedildiğinde : mutluluk, coşku, rahatlama, tatmin, haz, sevinç, eğlenme, tensel zevk, heyecan, vecd hali, aşırı

7 devamı… Bizi eyleme geçiren bu biyolojik eğilimler, deneyimler ve kültür tarafından şekillendirilir. Örneğin: sevilen birinin kaybı evrensel olarak üzüntüye ve yas tutmaya neden olur. Ancak bu yaşama tarzımız yani duyguların nasıl gösterildiği veya özel anlara saklanıldığı, tıpkı kimlerin yas tutulacak kadar sevilen kişiler olduğu kültür tarafından belirlenir

8  İki Zihnimiz Koca iş yerinde daha genç bir kadına aşık olmuş. Bağımsız yaşamaktan ve onun cazibeliğinden söz ediyordu. ‘onu artık düşünmüyorum, umurumda bile değil!! Diye biliyordu. Ancak bunu söylerken bir an içinde olsa gözleri doluyordu. Duygusal zihin, akılcı zihin. Birisi düşünüyor diğeri hissediyor. Bunlar zihinsel yaşantımızı oluşturmak için etkileşim halindedir. Akılcı zihin: çoğunlukla olduğumuz bir kavrama tarzıdır; bilincimize daha yakındır, düşüncelidir ve tartıp yansıtabilir. Duygusal Zihin: fevri ve güçlü, bazen de mantıksız olan bir kavrama sistemidir.

9 devamı… Bu duygusal/akılcı ikililiğin halk arasındaki iz düşümü ‘kalp’ ile ‘kafa’dır. Bir şeyin doğru olduğunu kalpten bilmek, akılcı zihinle düşünmekten farklı bir inanç şeklidir; bir biçimde daha derinden emin olmaktır.

10 1.2. Duygusal Korsanlığın Anatomisi Birden fazla soygun gerçekleştiren Robles tahliye olmuştu, ve tekrar para için öğretmen Janica ve Emily evine girmişti. Robles: ‘aklımı kaçırmıştım adeta beynim patlamıştı’ diyordu. Robles bir anlık sinirlerini dizginleyemediği öfkesinden pişmanlık duymak için çok zamanı oldu. Böylesi duygusal patlamalar sinirlerin korsanlığıdır. Bulgulara göre o anda limbik beyinlerdeki bir merkez acil durum mesajı verip beynin geri kalan kısmını da o duruma odaklar. Korsanlık: bir anda oluşan durumdur yani düşünen beyin, neokorteks yapılanın doğru bir hareket olup olmadığı bir yana, daha ne olup bittiğini kestiremeden biz dizi tepkilerin başlaması demektir. Bu korsanlık anlarının en önemli özelliği, kişinin o anı atlattıktan sonra neye uğradığını bilememesidir

11 Duygusal Gözcü Yine korsanlık, sinirlerin hakimiyetini ele aldığı ve limbik beyindeki amiğdala denilen bir merkezden kaynaklanır. Limbik Sistem: Korkma, kızgınlık, öfke, haz, sevgi, şefkat, saldırganlık gibi birçok duyguların merkezi; beynin, temporal lobunun (şakak bölgesi) orta kısmında yer alan limbik sistemdir. Amigdala: duygusal belleğin başlı başına anlamın deposudur. Amigdalasız yaşam, kişisel anlamlardan soyutlanmış bir yaşamdır.

12 Görsel sinyal öncelikle retinadan talamusa ulaşır. Mesajın büyük bir kısmı burdan görsel kortekse ulaşır, anlamı analiz edilir ve uygun tepki belirlenir. Tepki duygusalsa duygu merkezleri harekete geçirmek için amigdalaya sinyal gönderir. Ancak ilk sinyalin daha ufak bir bölümü daha hızlı bir aktarımla talamustan dosdoğru amigdalaya gidip orada hemen bir tepkiye yol açar Böylece kortikal merkezler ne olduğunu anlamadan amigdala hareket geçer

13 2. Bölüm Duygusal Zekanın Doğası  Akıllı Kişi Aptallık Yaptığında: Lise hocası David, yıldız öğrencilerin biri tarafından neden bıçaklandığını netlik kazanmadı. Soru: Nasıl olurda zeka düzeyi yüksek olan öğrenci böyle akıl dışı bir şey yapabilmiştir??? Yanıt: akademik zekanın duygusal yaşam ile pek ilgisi yoktur. Aramızdaki en zeki insanlar gem vuramadıkları tutkuların, söz geçiremedikleri dürtülerin esiri olabilir; yüksek IQ’lu kişiler özel yaşamlarını hayret edilecek ölçüde kötü yönetebilirler.

14 IQ- EQ Daniel Goleman; EQ “kişinin kendi duygularını anlaması, başkalarının duygularına empati beslemesi, duygularını yaşamı zenginleştirecek biçimde düzenleyebilmesi yetisi.” Wechsler’ e göre zeka: IQ belli bir amaç doğrultusunda hareket etmek, rasyonel bir şekilde düşünmek ve çevresiyle etkili bir şekilde etkileşimde bulunmak için bireyin genel veya toplam kapasitesidir. IQ- EQ birbirlerine karşıt değildir, bir birinden ayrı yetilerdir. Hepimizde akıl ve duygusal hassasiyet karışıktır. IQ’su yüksek ancak EQ düşük veya tam tersi kişiler, kalıplaşmış inanışlara görece enderdir. Aslında IQ ve duygusal zekanın bazı yönleri arasında az da olsa bir bağlantı vardır ancak bu o kadar ufaktır ki IQ ve EQ birbirinden bağımsız olduğunu açıkça ortaya koyar

15

16 Bildiğimiz IQ testlerinin aksine EQ puanını çıkaran kalem kağıt testi yoktur, bunun anlaşılması kişinin fiili yeteneği olan örneklemektir Saf yüksek IQ tipi adeta zihin dünyasında uzman ancak kişisel bir dünyada yetersiz entellektüelin karikatürüdür Erkekler Salt yüksek IQ’lu erkek; geniş entelektüel ilgi ve yetenek, hırslı, üretken, istikrarlı, kendine sorunları dert etmeyen, eleştirici, tepeden bakan, titiz, duygularına gem vuran, cinsellik ve duygusallık konusunda tutuk, kendisini açmayan, mesafeli, kayıtsız ve soğuk bir görünüm. EQ yüksek erkekler; sosyal açıdan dengeli, dışa dönük, neşeli, korkaklığa veya derin düşünmeye yatkınlıkları yoktur, insanlara ve davalara bağlanma, sorumluluk alma, etik bir görüşe sahiptirler, başkalarına karşı sevecen ve ilgilidirler. Kendileri ve yaşadıkları sosyal dünyayla barışıktırlar.

17 Salt yüksek IQ’lu kadınlar : Kendilerinden beklenen entelektüel güvene sahiptir. Düşüncelerini akıcı biçimde ifade edebilir, geniş bir entelektüel ve estetik ilgi alanına sahiptirler. Öte yandan bu tip kadınlar aynı duymaya yatkın, ayrıca öfkelerini açıkça belli etmekten kaçınan kişilerdir. Salt duygusal zekası yüksek kadınlar : salt IQ’su yüksek kadınların aksine kendini ortaya koyabilen, duygularını doğrudan dile getiren, kendi kendine olumlu bakan, hayata bir anlam bulan insanlardır. Ayrıca, duygusal zekası yüksek erkekler gibi kadınlarda dışa dönük, neşeli, duygularını uygun biçimde ifade edebilen insanlardır..

18 Duygusal zekanın doğası (devamı…)  Kendini bil: Kavgacı samurayın zen ustası rahibe gelip cennet ve cehennem hakkında bilgi alması. Goleman bunu : kişinin içi dünyasında olup bitenin sürekli farkında olması anlamındaki özbilinç diye tanımlar. Bu nitelikteki bilince sahip olan zihin, duygularda dahil olmak üzere yaşananları gözlemler ve inceler. Bu nitelikteki bir bilinç Freud’un eşit dağıtılmış dikkat kavramına benzetilir

19  Tutkunun Köleleri: Kişinin kendini kontrol edebilmesi, kişinin kendisiyle iç sohbeti gibidir ve kişiyi duygularına esir olmaktan alı koyar. Normal olarak herkes kötü bir ruh halinde olabilir ve duygusal dürtülerle karşılaşabilir ancak, bazı insanlar bunları kontrol altına almayı ve elverişli bir şekle dönüştürmeyi başarabilirler. Kendini kontrol edebilme yeteneğine sahip olan kişiler, dürüst ve belirsizlikler karşısında sakin olurlar.

20 Tutkunun Köleleri (devamı…) Mantıklı ve kontrollü yöneticiler, güven ve adalet ortamı sağlarlar. Böyle bir ortamda, politika ve iç mücadeleler azalır, verimlilik ise artar. Kendini yatıştırabilmek, Yaşamın tatsız sürprizleriyle karşılaştıktan sonra kendini toparlayabilmek, kendine hakim olabilmek, fevri davranışları zaptedebilmek,doyumu erteleyebilmek. Sonuç olarak kendini kontrol edebilme, değişim ve belirsizlik altında rahat davranabilme ve dürüstlük olarak anlaşılmalıdır.

21

22  Temel Beceri: Matematik sınavına giren öğrencinin durumu. Duygusal rahatsızlığın zihin açıklığı üzerinde ne denli bir yıkıcı etkisi olabileceğinin bugüne kadar gördüğüm en açık kanıtı. Şimdi anlıyorum ki çektiğim işkence, büyük olasılıkla duygusal beynin, düşünen beyne egemen olabilme, hatta felce uğratabilme gücünün deliliydi. Kuvvetli olumsuz duygular dikkati kendi takıntılara çevirip zihnin odağını değiştirme çabasını aksatırlar.

23 Diğer taraftan motivasyonun etkisini başarıdaki rolünün düşünelim Duygusal zekası yüksek kişiler "başarı" ile özdeşleşirler. Eğer bir insan dış faktörler yerine başarıya dayalı bir motivasyon içinde ise bunun ilk işareti, kurumuna ve işine bağlılığıdır. Başarı ile motive olan kişiler, sürekli olarak performans çıtalarını yükseltmekte ve yüksek skorlara ulaşmaktan mutluluk duymaktadırlar.

24

25  Empati Kökeni: Empatinin kökeni özbilinçtir, duygularımıza ne kadar açıksak, hisleri okumayı o kadar iyi beceririz. Kendisi hakkında ne hissettiğini bilmeyen çevrenden tamamen acizdirler. Bu kişiler tonlara karşı sağırdırlar. Başkalarının ne hissettiklerini kaydedememek duygusal zeka bakımında büyük bir eksiklik ve insan olma başarısında da trajik bir başarısızlıktır. Çünkü ilginin şefkatin kötü olan duygusal ahenk empati yetisinden kaynaklanır.

26

27

28  Sosyal Sanatlar: olarak yetenekli bireyler, çevreleriyle ilgili mümkün olduğunca fazla bilgi sahibi olmak isteyecekler ve bu bilgileri sayesinde insanlar arasındaki uyumun sağlanması konusunda yetenekler sergileyeceklerdir. Goleman, başkalarının duygularını yönelebilmenin, insanlarla ilişki yürütmenin özünü oluşturduğunu belirtmektedir. Goleman'a göre iki insan etkileşimde bulunduğunda, ruh hali, duygularını daha güçlü ifade edebilenden (etken olandan), daha az ifade edebilene (edilgen olana) doğru aktarılmaktadır.

29 3. Duygusal Zeka Yakın Düşmanlar: Boşanmalardaki yükselişin nedeninin duygusal zeka düzeyindeki büyük ölçüde bir düşüşten değil; en mutsuz çiftleri bile bir arada tutabilmiş olan sosyal baskıların boşanmanın bir leke olarak algılaması ve ya kadınların kocalarını olan ekonomik bağlılıkları gibi giderek erozyona uğramasından kaynaklandığı öne sürülebilir. Ancak sosyal baskılar evlilik tutkalı olmaktan çıkmışsa, karı koca arasındaki duygusal güçler, beraberindekilerinin sürebilmesi için daha da hayati bir önem kazanıyor. Evliliği neyin ayakta tuttuğu yada neyin yıktığını en büyük aşaması, çiftin bir temas sırasındaki duygusal nüanslarının her an takibini sağlayan karmaşık fizyolojik ölçümlerin kullanılmaya başlamasıdır.

30  Kalbiyle Yönetmek: Mcbroom, yanında çalışanları yıldıracak kadar çabuk parlayan buyurgan bir mizaca sahip bir uçak pilotu. Uçak işinde sorun olduğunu görünce beklemeye alıp havada turladı ve yakıt bitip uçak düştü 12 kişi öldü. Yardımcı pilotlar gazabında korkarak ses çıkaramadılar Uyumlu çalışma ekibi bazı olumsuzlukları engelleye bilecek türdendir. Duygusal dengesi bozulan kişiler hatırlayamaz, dikkatini toparlayamaz, öğrenemez yada zihin açıklığıyla karar veremez. Bir yönetim danışmanın dediği gibi stres insanları aptallaştır.

31 4. Fırsatlara Açılan Pencereler  Aile Potasında Ebeveynler beş yaşındaki kızlarına yeni çıkan bir video oyunu öğretirken… Bu tür anlarda çocuklar içlerine işleyen dersler alır. Bu acı verici durumdan çocuğun çıkarabileceği sonuçlardan biri: ne ailenin neden bir başkasının onun duygularını umursamadığı olabilir. Çocukluk boyunca bu tür derslerin tekrarlanması yaşam boyu süren duygusal tekrarları da beraberinde taşır bir insanın yaşamını belirleyen derslerdir bunlar. Bu duygusal dersler sadece ebeveynlerin yaptıkları davranışlardan değil, kendi hislerini idare edişleriyle ve aralarındaki etkileşim modeliyle de verilir. ‘Aile yaşamda bize ilk dersleri veren okuldur’

32 Duygusal açıdan yetersiz ebeveynlik tarzları arasında en sık rastlanan durumlar:  Hisleri tamamen göz ardı etmek: bu tür anne-babalar çocuklarının duygusal sıkıntılarını ıvır zıvır yada dert kaynağı olarak değerlendirerek kendiliğinden geçmesinin gerektiğini beklemelerine inanırlar

33  Fazlasıyla serbest bırakmak: Bu tür anne-babalar çocuğun ne hissettiğinin farkındadırlar, ancak çocuk içindeki duygusal fırtınayla nasıl baş ederse etsin hatta, isterse başka birine vursun yaptığı hiçbir şeye karışmazlar.  Çocuğu aşağılayıp hislerine saygı göstermemek: Bu tür anne-babalar genellikle çocuğun hiçbir yaptığını onaylamaz, sert bir şekilde eleştirir ve cezalandırırlar. Örneğin çocuğun öfkesini belli etmesine hiçbir şekilde izin vermeyip en ufak bir huysuzluk belirtisinde bile cezalandırmaya yönelirler.

34