Okullarda Etik Kültür İsmail KANDEMİR EYTPE Tezli Yüksek Lisans 510115015 1.

... konulu sunumlar: "Okullarda Etik Kültür İsmail KANDEMİR EYTPE Tezli Yüksek Lisans 510115015 1."— Sunum transkripti:

1 Okullarda Etik Kültür İsmail KANDEMİR EYTPE Tezli Yüksek Lisans 510115015 1

2 Giriş Etik kelimesi Yunanca “karakter” anlamında olan “ethos” kelimesinden türetilmiştir ve alışkanlık, töre, gelenek anlamına gelmektedir (Shapiro ve Stefkovich: 2011). Türkçede “ethic” kelimesinin karşılığı olarak, Arapça’dan dilimize geçmiş “huy”, “mizaç”, “karakter” anlamına gelen ve “hulk” kelimesinden türeyen “ahlak” kelimeleri kullanılmaktadır (Cevizci, 2002). Hâlbuki etik evrensel değerleri kapsarken, ahlak yaşanılan toplumun tarihsel kültürüne, inançlarına, adet ve törelerine göre değişebilmektedir. Etik değerler insan hayatında, kültürel, ekonomik, toplumsal, bilimsel, hukuki, siyasi ve teknolojik alanlarda insanların davranış, eylem, karar ve tutumlarında etkili olan değer ve ilkelerdir (TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası, 2012). 2

3 Etik, günümüz dünyasında hayatımızda gittikçe daha fazla yer almakta ve son dönemlerde çok çeşitli çalışma ve etkinlik alanlarında araştırılmaya ve bu alanlardaki yaklaşım ve davranışların etik boyutları değerlendirilmeye ve tartışılmaya başlanmıştır (Aydın, 2003). Etik kural ve/veya ilkeler bireysel özelliklere göre değil, genel kabul görmüş kuramlara dayalı olarak geliştirilir. Etik ilkelerin gerçek boyuttaki temel taşı arzulanan en yüksek moral, ahlaki kavramıdır (Gül ve Gökçe, 2008). Örgütlerde etik problemlerin çözümünde üstlendiği görevlerin yanında etik ilkelerin ve kodların oluşturulması ve uygulanmasında da lidere büyük görevler düşmektedir. 3

4 Her meslekte olduğu gibi eğitim yönetiminde de uyulması gereken etik ilkeler vardır. Diğer mesleklere göre eğitimde etik ilkelere uygun davranışlar göstermek daha önemlidir. Çünkü okullar bireyleri hayata hazırlayan, topluma kazandıran yegâne önemli kurumlardır. Birey, etik kişilik kazanmada örnek olarak gördüğü ailesinden ve okul çalışanlarından etkilenmektedir. Bu sebeple etik iklim oluşturmada eğitim yöneticilerine büyük görevler düşmektedir (Büyükgökçe, 2015). Eğitim sisteminin gelecek asrın gereksinimlerine yanıt verebilmesi için okulların bilginin üretildiği, genelleştirildiği, korunduğu, aktarıldığı ve insanların ihtiyaçlarına cevap verebilecek yapılarda kuruluşlar olmaları zorunluluktur. Bu bağlamda okul müdürlerinin etik davranışları öğretmenleri şüphesiz etkilemektedir (Büyükgökçe, 2015). Yöneticinin ve öğretmenin davranışları da öğrenciler üzerine etki gösterdiği bilinmektedir. 4

5 Öğrencilerin temel etik davranışlarını algılayabilmeleri için etik kavramlarını anlamalarına yardımcı olunmak zorunludur. Örneğin, saygı duyma, dürüst olma, hoşgörülü olma gibi etik değerlerin çocuğun yaşamını nasıl etkilediği çocuğa gösterilmelidir. Bu kavramların uygulamalı olarak öğrencilere sunulması, bu etik değerlerin öğrenciler tarafından gösterilebileceğini garanti etmeyebilir. Bu sebeple çocuklara, sınıf ortamında arkadaşlarına dürüst davranmaları gerektiğinin gerekçeleri açıklanmalıdır (Aydın, 2014). 5

6 Yöntem Araştırma Deseni Nitel araştırma olarak tasarlanan bu çalışma “durum çalışması” deseni kullanılarak yapılmıştır. Bu araştırmada ulaşılan sonuçlar sadece bu araştırma için geçerlidir. Çalışma Grubu Araştırmanın çalışma grubunu, gönüllülük esasına dayalı olarak görüşme talebini kabul eden 3 okul müdürü ve 7 öğretmenden oluşmaktadır. Çalışma grubuna ait demografik değişkenler bir sonraki bölümde verilmiştir (Tablo 1). 6

7 Tablo 1: Çalışma Grubunun Demografik Özellikleri Statüf% Okul Müdürü 330 Öğretmen 770 Mesleki Kıdeminizf% 6-10 yıl 770 5 yıl veya daha az 330 Okulda ki görev süreniz?f% 1 yıl 440 2 yıl 330 3 yıl 110 4 yıl 110 9 yıl 110 Kaçıncı okulunuz?f% 2. Okulum 550 3. Okulum 220 4. Okulum 110 5. Okulum 220 7

8 Veri Toplama Aracı Veri toplama aracı olarak 3 soruyu içeren görüşme formu kullanılmıştır. Verilerin Toplanması ve Analizi Görüşmeler daha öncesinden görüşme yapılacak kişilerle randevu alınmak suretiyle belirlenen tarihlerde araştırmacı tarafından gerçekleştirilmiştir ve ortalama 20 dakika sürmüştür. Öncelikle görüşme sırasında elde edilen veriler Word belgesi olarak kayıt altına alınmıştır. Konuya ilişkin görüşme notları kodlanmış (M1, M2, M3, Ö1, Ö2, vb.) ve analiz sonucunda veriler çözümlenmiştir. 8

9 Bulgular Okulunuzun etik kültürünü nasıl görüyorsunuz? Görüşme yapılan eğitimcilerden ilk soru olan “Okulunuzun etik kültürünü nasıl görüyorsunuz?” sorusuna yanıt vermeleri beklenmiştir. Ve kişilerin görüşleri not altına alınmıştır. Yapılan görüşmelerde ki cevaplar analiz edildiğinde iki grup gözlenmektedir.  İstenilen düzeyde ve yeterli  İstenilen düzeyde değil ama yeterli 9

10 İstenilen düzeyde ve yeterli: Eğitimcilerin etik kültürü kurumları adına yeterli, istenilen düzeyde görmektedirler (f:8). Görüşmelerin ilk safhasında “etik” ve “etik kültür” kavramlarının neler olduğu üzerine konuşmalara yaşandı. Bu soru başlığında ki en güçlü seçenek olarak karşımıza çıkmaktadır. “Görev yaptığım okulda farklı siyasi görüşe sahip, farklı şehirlerden gelen öğretmen arkadaşlar bulunmaktadır. Herkes birbirinin düşüncesine ve fikrine saygılıdır.” M1, 6-10 yıl, 2 yıl. “Türk toplumunun değerleriyle aynı, standart görüyorum.” Ö2, 5 yıl ve daha az, 3 yıl. “Olumlu bir etik kültürü olduğunu düşünüyorum.” M3, 6-10 yıl, 2 yıl. “Etik anlamında sorun yaşamıyoruz.” Ö6, 6-10 yıl, 2 yıl. 10

11 İstenilen düzeyde değil ama yeterli: Görüşmelerde etik kültür hakkında bekledikleri veya istedikleri düzeyde olmamasına rağmen yeterli olduğunu ifade edenler oldu (f:2). “Kimi zaman bazı öğrencilerimizin davranışları ahlaki açıdan olumsuz olsa da genel olarak yeterli diyebilirim.” Ö3, 6-10 yıl, 4 yıl. “Genel manada iyi olsa da görüş ayrılıkları daha da artmaktadır. Bu ise istenilen bir durum değil..” Ö7, 5 yıl ve daha az, 1 yıl. 11

12 Okulunuzun etik kültürünü geliştirmek için neler yapıyorsunuz? Eğitimcilerden ikinci soru olan “Okulunuzun etik kültürünü geliştirmek için neler yapıyorsunuz?” sorusuna yanıt vermelerini istedim. Müdür ve öğretmenlerin görüşleri not altına alınmıştır. Yapılan görüşmelerde ki cevaplar analiz edildiğinde dört grupta toplanmıştır.  Rol Model Olma  Öğüt verici  Etkinlikler  Katkısız 12

13 Rol model olma: Eğitimcilerin etik davranışları kendinin sahip olup öğrencilerine “rol model” olarak katkı sağlayacaklarına olan düşüncülerini ifade ettiler (f:3). “Çok fazla bir şey yaptığım söylenemez sadece bireysel olarak çocuklara en iyi şekilde faydalı olmaya çalışıyorum. Diğer şeylerle fazla uğraşmıyorum.” Ö7, 5 yıl ve daha az, 1 yıl. “Mesleğimi en iyi şekilde idrak edip, mesleğimin vermiş olduğu önemi farkına vararak ve ona göre davranışlarda bulunarak.” M3, 6-10 yıl, 2 yıl. “Söz ve davranışlarımıza özen gösteriyoruz. Çevredekilere de örnek olmaya çalışıyoruz.” Ö6, 6- 10 yıl, 2 yıl. 13

14 Öğüt verici: Olaylara ilişkin veya bazen olay yaşanmadan hikâyeler ve menkıbelerle öğrencilere ders verici nitelikte katkı sağlayarak kendilerini katkı sağlamış hissediyorlar (f:3). “Sadece dersimi değil hayatın kendi kurallarını da öğrencilere aktarmaya çalışıyorum. Benim için öncelik çalışkan öğrenci değil ahlaklı bireydir.” Ö1, 6-10 yıl, 9 yıl. “Öğrencilere doğruyu, yanlışı, iyiyi, kötüyü öğretmeye ve aşılamaya; onların topluma ve ailelerine yararlı bireyler olarak yetişmesine katkıda bulunmaya çalışıyorum.” Ö2, 5 yıl ve daha az, 3 yıl. “Öğrencilerimizin etkilenebileceğini düşündüğüm olaylar anlatmaya, yaptıkları davranışların sonuçlarının neler olabileceği konusunda kendilerinin sorgulama yapmalarını sağlamaya ve her şeyden önemlisi kendi davranışlarımla da örnek olmaya çalışıyorum.” Ö3, Ö6, 6-10 yıl, 4 yıl. 14

15 Etkinlikler: Okul müdürlerinin okul kültürüne katkı olarak algıladıkları, yönetici olarak etkinlikler, sosyal faaliyetler ve öğretmenlerle aralarının iyi olması olduğunu ifade ettiler (f:2). “Göreve geldikten sonraki ilk işim bu konuyla ilgilenmek oldu. Öğretmenlerin birbirine saygılı ve hoşgörülü olmaları için zaman zaman okul dışında etkinlikler düzenledim. Öğretmenlerin okul yönetime güvenmeleri için ve her öğretmene eşit seviyede olduğu göstermek için gizli saklı hiçbir iş yapmamaya özen gösterdim. bir hata yapıldığında ceza yerine sözlü ikazda bulundum. Hangi öğretmenimin ihtiyacı varsa bir an önce çözmek için elimden geleni yaptım. Farklı zamanlarda tek tek tüm öğretmenler şu cümleyi sarfettiler " Hocam okul müdürlüğü için oy kullanacak olsak her zaman sizi seçerdik."” M1, 6-10 yıl, 2 yıl. “Sosyal faaliyet, slayt genel kültür” M2, 6-10 yıl, 1 yıl. 15

16 Katkısız: Okullarında ki etik kültüre katkılarının olmadığını veya bilmediklerini ifade ettiler (f:2). “Bilmiyorum.” Ö4, 6-10 yıl, 1 yıl. “Hiçbir şey.” Ö5, 5 yıl ve daha az, 1 yıl. 16

17 Okulunuzun etik kültürünü geliştirmeye yönelik önerileriniz nelerdir? Okul Müdürlerinin ve öğretmenlerinin durum analizi, katkılarının ne olduğunu sorduktan sonra konuya ilişkin tedavi niteliğinde üçüncü soru olan “Okulunuzun etik kültürünü geliştirmeye yönelik önerileriniz nelerdir?” sualini yönelttik ve yanıtları not tutuldu. vermelerini istedim. Müdür ve öğretmenlerin görüşleri not altına alınmıştır. Verilen cevaplar analiz edildiğinde sekiz grup oluşmaktadır. 17  Okul Yöneticilerinin liyakata göre atanması  Sınav sisteminin değiştirilmesi  Ödüllendirme  Toplumsal Bilinç  Hizmetiçi  Müfredat  Katkısız  Şeffaflık

18 Katkısız: Okullarında ki etik kültürün gelişmesi adına düşüncesi veya önerisi olmayan eğitimci sayısının yüksek olması dikkat çekicidir (f:3). “Önerim yok.” Ö2, 5 yıl ve daha az, 3 yıl. “Bilmiyorum.” Ö4, 6-10 yıl, 1 yıl. “Bilmiyorum.” Ö5, 5 yıl ve daha az, 1 yıl. Okul Yöneticilerinin liyakata göre atanması: Eğitimcilerin etik kültürü etkilemesi adına yöneticinin liyakat kriteri ekseninde atanmasının olumlu katkısı olacağını ifade etmişlerdir (f:2). “……Okul müdürlerinin siyasetle değil liyakatla, yaptığı çalışmalarla seçilmesi taraftarıyım.“ M1, 6-10 yıl, 2 yıl. “Okulların siyaset üstü kurumlar olması gerektiğini, idari görevlere gerçekten liyakatli kimselerin getirilmesi gerekmektedir.” Ö7, 5 yıl ve daha az, 1 yıl. 18

19 Sınav sisteminin değiştirilmesi: Özellikle Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi olmak üzere sınav kaygısı güdülen dersler için sınav sisteminin gözden geçirilmesi faydalı olacaktır (f:1). “Din Kültürü dersinden öğrenciler okulda ki sınavlarda veya üniversite sınavında sorumlu tutulmamalı, çünkü etik kültürün öğrencilerimiz tarafından içselleştirilmesi için bu kültürün en iyi öğrenilebileceği ders olan Din Kültürü dersinin bir sınava tabi olması, bu dersin ya da derste anlatılanların sadece sınav kaygısıyla öğrenilmesi gereken bilgiler olduğu şeklinde algılanmakta ve öğrenci davranışları üzerinde herhangi çoğunlukla bir etkisi olmamakta veya kalıcılığı sağlanamamaktadır.” M3, 6-10 yıl, 2 Hizmetiçi: Öğretmenlerin mesleki sorumluluğunun farkında olması için gerekli eğitimlere ve bilinçlendirmelere ihtiyaç vardır (f:1). “Her öğretmen mesleğinin gereğini yaparken örnek davranışlar sergilemeye daha özen göstermelerini öneririm.” M3, 6-10 yıl, 2 yıl. Toplumsal Bilinç: Toplumu oluşturanın bireylerin olduğunun altının çizilerek birey üzerinde durulması önemlidir (f:1). “İstisnasız her bireyin uygun ortam oluşturulduğu takdirde topluma bir katkısı olabileceğinin herkes tarafından kabul edilip bu yönde çalışmalar yapılmalı.” Ö1, 6-10 yıl, 9 yıl. 19

20 Müfredat: Eğitim sisteminde ders müfredatlarının konuya ilişkin gözden geçirilmesi ve derslerde “etik” kavramının altının çizilmesi gerekmektedir (f:1). “Derslerde hocaların bu konulara deyinerek ders anlatması.” M2, 6-10 yıl, 1 yıl. Şeffaflık: Okul yönetiminin şeffaflık politikası yürütmesinin faydalı olacağı ifade edilmiştir (f:1). “Şuan ki durumumuzdan çok memnunuz. Bu şekilde devam etmesi için okul yönetimi ve öğretmen arkadaşlar arasındaki köprüleri yıkıp her konuda şeffaflığı benimsemek çok önemli olacağı düşüncesindeyim.” M1, 6-10 yıl, 2 yıl. Ödüllendirme: Olumlu hareketlerin teşvik edilerek ödüllendirilmesinin katkı sağlayacağı söylenmiştir (f:1). “Etik davranışlar konusunda özellikle öğrencileri bilgilendirip bu konudaki güzel örnekleri ön plana çıkarıp onların güzel kazanımlar elde etmelerini sağlayabilir gerekirse ödüllendirme yapabiliriz. Bu etik kültürün gelişimini sağlayacaktır.” Ö6, 6-10 yıl, 2 yıl. 20

21 Sonuç Yapılan görüşmeler ve görüşme notları analizi sonucunda bazı çıkarımlara varılmıştır. Çelik (2015)’e göre etik ilkelerin okul personeli tarafından kabul görebilmesi için, bu ilkelerin okul kültürüne yerleştirilmesi gerekir. Okulun örgütsel değer ve normlarıyla bütünleşen etik kurallar, daha kolay benimsenir. Okul yöneticisi, etik değerlerin vazgeçilmez değerler olduğunu öğretmenlere kabul ettirmek zorundadır. Okul yöneticisi etik değerleri okul kültürüne yerleştirmeyi bir yönetsel zorunluluk olarak görmelidir. Araştırma da benzer mesleki kıdeme sahip okul yöneticileri “etik” ve “etik kültür” hakkında yeterli bilgiye sahip olmadıkları ve bilgi eksikliği ekseninde kendi okul durumlarını yeterli gördükleri görülmüştür. Yöneticilerin bu konulara önem verip kendi bilgi ve birikimlerini arttırarak okula liderlik yapmaları yerinde olacaktır. 21

22 Araştırmada ortaya çıkan bir diğer konu ise etik kültürün oluşmasını ve devamlılığını her açıdan etkileyecek en önemli faktör olan yöneticilerin “liyakata göre atanması” fikridir. Kalite konusunda geliştirdiği ilkelerle ünlü olan Deming’in ifade ettiği gibi “liderin görevi bir güven ortamı oluşturmaktır”. Okul yöneticisi güven ortamını oluşturduğu zaman, etik ilkelere uyma konusunda kararsızlık büyük ölçüce ortadan kalkar (Çelik, 2015). Eğitimcilerin %20 si etik kültürü kendi beklentileri veya hedefleri doğrultusunda görmese de mevcut sistem dahilin de yeterli gördükleri ortaya çıkmıştır. Eğitimcilerin öğretmen olmadan önce aldıkları eğitimin, çevresel ve bireysel beklentileri ve hedefleri doğrultusunda göreve başladıklarında sistemin yapısını fark ederek hayal kırıklığı yaşadıkları ve bu doğrultuda ilk yıllarında tükenmişlik hissine daha çok kapıldıkları farklı çalışmalarla ortaya koyulmuştur. 22

23 Eğitimcilerin okullarının etik kültürünün gelişmesi adına kendi bireysel sorumluluklarını önplana alarak mesleki konumları itibariyle “rol model” olma güdüleri doğmuştur (f:3). Öğretmen, sınıfın lideri iken Müdür de okulun lideri olarak yer almaktadır. Eğer liderin karakterinden kuşku duyuluyorsa liderlik davranışının altında hangi dürtülerin yattığı, izleyenlerin merak konusu olacaktır. Liderin arkasından gidenler, kendi yollarını çizebilmek için liderin tutarlığına bakarlar (Pennington, 1998). Bu açıdan öğretmenlerin kendilerini iyi yetiştirmeleri ve değerlere sahip bireyler olarak toplumda önemli bir konumda katkı sağlamaları gerekmektedir. Öğretmenlerin ve yöneticilerin kendilerinin “rol model” olma dışında önemli gördükleri bir konu da öğüt vermedir. Eğitimciler, anlattıkları olaylar veya hikâyelerle öğrencilere anlatıdan çıkarımlarda bulunarak ders almalarını önemsemektedir (f:3). Okul yaşamında diktatörlüğe yer yoktur. Eğer lider, izleyicilerden etik değerler uygun davranmalarını bekliyorsa, verdiği öğütleri önce kendisi tutmalıdır (Çelik, 2015). 23

24 Sosyal faaliyet veya etkinliklerin önemi katılımcıların %20 tarafından önemsenmiştir. Okul olarak yapılacak toplu hareketlerin getirisinin olduğu düşünülmektedir. Bunun için belirli programlamanın yapılması önem arz etmektedir. Çelik (2015)’e göre bu konuda atılacak ilk adım, okulun etik kurallar programının hazırlanmasıdır. Bu program bir ölçüde okulun etik yasası olarak görülebilir. Etik kültürün oluşturulması için bir diğer önemli konu ise eğitimcilerin hizmet içi eğitime tabi tutulmasıdır. Öğretmenleri etik değerler konusunda yetiştirmek ve bu değerleri bütün öğretmenler tarafından aynı biçimde yorumlanmasını sağlamak için, hizmet içi eğitim seminerleri düzenlenmelidir. Bu tür kısa süreli seminerler, okul içinde yapılabilir. Seminerin yöneticisi okul müdürü olmalıdır. İlköğretim okullarında etik değerler konusunda düzenlenecek seminerlere ilköğretim müfettişlerinin öğretici olarak katılması, semineri daha etkili kılabilir (Çelik, 2015). 24

25 Önemli konulardan biride katılımcılardan Ö6 kodlu öğretmen tarafından dile getirilen “Ödüllendirme” olarak göze çarpmaktadır. Ödüllendirme veya taltif etme ile olumlu hareketlerin öneminin altı çizilebilir. Çelik (2015), bu konuda etik kültürü yerleştirme sürecinin bir parçası da, etik değerlere uygun davranmanın ya da davranmamanın bir karşılığı olmasını sağlayan ödül ve ceza mekanizmasının oluşturulmasıdır demiştir. Araştırma neticesinde farklı yaklaşımlarda ortaya çıkmıştır. Bunlar yönetimin şeffaf olması, sınav sisteminin gözden geçirilmesi, toplumsal bilinç ve müfredatın etik değerler göre düzenlenmesidir. Bu bakış açısıyla eğitimcilerin etik kültürün gelişmesi için önerilerinin farklı konularda olduğu dikkat edilerek kapsamlı çalışma ile konuya ilişkin farklı öneriler ortaya çıkartılabilir. 25

26 Kaynakça Aydın, İ. (2003). Eğitim ve Öğretimde Etik (2. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Aydın, Y. (2014). Etik Davranma Becerisinin İlkokul-Ortaokul Öğrencilerinde Gelişme Düzeyi Üzerine Öğretmen Görüşlerinin İncelenmesi (Muğla İli Örneği), Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Muğla, Eğitim Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Büyükgökçe, S. (2015). Okul Müdürlerinin Etik Liderlik Davranışlarının İncelenmesi, Bir Karma Yöntem Araştırması, Mevlana Üniversitesi, Konya, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Cevizci, A. (2002). Etiğe Giriş. İstanbul: Paradigma Yayınları. Çelik, V. (2015). Eğitimsel Liderliği (8. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Gül, H. ve Gökçe, H. (2008). Örgütsel Etik ve Bileşenleri. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, 13,377-389. Pennington, R. G. (1998). Güvenin Önemi. Executive Excellence, Vol 15 Shapiro, J. P. & Stefkovich, J. A. (2011). Ethical Leadership and Decision Making in Education: Applying Theoretical Perspectives to Complex Dilemmas (3 rd Ed.). New York: Routledge Publishing. Türk Mühendis ve Mimarlar Odaları Birliği (2012). Etik, Kodlanan Etik ve Pratiği. Ankara: Elektrik Mühendisleri Odası Yayını. 26

27 Dinlediğiniz için teşekkürler... 27