Türkiye’deki Roman Vatandaşlar Semineri Grup 4: İş Yaşamı ve İstihdamdaki Engeller Doç.Dr. Sibel Kalaycıoğlu Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyoloji Bölümü.

... konulu sunumlar: "Türkiye’deki Roman Vatandaşlar Semineri Grup 4: İş Yaşamı ve İstihdamdaki Engeller Doç.Dr. Sibel Kalaycıoğlu Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyoloji Bölümü."— Sunum transkripti:

1 Türkiye’deki Roman Vatandaşlar Semineri Grup 4: İş Yaşamı ve İstihdamdaki Engeller Doç.Dr. Sibel Kalaycıoğlu Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyoloji Bölümü Point Otel 15-16 Aralık 2010

2 Türkiye’de işgücü pazarının durumu 1980ler den bu yana azalan formel sektör iş olanakları İşgücü pazarının esnekleşmesi Özelleştirme süreci ve ekonomik krizlerin istihdam üzerine etkisi Enformel sektör işgücünün artması Uzun işsizlik dönemlerinin artması > Dezavantajlı gruplar, kadınlar, gençler, engelliler, düşük vasıflı işçiler ve bu kapsamda Romanlar için düşük istihdam olanakları - AB entegrasyon süreci içinde benimsenen aktif işgücü politikalarının daha çok kadın ve genç işgücünü geliştirmeye yönelmesi ancak diğer dezavantajlı kesimleri dışarıda bırakması

3 Sosyal güvenlik reformu Sağlık sistemindeki reformun iş ve istihdamdaki konuma bağlanması Yeşil kart sisteminde uygulamalardaki aksaklıklar Devletin sağlık sistemine ayırdığı bütçenin halen yoksul, işsiz ve enformel kesimde çalışan büyük çoğunluğu içerecek şekilde düşünülmemesi Primli sisteme dahil olmanın çok kısıtlı olan formel sektör istihdamına ilişkin olması halbuki Türkiye’de Roman yurttaşlar dahil büyük bir dezavantajlı kesimin bu şartı yerine getirmekte zorlanması Primsiz güvence sisteminin daha çok sosyal yardımlar başlığı altında geliştirilip güvencesiz ve esnek istihdam konusunu kapsamaması > İş ve istihdamda formel bir iş durumu olamayan Roman yurttaşların sosyal güvence ve sağlık kapsamından da dışlanması

4 Türkiyede refah devletinde yaşanan dönüşümler Türkiye’de sosyal devlet sistemi büyük bir dönüşümden geçmektedir. Ancak halen düşük sosyal harcamalar (sosyal yardım dışında) Evdeki erkeğin esas kazanımına ve aileye dayanan refah anlayışı Kadın istihdamının düşük olması Refah harcamalarının aile ve istihdam statüsüne bağlı olması Sosyal hizmetlerin çok parçalı yapısı > Türkiye’deki Roman yurttaşların daha çok geçici ve kayıt dışı işlerde çalışmaları ve çoğu kez vatandaşlık kayıtları da bulunmaması refah devleti harcamalarından ve sosyal hizmetlerden aldıkları payın çok düşük olması ve çoğu durumda dışında kalmaları durumunu yaratmaktadır.

5 Türkiyede Roman yurttaşların iş ve eğitim deneyimleri Düşük eğitim düzeyi Formal istihdam olanağının bulunmaması, iş gücü pazarında talep edilen becerilere sahip olunmaması Kendileri ve çocukları için tek yapabilecekleri işleri müzisyenlik, çiçek satma ve merdiven silme, atık toplama olarak görmeleri, bu işlerin geleneksel olarak görülmesi Çalışma koşullarının sağlığa zararlı olması, soğukta uzun saatler kalma, üşütme, kalp ve akciğer hastalıkları, ayakta uzun saatler kalma, yürüme, hijyenik olmayan şartlar, gece geç saatlerde çalışma, v.b. Ayrımcılık ve başvurularda başarısız olmaları, Geçici ve kayıt dışı işlerde çalışabilmeleri > Ve bu işlerin gelecek getirmeyen hatta “karın bile doyurmayan işler” olması

6 Türkiyede Roman yurttaşların yaşam şartları Çok düşük standartlı barınaklarda ve çok kişi birarada yaşama, elektrik, su ve ısınma masraflarının yüksek olması ve yeterli yararlanamama Çalışma ve yaşama standartlarının düşük olmasının aile sağlığı ve çocukların eğitimine yaptığı olumsuz etkiler Yaşanan mahallelerin belediye ve diğer sosyal hizmetlere ulaşmasındaki eksiklikler Çoğu ailede Vatandaşlık kaydının ve nüfus cüzdanının olmaması nedeni ile çocukların okula gidememeleri, sağlık hizmetlerinden yararlanamama Toplumdaki ayrımcılık nedeni ile kamusal alanı etkin kullanamama --- sivil, sosyal ve siyasi haklardan yararlanamama

7 Türkiyede Roman yurttaşların kendileri ve çocukları için gelecekteki iş ve yaşam beklentileri Kendilerinin işleri babalarından devralmaları, benzer yaşam ve iş koşullarının en az üç nesil boyu sürmesi Çocuklarında erken yaşta okulu bırakarak babaları ve anneleri ile “işe çıkmaları” Çocukların geleceğinin de kendilerinden farklı olmayacağına inanma Çocukların eğitime inanmamaları ve okul bırakma eğilimi Bir çeşit yoksulluk kültürünün gelişmiş olması ve bunun değişmeyeceği inancını geliştirmiş olmak

8 Roman Yurttaşlar neler diyor Edirne’de at arabacısı var, maşacısı var, kalaycısı var, demircisi var. Osmanlı zamanından çekirdekten yetişme

9 Roman Yurttaşlar neler diyor Ben şu an Alipaşa’da çöpçü olarak çalışıyorum, gece gidiyorum. Güvence hiç yok şimdi. Şu an sigortasızım  ama ilerde yapacaklar herhalde. Önceden sigortalıydım. Ben belediyede çalışıyordum, attılar beni Şafak Temizlik’ten. Attılar yani. Çok sene çalıştırmıyorlar. Ya özel iş, istediği zaman atabilir yani. Tazminat olmasın diye. Son işimi mecburi çalışacaktım yani. İyi de olsa, kötü de olsa çoluk çocuğumuz var, sorumluluğumuz var, çalışacaksınız. Ben şu an hiç boşta kalmıyorum. Bak şimdi, gündüz simit satarım, akşamüstü geliyom, çereze çıkıyom. Hiç duramıyorum. Bakma bu Pazar hanım göndermedi beni. Belli olmuyor. 400 geçer, 500 geçer, 600 geçer, 300 geçer. İşine göre değişiyor yani. Herkes ister kendi işini kendi yapsın. Ben isterim, sigortalı bir işe, garantili bir işe girelim, o da bulamıyoruz yani. Herkes ister kendi emniyetini alsın. Benim 10 senelik, 12 senelik sigortam var. Daha burda 5-6 sene çalışsam kendimi garantiye alcam, emekliye ayrılcam. Pastanede çalıştım iflas etti, biz de ayrıldık. Ben imalathanedeydim, yardımcı olarak çalışıyordum. Onda yaklaşık 150-200 milyon alıyordum fakat ordan 5-6 sene oldu ayrılalı. Ben şimdi orda kalsaydım 500-600 milyon olurdu. Şimdi benim sigortam olurdu. 13-14 senelik olurdu. Ben şimdi işsizlik parası alırdım belediyeden, şeyden Şafak Temizlik’ten. Onda da sicilin olmayacak, işinde vukuatın olmayacak, ona hak kazanıyorsun. Ben ona hak kazandım, 6 ay işsizlik parası aldım. İş bulsalardı bana zaten, işsizlik parası vermeyeceklerdi. Demek iş yokki piyasada, bana iş bulamadılar. Devlet haybeye iş parası vermez yani. İş bulsaydılar maaşımı keserdiler

10 Roman Yurttaşlar neler diyor Biz Roman çocuklarını okutup güzel yerlere getirmek istiyoruz. Bizim çocuklarımızdan öyle kafası çalışan var ki, ama bütçe yok. Bizim Çeri başlarımız hastaneye düşse, Yeşil Kartı yok. Hanım doğuracak, bir şeyler yapıcaz işte. Devlet büyüklerimiz yardımcı olmalı. Bizden de emniyet amiri çıkabilir. Avrupa’da sahip çıkmış devlet Roman kardeşlerimize. Burda yok. Romanlar eğitimsiz adamlar. İçerler, birbirlerini keserler, devlet sahip çıkmıyor kendilerine. Geri kalmışlar. Çocuğum eğitimli olsun, işi olsun, okusun. Okuduktan sonra müzisyen olsun. Konservatuarı bitirir. TRT’de çalışır. Okuyup da müzisyen olmak ne güzel bir şey.

11 Roman Yurttaşlar neler diyor Sabah 11 gibi gidiyorum aksam 7-8 e kadar. Bazen taş filan çekiyorum 15-20 TL’ye Kozyatağı tarafına. Aynı yerlere gidiyorum.Bazen ufak kızımı da götürüyorum,bazende dilenmeye gidiyorum.Zabıtalar rahatsız ediyorlar, sivil polislerde götürüyorlar. Anne babadan bu işe başladım,plastik toplamayarak başlar herkes burada.Doğru düzgün işimizi yapamıyoruz, topladıklarımızı zabıta alıyor, yakıyor, para istiyor. Dilenince alıp dövüyorlar. (erkek, 29yaş, eşi ve oğluda dilencilik yapıyor)

12 Roman Yurttaşlar neler diyor Daha önce çapa kazıyordum. Merdiven siliyordum. 4 merdivenim vardı ama dördünü birden şirket aldı elimden. Şimdi kızımla birlikte kiremithanede kiremit taşıyoruz. Yövmiye ile çalışıyoruz. 6 milyon ben, 6 milyon kızım alıyor. Mahallede kadınlar gidiyormuş. Kulaktan kulağa duydum. Sabah 8, akşam 5 yapıyoruz. Işimden hiç memnun değilim, çok ağır, erkeğin yaptığı işi biz yapıyoruz. Her an bir sıkıntı yaşanıyor. Erkek bir başkasına kızıyor, bize küfrediyor. Huzurevinde hasta bakmak ya da çocuk bakmak isterim…Kocam lağım açıyor, duyduğu zaman gidiyor, 10 milyon alıyor. …Bugün cenazeyi kaldırmaya paramız yok. (kadın,42)

13 Roman Yurttaşlar neler diyor Sabah 5 de kalkar müzayedeye giderim çiçek almaya. 2 gibi gelirim. Bir mal alıyoruz 2-3 gün satıyoruz. Akşama kadar müşteri bekliyoruz. Akşam 8 e kadar buradayız. Eve dönüyoruz. El yüz yıkar yemek yiyoruz. 12 de yatıyoruz. 10 müşteri ancak geliyor günlük. 40-50 TL ancak kalır elimize.....Bende kapalı yerde olmak, çalışmak isterim ama ilkokul terk, elimizden gelen yok. Ellerim hep yanıyor çiçeklerden.

14 Roman Yurttaşlar neler diyor Babadan eğitim olmayınca hep böyle yaşadık. Kendi tahsilimiz de yok.Bir yere başvursak mesleğin ne diye soracaklar. Ben ancak kapıcılık yapabilirim. Bu hayattan bıktık, güzel bir iş istiyoruz. Çaycılık, temizlik, güzel yaparız. Biz temiz insanlarız. Artık bundan sonra gençlere sorun. Bizim böyle gider, bu şekilde çalışacağız ölene kadar. (erkek, 50 yaş)

15 Roman Yurttaşlar neler diyor Sazımı alır Kadıköy’e Barlar sokağına giderim. Müzik çalınca ekmeğimi alırım. Yalnız çıkarım. 5-6 gibi akşam çıkarım, 12- 2 ye kadar. Son otobüse kadar çalıyorum.Korkuyorum daha geç saate kalmaya. Kötü meslek ama çoluk çocuk var. 10-20 alıyorum da ekmek çıkıyor.Kaymakamlığa gittim, birşey çıkmadı.Çocuğumda kekemelik var yardım istedim, maaş bağlamadılar.Devlet bize bakmıyor.

16 Roman Yurttaşlar neler diyor Sabah namazı kalkarım, karda buzda gelirim.Nasip neyse sattığın olur satamadığın olur. Günde 4 saat uykum. Aksam 11 e kadar çalışırım. Bize belediye çiçek büfesi vaad ettiler. Romanlara vereceğiz dediler. Sonra işi bilmeyenlere, Roman olmayanlara sattılar.Biz kaldık yağmur çamurda satamıyoruz hiçbirşey. Mezata ihaleye giriyoruz ve yüksek fiyata alıyoruz çiçekleri ama satamıyoruz. Hepsi rant peşinde, benim malımı sen satacaksın yoksa büfeni alırız diyorlar. Çete gibiler, mecbur tutuyorlar belli yerden mal almak zorunda kalıyoruz. Başka yere geçiyoruz bu seferde zabıta bütün malımızı alıyor.

17 Roman Yurttaşlar neler diyor Çekçeği alır işe çıkarım. Hanımda fıtık var ben giderim. Burada herkes bu işi yapar. Bende kardeşlerimin yanında başladım. Herkes bildiği yere gider. Ben Yeni sahraya gidiyorum. 6-10, 14-17 gibi iki kez. Biriktirdiğimi günlük satarım Ümraniye de hurdacıya. Günlük 40-50 TL. Günlük satmasak yemeğimiz yok.... O gün kağıt parası getirdin mi kendini başarılı sayarsın. çocukların o gün aç kalmadı ise başarılısın....(erkek, 33yaş)

18 Değerlendirme Sosyal politikalar ve yurttaşlık açısından Türkiye’deki Roman Yurttaşların iş ve istihdam açısından sorunları neler ve çözüm yolları ? istihdam edilebilirliğinin arttırılması için geliştirilmiş beceri eğitimleri ve rehberlik hizmetleri gereklidir Ayrımcılıkla mücadele Eğitimde yeni politikalar ve eğitici eğitimi Varolan becerilerin saptanması yapılarak en azından her evden bir kişinin güvenceli istihdamı sağlanabilir... Kadın ve gençler için toplum merkezleri veya rehberlik hizmetleri Çocuklar için çeşitli sosyal ve sağlık hizmetleri