Arş. Gör. Yusuf GÜLEŞCİ 6331 s. İSGK KAPSAMI Melikşah Üniversitesi Hukuk Fakültesi İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku ABD.

... konulu sunumlar: "Arş. Gör. Yusuf GÜLEŞCİ 6331 s. İSGK KAPSAMI Melikşah Üniversitesi Hukuk Fakültesi İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku ABD."— Sunum transkripti:

1 Arş. Gör. Yusuf GÜLEŞCİ 6331 s. İSGK KAPSAMI Melikşah Üniversitesi Hukuk Fakültesi İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku ABD

2 Kanun’un Genel Özellikleri 5 Bölüm ve 9 geçici madde olmak üzere toplam 39 maddeden oluşma ktadır. 1. Bölüm: amaç, kapsam, kavramlar 2. Bölüm: işveren & çalışanların görev, yetki, yükümlülükleri 3. Bölüm: iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin örgütlenmesi ve koordina syonu 4. Bölüm: çalışma hayatının denetimi, idari yaptırımlar. 5. Bölüm: yönetmelikler, değiştirilen hükümler, ve kademeli olarak yürü rlüğe girecek olan hükümler

3 İSG hizmetlerinin hem kamu hem de özel sektör olmak üzere tüm faali yet alanlarında tüm çalışanları kapsayacak şekilde uygulama alanı geni ş tutulmuştur, Çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamak işverenin temel yü kümlülüğü kabul edilerek kanun işveren yükümlülükleri üzerine şekillen miştir, Geçmişteki kuralcı yaklaşımdan uzaklaşılarak önleyici, iyileştirici ve kor uyucu önlemleri içeren proaktif yaklaşım esas alınmış ve her işyeri için risk değerlendirilmesi yapılması öngörülmüştür,

4 Tüm işyerlerine işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı görevlendirme yükü mlülüğü getirilmiştir. Çalışanların eğitim ve bilgilendirilmesine de önem verilmiştir. Denetim faaliyetlerinin etkinliğini artıracak düzenlemeler yapılmıştır. İSG hizmetlerinin yerine getirilmesinde devlet desteğinden söz edilmişti r. İdari para cezalarının caydırıcılığı ve etkinliği artırılmıştır.

5 KANUNUN AMACI

6 Kanun’un Amacı Madde 1 – (1) Bu Kanunun amacı; işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve mevcut sağlık ve güvenlik şartlarının iyileştirilmesi için işveren ve çalışanların görev, yetki, sorumluluk, hak ve yükümlülüklerini düzenleme ktir.

7 KANUNUN KAPSAMI

8 KURAL Madde 2 1) Bu Kanun; kamu ve özel sektöre ait bütün işlere ve işyerlerine, bu işyer lerinin işverenleri ile işveren vekillerine, çırak ve stajyerler de dâhil olmak üzere tüm çalışanlarına faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır. Hem kişi olarak hem de işyeri olarak kapsam genişlemiştir. Eski Kanun’da (4857 s.K) 50 ve daha fazla işçi çalıştıran işyerleri için geç erli idi.

9 Gerekçe: İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin hükümler 4857 sayılı İş Kanunu kapsa mı ile sınırlı olup, çalışanların tümünü kapsamamaktadır. Onaylanan uluslararası sözleşmeler ve Avrupa Birliği iş sağlığı ve güvenliği mev zuatına uyum süreci ülkemizdeki farklı statülere sahip çalışanların da mesleki s ağlık ve güvenliklerinin korunması için daha kapsayıcı düzenlemelerin yürürlüğe konulması ihtiyacını ortaya koymaktadır. Tasarı Avrupa Birliğinin 1989 yılında kabul ettiği ve sınırlı istisnası dışında bütün çalışanları kapsayan (işçi, memur, kamu görevlisi, gemi adamı, gazeteci, hakim, savcı gibi farklı statülere sahip kişileri "çalışan" olarak tanımlayan) 89/391/EEC sayılı Çerçeve Direktifi ile ulusal ihtiyaçlar esas alınarak hazırlanmı ştır.

10 Çalışan: Kendi özel kanunlarındaki statülerine bakılmaksızın kamu veya özel işy erlerinde istihdam edilen gerçek kişi. İşçi, memur, diğer sözleşmeli personel Genç çalışan: Onbeş yaşını bitirmiş ancak onsekiz yaşını doldurmamış çalışanı, Çırak ve stajyerler de kapsamdadır.

11 İstisnalar (2) Ancak aşağıda belirtilen faaliyetler ve kişiler hakkında bu Kanun hükümleri uygulanm az: a) Fabrika, bakım merkezi, dikimevi ve benzeri işyerlerindekiler hariç Türk Silahlı Kuvvetl eri, genel kolluk kuvvetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığının faaliyetleri. b) Afet ve acil durum birimlerinin müdahale faaliyetleri. c) Ev hizmetleri. ç) Çalışan istihdam etmeksizin kendi nam ve hesabına mal ve hizmet üretimi yapanlar. d) Hükümlü ve tutuklulara yönelik infaz hizmetleri sırasında, iyileştirme kapsamında yapı lan işyurdu, eğitim, güvenlik ve meslek edindirme faaliyetleri. e) Denizyolu taşımacılığı yapan araçların uluslararası seyrüsefer hâlleri. (Ek: 10/9/2014-6552/15 md.; İptal: Anayasa Mahkemesi’nin 14/5/2015 tarihli ve E.: 2014 /177, K.: 2015/49 sayılı Kararı ile.)

12 Söz konusu düzenlemelerde (Direktif ve Uluslararası sözleşmelerin hükümleri) hem kamu ve hem de özel sektör olmak üzere bütün faaliyet alanlarına (sanayi, tarım, ticaret, idari işler, hizmet, eğitim, kültür, eğlence vb.) uygulanması vurgul anmaktadır. AB Direktifi, yalnızca, silahlı kuvvetler veya mahalli kolluk kuvvetleri (polis ve ja ndarma vb.) gibi belirli özel kamu hizmetlerinde veya direktifin hükümleri ile kaçı nılmaz bir şekilde çatışan koruma ve önleme faaliyetleri alanlarında uygulanma maktadır. Diğer yandan bu maddede sayılan istisnalar dışında kalan ve "çalışan" olarak ni telendirilenlerle birlikte, bir mesleği öğrenmek için eğitim gören çıraklar ve stajy er olarak tanımlananlar ile tarımda ve orman işlerinde çalışanların tamamı da k apsama dahil edilmiştir. Kanunun uygulama alanındaki çalışanlar; geçici veya daimi, kısmi veya tam za manlı çalışan gibi bir ayrıma tabi tutulmamıştır.

13 1. Kolluk Kuvvetlerinin Faaliyetleri Türk Silahlı Kuvvetleri, genel kolluk kuvvetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığının faaliyetleri İSGK kapsamı dışındadır. Ancak bu yerlerin fabrika, bakım merkezi, dikimevi ve benzeri işyerlerinde kiler İSGK kapsamındadır.

14 2. Afet ve Acil Durum Birimlerinin Müdahale Faaliyetleri Afet ve Acil Durum Müdahale Hizmetleri Yönetmeliği Kurum: Bakanlar Kurulu, 18.12.2013, RG.,18.12.2013, S. 28855 Kapsam MADDE 2 - (1) Bu Yönetmelik, afet ve acil durumlarda müdahale hizmetle rini yürütecek bakanlıklar, kamu kurum ve kuruluşları, valilikler, kaymaka mlıklar, özel ve özerk kuruluşlar, sivil toplum kuruluşları ile gerçek kişilerin görev ve sorumluluklarını, bunlar arasındaki işbirliği, koordinasyon ye karş ılıklı yardımlaşma esaslarını kapsar.

15 Afet, Acil Durum, Acil Yardım, Kavramları Afet: Toplumun tamamı veya belli kesimleri için fiziksel, ekonomik ve sosy al kayıplar doğuran, normal hayatı ve insan faaliyetlerini durduran veya ke sintiye uğratan, etkilenen toplumun başetme kapasitesinin yeterli olmadığı doğal, teknolojik veya insan kaynaklı olaylar. Acil durum: Toplumun tamamının veya belli kesimlerinin normal hayat ve f aaliyetlerini durduran veya kesintiye uğratan ve acil müdahaleyi gerektiren olayları ve bu olayların oluşturduğu kriz hali. Acil yardım: Afet ve acil durum hallerinde; arama, kurtarma, tıbbi ilk yardı m ve tedavi, defin, salgın hastalıkları önleme, yiyecek, içecek ve giyecek t emini, acil barındırma, ısıtma, aydınlatma, ulaştırma, enkaz kaldırma, alty apıyı asgari seviyede çalışır hale getirme, akaryakıt ve benzeri acil hizmet ve ihtiyaçların karşılanması ve bu konularda yapılacak her türlü iş, işlem, t ahsis, kiralama, satın alma, hibe, kamulaştırma ve benzeri faaliyetleri, (Yön. m. 4)

16 Afet ve acil durum hizmetleri Afet ve acil durum haberinin duyurulması, ön değerlendirme, haberleşme, güvenlik ve trafik, arama-kurtarma, tahliye, yangın söndürme ve ikincil afetler, altyapı, ulaşım altyapısı, enerji, sağlık, defin, barınma, beslenme, enkaz kaldırma, hasar ve zarar tespit, ayni ve nakdi bağış yönetimi, uluslararası destek ve işbirliği, satın alma, kiralama, gıda, tarım ve hayvancılık, tehlikeli maddelerle ilgili arındırma faaliyetleri ve psiko-sosyal destek gibi çalışmalar (Yön. m. 4)

17 Birimler Ulusal düzeyde afet ve acil durum hazırlık çalışmaları MADDE 14 - (1) Afet ve acil durumlara müdahale ile sorumlu bakanlık, kurum ve kuruluşlar Başkanlıkla koordineli olarak afet ve acil durum hazırlıklarını eksi ksiz bir şekilde yapar. Yeterli sayıda personeli görevlendirir, eğitir ve hazır hal de bulundurur. (2) Ulusal düzeyde servislerin yönetimine Başkanlığın belirleyeceği yöneticiler, yerel düzeyde servislerin yönetimine İçişleri Bakanlığı tarafından belirlenecek mülki idare amirleri görevlendirilir. Afet ve acil durum yönetim merkezleri MADDE 15 - (1) Afet ve acil durumlara müdahale ile sorumlu bakanlık, kurum ve kuruluşlar, valilikler ve valilerce gerekli görülmesi halinde kaymakamlıklar, bünyelerinde kurulan afet ve acil durum yönetim merkezlerince 7 gün 24 saat esasına göre afet ve acil durum hizmetlerinin yürütülmesini sağlar. Yerel düzeyde afet ve acil durum hazırlık çalışmaları MADDE 16 - (1) Yerel düzeyde afet ve acil durum hazırlıkları illerde valilerin, il çelerde ise kaymakamların koordinasyonunda tüm kurum ve kuruluşların dest eği ile yapılır.

18 Afet ve acil durumlara müdahalede işbölümü MADDE 24 - (1) Afet ve acil durumlarla ilgili afet öncesi hazırlık, afet sırası mü dahale ve afet sonrası ön iyileştirme çalışmaları çerçevesinde; a) Haberleşme, ulaştırma altyapısı, nakliye, teknik destek ve ikmal hizmetleri i çin Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, b) Yangın, defin, tahliye ve yerleştirme, güvenlik ve trafik hizmetleri için İçişleri Bakanlığı, c) Sağlık hizmetleri için Sağlık Bakanlığı, ç) Hasar tespit, altyapı, enkaz kaldırma hizmetleri için Çevre ve Şehircilik Bak anlığı, d) Psiko-sosyal destek, ayni bağış, depo ve dağıtım hizmetleri için Aile ve Sos yal Politikalar Bakanlığı, e) Gıda, tarım ve hayvancılık hizmetleri için Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakan lığı, f) Zarar tespit hizmetleri için Maliye Bakanlığı, g) Enerji hizmetleri için Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, ğ) Beslenme hizmetleri başta Türkiye Kızılay Derneği olmak üzere bakanlıklar, valilikler ve sivil toplum örgütleri, tarafından ulusal düzeyde hazırlık yapılır.

19 Koordinasyon birimleri MADDE 25 – (1) Ulusal düzeyde koordinasyon birimleri şunlardır: a) Afet ve Acil Durum Yüksek Kurulu. b) Afet ve Acil Durum Koordinasyon Kurulu. c) Başkanlık ve Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezi. ç) Bakanlık ve diğer kurum ve kuruluşların afet ve acil durum yönetim merkezl eri. (2) Yerel düzeyde koordinasyon birimleri şunlardır: a) İl afet ve acil durum koordinasyon kurulu. b) İl afet ve acil durum yönetim merkezi. c) İlçe afet ve acil durum yönetim merkezi.

20 3. Ev Hizmetleri Yemek, temizlik, çamaşır gibi evin günlük işleri. Ev hizmeti : Ev içerisinde yaşayan aile bireyleri tarafından yapılabilecek te mizlik, yemek yapma, çamaşır, ütü, alışveriş, bahçe işleri gibi gündelik işle r ile çocuk, yaşlı veya özel bakıma ihtiyacı olan kişilerin bakım işlerinin ail e bireyleri dışındaki kişiler tarafından yapılmasını ifade eder. (Ev Hizmetlerinde 5510 Sayılı Kanunun Ek 9 Uncu Maddesi Kapsamında Sigortalı Çalıştırılması Hakkında Tebliğ)

21 4. Bağımsız Çalışanlar Kanun’un kapsamı dışında olanlar: Çalışan istihdam etmeksizin kendi na m ve hesabına mal ve hizmet üretimi yapanlar Bir kişi bile çalıştırıyorsa Kanun’un kapsamına girecektir.

22 5. Hükümlü ve Tutukluların Faaliyetleri Kanun’un kapsamı dışında olanlar: Hükümlü ve tutuklulara yönelik infaz hi zmetleri sırasında, iyileştirme kapsamında yapılan işyurdu, eğitim, güvenli k ve meslek edindirme faaliyetleri Tutuklu nedir? Hakkındaki soruşturma veya kovuşturma devam etmekle birlikte, kaçma ş üphesi ve delilleri karatma şüphesi gibi nedenlerle tutukevine konularak h ürriyeti kısıtlanan kişiye tutuklu denir. Hükümlü nedir? Kovuşturma sonucunda hakkında verilen mahkûmiyet hükmü kesinleşen k işi hükümlüdür.

23 Ceza İnfaz Kurumları ile Tutukevleri İşyurtları Kurumunun Kuruluş ve İdar esine İlişkin Kanun Madde 1 - Hükümlü ve tutukluların meslek ve sanatlarının korunup geliştiri lmesi veya bir meslek ve sanat öğrenmeleri amacına yönelik olarak çalış malarını sağlamak üzere; işyurtları açmak ve bunların bütün mali ve idari i şlerini bir merkezden düzenlemek ve yönetmek amacıyla Adalet Bakanlığı na bağlı Ceza İnfaz Kurumları ile Tutukevleri İşyurtları Kurumu kurulmuştu r. İşyurtları Madde 6 - İşyurtları, hükümlü ve tutukluların meslek ve sanatlarını koruyu p geliştirmek veya bunlara bir meslek ve sanat öğretmek, bu suretle üretil en ekonomik değerleri pazarlamak için ceza infaz kurumları ile tutukevleri bünyesinde oluşturulan tesis, atölye ve benzeri ünitelerdir.

24 Hükümlülerin çalıştırılması Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun m. 29: Hükümlülerin çalıştırılması MADDE 29 - (1) Kurum hekimi tarafından ruhsal ve bedensel olarak sağlıklı olduğu belirlen en meslek sahibi olmayan hükümlüler ile meslek sahibi olan istekliler, kurum imkânları ölçü sünde belirlenen ücret karşılığında atölye veya işyurtlarında çalıştırılabilirler. (2) Çalıştırmanın amacı, hükümlülerin salıverilmelerinden sonra yaşamlarını sürdürecek me slek ve sanatları öğrenmelerini sağlamak, çalışma ve üretme isteklerini geliştirmek veya gü çlendirmektir. Çalıştırmada hükümlünün yeteneği, becerisi, eğilimi, zihinsel ve bedensel dur umları göz önünde bulundurulur. (3) Çocuk hükümlülerin çalıştırılması yalnızca meslek eğitimine yönelik olur. Öğretim kur umlarına veya örgün eğitime devam eden çocuk ile genç hükümlüler, öğretim yılı içinde atölye ve işyerlerinde çalıştırılmazlar. 4) Bunların çalıştırılmalarında 5.6.1986 tarihli ve 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanununun bu Kanuna aykırı olmayan hükümleri uygulanır.

25 Ücret ve sosyal haklar MADDE 32 - (1) Çalışan hükümlülere ürettiklerinden elde edilen gelirden, çalışmaları karşılığı ücret ödenir ve bu hükümlüler sosyal haklardan yararl andırılırlar. (2) Sosyal güvenlik kurumlarına tâbi olanlar ile bunların hak sahiplerine ya pılan her türlü yardım ve giderler, kendi mevzuatları çerçevesinde ilgili sos yal güvenlik kurumunca karşılanır.

26 AYM Kararı Dava dilekçesinin gerekçe bölümü Kişilerin tutuklu veya hükümlü olmaları, çalışan sıfatlarıyla sağlık ve güven lik haklarının ihlal edilebilmesi, en azından korunmasından kaçınılması içi n haklı sebep olarak görülemez. Tutuklu ve hükümlü çalışanların yarattıkları ekonomik güç ile Adalet Baka nlığının ihtiyaçlarının karşılanmasına katkı yapmasını beklemek, bunu hed eflemek yerine çalışanların sağlık ve güvenliğinin korunması için gerekli h arcamaların yapılması, tedbirlerin alınması Sosyal Devletin de bir gereğidi r. Bu bakımdan değerlendirildiğinde, haklı bir neden olmaksızın hükümlü ve tutuklu çalışanların sağlık ve güvenliklerinin gözetiminden kaçınılması Ana yasanın 2 nci, 17 nci ve 56 ncı maddelerinin ihlali olarak değerlendirilmişti r.

27 Ek dava dilekçesinin gerekçe bölümü Anayasanın 17 nci maddesinde, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma v e geliştirme hakkı, herkese tanınmıştır. Bu bağlamda, işyurtlarında çalışan hü kümlüler de bu hakkın kapsamındadır. Kişinin yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma hakkı, birbirleriyle sıkı bağl antıları olan, devredilmez, vazgeçilmez temel haklardandır. Bu haklara karşı h er türlü engelin ortadan kaldırılması da devlete görev olarak verilmiştir. Sosyal devletin ete kemiğe bürünerek hayata geçirilebilmesi, yasama hakkının korunması, sosyal güvenliğin sağlanması ve çalışanların iş kazanlarından ve meslek hastalıklarından korunması ile mümkündür. Bu bağlamda, yaşama ha kkının gereği olarak çalışanların iş kazaları ile meslek hastalıklarından korunm ası ve sosyal güvenliğin sağlanması, sosyal devlet olmanın da gereğidir. İşyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve dolayısıyla çalışanların iş kazaları ile meslek hastalıklarından korunması amacıyla çıkarılmış 6331 sayılı Yasa hükümlerinden cezaevlerinin işyurtlarında üstelik sigortalı olarak çalışan tutuklu ve hükümlülerin yararlandırılmaması, Anayasal koruma altındaki "yaşa ma hakkı ile maddi ve manevi varlıgı koruma haklarını", zedelediğinden ve gid erek ortadan kaldırdığından Anayasanın 17 nci maddesine aykırıdır.

28 Anayasanın 56 ncı maddesinde, devlete herkesin hayatını, "beden ve ruh sağlığı içinde sürdürmesini sağlamak" görevi verilmiştir. Devlet, işyerlerinde çalışanlar açısından bu görevini yerine getirebilmek a macıyla 6331 sayılı Yasayı çıkarmıştır. Cezaevi işyurtlarında çalışan tutuk lu ve hükümlülerin 6331 sayılı Yasadan istisna tutulması, kişinin hayatını beden ve ruh sağlığı içinde sürdürme hakkının özünü zedelediğinden ve Devletin, kişilerin yaşamını, ruh ve beden sağlığı içinde sürdürmelerini sa ğlamak amacını yerine getirmesini sınırlayıp zorlaştırdığından Anayasanın 56 ncı maddesindeki kurallarla bağdaşmamaktadır. Yukarıda açıklandıgı üzere, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununu n 2 nci maddesinin (2) numaralı fıkrasının (d) bendi, Anayasanın 17 nci ve 56 ncı maddelerine aykırı olduğundan iptali gerekir.

29 AYM Kararı İşyurtlarında yürütülen hizmetler esasen hükümlü ve tutuklulara bir mesleğin y a da sanatın ögretilmesi, bu meslek ve sanatların korunup geliştirilmesine yön elik olarak yürütülmektedir. Bununla birlikte infaz hizmetleri sırasında yürütülen bu meslek ve sanatlar aslı nda esenlendirme ve rehabilitasyon amaçlı olarak yürütülmekte, hükümlü ve t utukluların infazlarının daha rahat, güvenli yapılması ve topluma kazandırılma sı amaçlanmaktadır. Bundan dolayı hükümlü ve tutukluların işyurtlarında çalıştırılmaları isçi terimi k apsamında değerlendirilmemektedir. Zira, anılan kişiler için aslolan hukuki vas ıf isçi olmalarından ziyade hükümlülük ve tutukluluk halidir. Bunun doğal sonucu olarak hak ve yükümlülükleri de ayrı düzenlemelerle belir lenmektedir. Benzer şekilde bu kişilerin istihdamı, çalışma ya da çalıştırma olmaktan öte bir iyileştirme ve esenlendirme olarak kabul görmektedir. Nitekim, Ceza Infaz Kur umlarının Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin Infazı Hakkında Tüzük't e de hükümlü ve tutukluların istihdamı, iyileştirme olarak kabul edilmiştir.

30 Kanun, işçiler için işyerlerinde, iş sağlığı ve güvenliğini temin etmek üzere çıkarılmış bulunmaktadır. Devletin gözetim ve denetimi altında rehabilite amacıyla çalıştırılan hüküm lü ve tutukluların, gerek kendilerinin işçi sayılmamaları ve gerekse Devleti n de bu kişiler açısından işveren olarak kabul edilememesi nedeniyle Kan un'un getirmiş olduğu iş sağlığı ve güvenliğini temine ilişkin düzenlemeler den farklı bir uygulamaya tabi tutulabilmeleri mümkündür. hükümlü ve tutukluların işçi sayılmamaları nedeniyle Kanun kapsamı dışın da tutulması bu kişilerin iş sağlığı ve güvencelerinin olmadığı anlamına ge lmemekte, bu durum sadece kendi hukuki vasıflarına uygun olarak ele alı nmaktadır. Açıklanan nedenlerle, dava konusu kural Anayasa'nın 2., 17. ve 56. madd elerine aykırı değildir. İptal isteminin reddi gerekir.

31 Denizyolu Taşımacılığı (AYM İptal) 6552 sayılı Kanunun 15. maddesiyle 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği K anununun 2. maddesinin ikinci fıkrasına eklenen (e) bendiyle, “Denizyolu t aşımacılığı yapan araçların uluslararası seyrüsefer hâlleri” İş Sağlığı ve G üvenliği Kanununun kapsamı dışına çıkarılmıştı. Alt Komisyonda verilen bir önergeyle Tasarıya çerçeve 15. madde olarak eklenen maddenin gerekçesinde ise, “Tabi oldukları uluslararası sözleşme lerin bulunması nedeniyle ve deniz ve hava taşımacılığının kendine özgü çalışma koşulları dikkate alınarak ülkemizdeki girişimcilerin uluslararası re kabetten olumsuz etkilenmemelerini teminen uluslararası denizyolu ve ha vayolu taşımacılığı yapan araçların seyrüsefer hallerini 6331 sayılı İş Sağl ığı ve Güvenliği Kanununun … kapsamı dışında tutan bir düzenlemenin T asarıya” eklenmesinin kararlaştırıldığı belirtilmiştir.

32 “Denizyolu taşımacılığı yapan araçların uluslararası seyrüsefer hâlleri” nin 6331 sayılı Kanundan istisna tutulmasının nedeni, uluslararası seyrüsefer hallerinde “tabi oldukları uluslararası sözleşmelerin” uygulanacak olması v e ayrıca ülkemiz armatörlerini iş sağlığı ve güvenliği kapsamında yapılaca k harcamalardan muaf tutarak uluslararası rekabette maliyet avantajı sağl anması ile gerekçelendirilmişti.

33 Türkiye’nin Deniz Hukukuna İlişkin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşme İle Anlaşmalar Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi, Lozan Barış Anlaşması, Montreux Boğazlar Sözleşmesi, Denizde Arama ve Kurtarma Uluslararası Sözleşmesi 1979, Milletlerarası Denizde Can Emniyeti Sözleşmesi (Solas-1974), Gemiadamlarının Eğitimi, Belgelendirilmesi ve Vardiya Standartları Hakkı nda 1978 Uluslararası Sözleşmesi (STCW Sözleşmesi), luslararası Sağlık Tüzüğü 1985, Marpol Antlaşması, Barcelona Konvansiyonu, Cenazelerin Nakli Anlaşması, Ölülerin Nakline Dair Beynelmilel İtilafname, Avrupa Topluluğu ile Türkiye Cumhuriyeti Arasında Topluluğun Halk Sağlı ğı Alanındaki Eylem Programına (2003-2008) Türkiye’nin Katılımı Hakkınd aki Mutabakat Zaptı’nın Onaylanması Hakkında Karar

34 Bu sözleşme ve anlaşmaların içinde denizyolu taşımacılığı yapan araçları n uluslararası seyrüsefer hallerinde gemiadamlarının iş sağlığı ve güvenli ğini konu alan veya ilgilendiren herhangi bir kural bulunmamaktadır. ILO’nun 155 ve 161 sayılı sözleşmeleri tüm çalışanların iş sağlığı ve güve nliği, özellikle 92 ve 134 sayılı sözleşmeleri ise gemiadamlarının iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin genel çerçeve ve ilkesel kuralları ortaya koyan ulusla rarası sözleşmelerdir ve doğrudan uygulanabilirliği olmayan bu sözleşmel erin işlevi bunları imzalayarak sözleşmeye taraf olan devletleri mevzuatlar ında sözleşmelerin öngördüğü gerekli düzenlemeyi yapma yükümlülüğü al tına sokmasıdır

35 İptal İstemi «Denizyolu taşımacılığı yapan araçların uluslararası seyrüsefer hâlleri”ni 6 331 sayılı Kanunun kapsamı dışına çıkararak çalışanların yaşam hakkı ile iş sağlığı ve güvenliği haklarını, uluslararası ticari rekabetin alt bileşeni hal ine getiren, ticari karlılığı sağlamak için bir maliyet unsuru olarak gören ve böylece uluslararası deniz yolu taşımacılığı yapan girişimcilerin şahsi kaz ançları uğruna çalışanların yaşam hakkı ile iş sağlığı ve güvenliği hakların ı korumasız ve güvencesiz bırakan iptali istenen düzenleme, usulüne göre yürürlüğe konulmuş yukarıda sıralı uluslararası sözleşmelerle bağdaşmad ığından, Anayasanın 90. maddesine aykırıdır.

36 AYM Kararı Denizyolu taşımacılığı yapan araçların uluslararası seyrüsefer hâllerinde, 6331 sayılı Kanun’da öngörülen hükümler uygulanmayacaktır. Uluslararası seyrüsefer hâlleri, denizyolu taşımacılığı yapan araçların Tür kiye Cumhuriyetinin egemenlik alanında bulunan Türk iç suları ve kara sul arı ile münhasır ekonomik bölge olarak ilan edilen alanlar dışında kalan aç ık denizlerdeki seyrüseferlerini ifade etmektedir. Ayrıca, 3.6.1981 tarihli ve 155 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği ve Çalışma Or tamına İlişkin ILO Sözleşmesi ile 7.6.1985 tarihli ve 161 sayılı İş Sağlığı Hizmetlerine İlişkin ILO Sözleşmesi ’nde de, Devletin bu yönde tedbir almasını gerekli kılan hükümler yer alma ktadır.

37 Türk armatörlerce denizyolu taşımacılığında kullanılan araçların açık denizlerdeki seyrüs eferleri sırasında 6331 sayılı Kanun’un uygulanmaması, bu seyahat süresince deniz araç larında çalışanların, 6331 sayılı Kanunla işçi güvenliği ve iş sağlığının korunması amacıy la getirilen hükümlerden yararlanamamaları anlamına gelmektedir. 134 sayılı İş Kazalarının Önlenmesine (Gemi adamları) İlişkin ILO Sözleşmesi ile 92 sayı lı Mürettebatın Gemide Barınmasına İlişkin ILO Sözleşmesi’nde taraf devletlere, deniz ad amlarının iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin çeşitli ödevler yüklenmiş ise de bunların hiçbirin in doğrudan uygulanma olanağı bulunmamakta, taraf devletlerin bunları iç hukuklarında yapacakları yasal ve idari düzenlemelerle hayata geçirmeleri gerekmektedir. İç hukukumuzda da 6331 sayılı Kanun dışında, deniz adamlarının iş güvenliği ve sağlığı nın korunmasına yönelik herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Deniz araçlarının uluslararası seyrüsefer hâlleri 6331 sayılı Kanun’dan istisna edildiğine göre, deniz adamlarının uluslararası taşımacılık kapsamında açık denizlerde bulunduklar ı sürece Anayasa ve uluslararası sözleşmelerin zorunlu kıldığı iş sağlığı ve güvenliğine ili şkin korumalardan yararlanmaları mümkün olamamaktadır. Bu durum, yukarıda açıklana n sosyal hukuk devleti ilkesiyle bağdaşmamaktadır.

38 6331 sayılı Kanun’da öngörülen yükümlülüklerin yerine getirilmesinin arm atörler için maliyeti artırıcı bir unsur olduğu ve bu durumun, Türk armatörl erinin, iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin tedbirler alınmasını zorunlu kılmaya n ülkelere ait işletmeler karşısında rekabet gücünü belli ölçüde azalttığı m uhakkaktır. Ancak deniz adamlarının yaşamını ve sağlığını doğrudan etkileyen iş güv enliği ve işçi sağlığı tedbirlerinin alınmasının, maliyetlerin azaltılması ve ar matörlerin rekabet gücünün artırılmasına feda edilmesi Anayasa’da güven ceye bağlanan yaşam hakkını ihlal etmektedir.

39 İş sağlığı ve güvenliği ile çalışma ortamına ilişkin temel sözleşme olan 15 5 sayılı ILO Sözleşmesi’nin 1. maddesinin birinci fıkrasında, Sözleşme’nin bütün ekonomik faaliyet kollarına uygulanacağı belirtildikten sonra, ikinci fıkrasında, bu Sözleşmeyi onaylayan üyenin, mümkün olan e n erken safhada, ilgili işçi ve işverenlerin temsilcisi olan kuruluşlara danıştı ktan sonra, “işin gereği olarak önemli özel sorunlar yaratan deniz taşımacı lığı veya balıkçılık gibi belirli ekonomik faaliyet kollarını”, tamamen veya kı smen uygulama alanı dışında tutabileceği hükme bağlanmış ise de bu durum, bu kişilerin iş sağlığı ve güvenliğine yönelik korumalardan tama men yoksun bırakılabilecekleri anlamına gelmemektedir. Nitekim Sözleşme, bu ekonomik faaliyet alanında çalışanları tamamen kor umasız bırakmamış, 1. maddenin üçüncü fıkrasında, taraf devletlere, uyg ulama alanı dışında tutulan her bir ekonomik faaliyet kolunda çalışanların yeterli şekilde korunması için önlemler alma ödevi yüklemiştir.

40 Dava konusu kuralın gerekçelerinden biri de “deniz taşımacılığının kendin e özgü çalışma koşullarının bulunması”dır. Anayasa’nın yukarıda açıklanan hükümlerinde, deniz taşımacılığı sektörü nde çalışan işçilerin yaşam ve sağlık haklarını doğrudan ilgilendiren iş sağ lığı ve güvenliğine yönelik önlemlerden mahrum bırakılmasına olanak tanı yan herhangi bir istisna öngörülmemiştir. Bununla birlikte iş sağlığı ve güvenliğine yönelik ne tür tedbirler alınacağın ı belirlemek kanun koyucunun takdirindedir. Kanun koyucunun, işin mahiy etini dikkate alarak çeşitli ekonomik faaliyet türleri itibarıyla farklı tedbirler öngörmesi mümkündür. Fakat bazı çalışanların bütünüyle, öngörülen tedbirlerin kapsamı dışında b ırakılması Anayasayla uyumlu olmaz.

41 Deniz taşımacılığının kendine özgü koşulları nedeniyle 6331 sayılı Kanun’d a getirilen yükümlülüklerin, bu işle uğraşan işverenler yönünden yumuşatıl ması veya belli ölçüde farklılaştırılması kanun koyucunun takdirindedir. Ancak, 6331 sayılı Kanun’da öngörülen yükümlülüklerin, deniz taşımacığın a özgü koşullar ve zorlukların gerektirdiği ölçüde yumuşatılması yerine, dav a konusu kuralla, deniz taşımacığında kullanılan araçların uluslararası seyr üsefer hâlleri bütünüyle 6331 sayılı Kanun’un kapsamı dışına çıkarılmıştır. Bu durum, deniz adamlarının uluslararası taşımacılık kapsamında açık deni zlerde bulundukları sürece Anayasa ve uluslararası sözleşmelerin zorunlu k ıldığı iş sağlığı ve işçi güvenliğine ilişkin korumalardan yararlanmamaları so nucunu doğurduğundan Anayasa’ya aykırılık teşkil etmektedir.

42 Çırak ve Stajyer Bu Kanun; …, çırak ve stajyerler de dâhil olmak üzere tüm çalışanlarına faaliye t konularına bakılmaksızın uygulanır. Mesleki Eğitim Kanunu m. 3: c) "Çırak", çıraklık sözleşmesi esaslarına göre bir meslek alanında mesleğin gerektirdiği bilgi, beceri ve iş alışkanlıklarını iş içerisinde geliştir ilen kişiyi; İSGK m. 6: İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri (4) (Ek: 10.09.2014-6552/16 md.) Birinci fıkranın (a) bendine göre yapılacak gö revlendirme süresinin belirlenmesinde 05.06.1986 tarihli ve 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu ile 4/11/1981 tarihli ve 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu kapsa mındaki öğrenci statüsünde olan çırak ve stajyerler, çalışan sayısının toplamın a dâhil edilmez. Yargıtay: «4857 sayılı Yasa'nın 77/son maddesinde iş sağlığı ve güvenliğine iliş kin tüzük ve yönetmeliklerde yer alan hükümlerin, işyerindeki çıraklara ve stajye rlere de uygulanacağı bildirilmiştir».

43 İŞVEREN İşveren: Çalışan istihdam eden gerçek veya tüzel kişi yahut tüzel kişiliği ol mayan kurum ve kuruluşlar. (İSGK m. 3/1-ğ) İşveren vekilleri: İşveren adına hareket eden, işin ve işyerinin yönetiminde görev alan işveren vekilleri, bu Kanunun uygulanması bakımından işveren sayılır.

44 Yer Bakımından Uygulama İşyeri bazında düzenleme. İşyeri: Mal veya hizmet üretmek amacıyla maddi olan ve olmayan unsurlar ile çalışanın birlikte örgütlendiği, işverenin işyerinde ürettiği mal veya hizm et ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen işyerine bağlı yerler ile dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden ve mesleki eğitim yerleri ve avlu gibi diğer ekle ntiler ve araçları da içeren organizasyonu, (İSGK m. 3/1-h)

45

46