MERVE ÇAKMAK MADEN YATAKLARI DEĞERLENDİRME PROJE:

... konulu sunumlar: "MERVE ÇAKMAK MADEN YATAKLARI DEĞERLENDİRME PROJE:"— Sunum transkripti:

1 MERVE ÇAKMAK 0881204 MADEN YATAKLARI DEĞERLENDİRME PROJE:
GÜNEYDOĞU ABD’DE FOSFAT YATAKLARININ ARANMASI I. SAFHA:Bölgeyle İlgili Tanıma 1- Bölgenin bütünün incelenmesi (LİTERATÜR TARAMASI): Bölge Adına Cevher Adına Fosfat tanımı, temel özellikleri Fosfat oluşumu Fosfat yataklarının oluşum prosesleri, fosfatın yan kayacı ve oluşum şartları Beraber bulunduğu mineraller ve diğer temel özellikleri v. Fosfat yataklarının dünyadaki özellikleri ve dağılımı Güneydoğu ABD jeolojisi Bölgede bulunan fosfat cevheri ve özellikler viii. Arazinin yeri Uyarı: Modelin belirlenmesine yardımcı olur. Cevherin metresini belirtmeye, oluşacak cevherin hangi miktarlarda ve seviyelerde olduğunun belirtilmesine yardımcı Çalışmaya başlamadan önce mutlaka hangi cevheri görmemiz gerektiğini bilmeliyiz. Bu nedenle FOSFAT EL ÖRNEĞİ mutlaka incelenmelidir. Fosfat kireçtaşına çok benzer görünümdedir, bu sebeple dikkatli belirlenmelidir. Bölgeye ait tüm SONDAJ LOGLARI gözden geçirilmelidir. KARŞILAŞTIRMA Literatür taraması sonunda çalışılan bölge ile diğer fosfat depolanmalarının karşılaştırılması ve pozitif negatif özelliklerin bulunması, Uyarı: Eldeki veriler ile teori uyuşmak zorundadır. Çalışma alanı orman alanı, askeri alan, sit alanı, turistik bir merkez veya başka bir ruhsat sahası olabilir. Literatürdeki ayrılıklar ve uyuşmazlıkların belirlenmesi Çalışma alanının araştırılmaya uygun olup olmadığı araştırılır. Bu çok önemlidir. Ruhsat alanının özelliği, kapatılıp kapatılmadığı, kapatılmış bir alan ise nedenleri mutlaka araştırılmalıdır. Bunu yapmadan safha 2 ye asla geçilmez. MERVE ÇAKMAK

2 MERVE ÇAKMAK 0881204 Uydu Çalışmaları
2- Bölge adına jeolojik çalışma yapılır. Önemi: cevherleşmenin belli olduğu alan tespit edilir. Tüm alan dışında aranılan spesifik bölgenin yeri tespit edilebilir. Bölge adına yapılmış eski çalışmalar taranır. Paleojeolojik,paleocoğrafik çalışmalar yapılır. Eğer değiyor ise Uydu çalışmasına geçilir. Eğer değmiyor ise çalışma bırakılır. Uydu Çalışmaları Uydu verileri ile fosfat “reflection differency” nedeniyle kolayca tanımlanabilir. Uydu çalışmalarının yanı sıra varsa fotojeolojik veriler de taranır. Uydu görüntüsü retrifikasyonu Tüm haritaların retrifikasyonu Bölge koordinatlarının girilmesi Fay ve filtrelerin uygulanması Jeoloji sayısallaştırılarak uyduya girilir. Bölgedeki tüm çizgisellikleri abartı ile ortaya çıkartır. - Çizgisellikler üzerinden sayısallaştırma yapılır. - Sayısal vektörüzerinden “gül diyagramları” yapılır.. - Gül diagramı ile ortaya çıkan hakim yön ile drenajdan ortaya çıkan gül diyagramındaki hakim yön karşılaştırılır. Uyduda çalışılan bölge geniş ölçekte incelenmeli, çevre ile bağlantılarına bakılmalı. Alan küçük olsa bile bölgenin hikâyesi bir hat ya da başka bir oluşumdan ileri gelebilir. Önce bütüne bakılmalıdır. Bunun faydası 3 ve 4. safhalarda görülecektir. NEDEN: Araziye gitmeden çalışılacak alan daralıyor. Kaya tiptektonik, cevher yayılımı, cevheri kolay bulduracak unsurlar belirlenir. Uyduda fosfat ile ilgili tüm formasyonlar yön ve eğimleri, tektonik özellilkleri tanınmalıdır. Ümit veren bölgeler işaretlenir, daha sonra bu bölgelerden örnek alınmalıdır. Orman arazilerinde drenajlar görülmez. SRTM datası ile bölge modellemesi, gölge haritalaması (Shading) yapılmalıdır. II.SAFHA: Arama Safhası 1- Jip Jeolojisi a- Arazi planlaması yapılır, zaman ve masraf belirlenir. Plan yapılırken arazide her yere gidilmeli ve zamanın boşa harcanmaması sağlanmalı. c- Uydu görüntüleri ve diğer çalışmalar ile belirlenen unsurlar kontrol edilir. b- Jip jeolojisi sırasında ulaşımı zor olan yerlerden numune alınabilir,gerekirse kısa mesafeli tanıma sondajı yapılır (maliyet düşünülmelidir.) Araziye scintilometre ile gidilmelidir. Çünkü fosfatın yanı sıra bölgede radyoaktif oluşum da var olabilir. Sintilometre ile elde edilen radyoaktf ölçümler elde edilecek verilere yardımcı olabilir. MERVE ÇAKMAK Çalışılan bölgede ormanlık alan var ise Orman İdaresi’nden alınan bölgenin 5000 lik hava fotoğrafı ve uydu çalışmasına ihtiyaç duyulur. Ormanlık alanda bulunan yollar ancak Orman İdaresi’nden alına harita veya hava fotoğrafında tam gösterilmektedir. Jip jeolojisi esnasında bu unsurlar faydalı olacaktır.

3 MERVE ÇAKMAK 0881204 2- Numune alarak alan daraltma
Uyarı: Numune alınırken koordinatlar mutlaka belirtilir. Örnek alınırken kopmuş örnekler numaralandırılmaz (taşınmış olabilir), saha da birebir kırılmış örnek alınır. Numune alınırken, yapılacak analizler düşünülerek miktarı da ona göre belirlenir. 2- Numune alarak alan daraltma Bölgede en umutlu yerlerden başlanarak, önce yüzey numuneleri alınıyor, analiz ediliyor, analizi umutlu olan yerlerden küçük derinlikli (5-10m) sondajlar yapılır. Oluk numuneleri tercih edilir. 10 cm x 10 cm x seviye kalınlığı en çok tercih edilen numune boyutlarıdır. Önce tanıma sondajları yapılır, analizleri belli katlar için alınır. En çok koyu numunelerin görüldüğü yerlerden örnek olarak ortalama bir değer alınır. Alınan numunelerde; Tanıma Ayırma çalışmaları yapılır. Tanımadan numune ayrımı yapılamaz. Cevher zenginleştirilebiliyor mu? Test edilmelidir Tüm çalışmalar umut veriyor ise; SONUCUNDA 3. SAFHADA En umutlu olan yerlere detay sondaj çalışması yapılır. DEVAM Çalışmayı Bitir Sonuç: Alan daraltma Tüm bu belirlenen unsurlar çalışmaya uygun mu değil mi belirlenir. Sonraki Safhaya Geçiş III. SAFHA: Daraltılan Alan Bölgesinde Detay Jeoloji Araştırmaları 1-Detay jeoloji çalışmaları yapılır. 2- Fosfat ümitli jeolojik formasyonda, helikopter veya uçaklarla radioaktivite ölçme uçuşları yapılır ve anomaliler tesbit edilerek jeolojik haritaya aktarılır.Bilindiği gibi sedimanter fosfat ppm (Wassermann et al. 1963) arasında uranyum ihtiva ederler ve bu özellikleri ile diğer formasyonlardan ayrılırlar. Ancak radioaktivite ölçülerinin başarısı için, fosfatlı seviyenin aflöre olması gereklidir. Uçuş traversleri, jeolojik haritalama ile kontrol edilir ve tespit edilen petrografik ünitelerin P2O5 muhtevaları yarı kantitativ metotlarla araştırılarak haritaya aktarılır. Bu yönde en çok uygulanan ' metod «Shapiro» testidir Petrografik, Parlatma, Tipik jeokimya a- kaya için analiz a.1-iz element a.2.Nadir Toprak Element b- cevher analizi İzotop Sıvı kapanım Paleontolojik analizler alınan numunelerden yapılır. 3-Ön çalışma ile elde edilen veriler laboratuarda değerlendirilir. Jeokimyasal Araştırmalar için: Mineral alımı jeokimyasal değerleri tek başına belirleyemez. Analiz için Referans olarak Acme Laboratuvarları gösterilebilir. 4A paketinde ana elementler ICP-ES ile iz ve nadir toprak elementleri ise (4B paketi) ICP-MS ile yapılmaktadır. 4A Grubu: SiO2, Al2O3, Fe2O3, CaO, Na2O, MgO, K2O, TiO2, MnO, P2O5,Cr2O3, LOI, C, S 4B Grubu: Au, Ag, As, Ba, Be, Bi, Cd, Co, Cs, Cu, Ga, Hf, Hg, Mo, Nb, Ni, Pb, Rb,Sb, Sc, Se, Sn, Sr, Ta,Th, Tl, U, V,W,U, Zn, Zr, La, Ce, Pr, Nd, Sm, U, Gd, Tb, Dy, Ho, Er, Tm, Yb, Lu Tüm bu analizler sonucunda numunelerden mutlaka şahit numune kalmalı. 4-Detay radyometrik çalışmalar yapılır. En umutlu yerlerde sondaj gerçekleştirlir. MERVE ÇAKMAK 5-Yönlendrilmiş sınıflama yapılır. Emin olunan yerler koordinatları ile tanımlanır. Uyduda yer tanımlanarak benzerini bulması sağlanır. İki şekilde yapılır: Renk farkı ile radyometrik değerlerin farklılık yerleri tanımlanır. Fosfat değerleri yükse çıkan yerler taranır.

4 6- Bu kayalara ait jeokimyasal veriler alınıp, değerlendirilir (newpet, mimpet programları).
Bu safhada tekrar arazi gidişleri olabilir. Aynı kişi ile yapılamaz, çünkü farklı görüş ve yorumlardan yararlanılmalıdır. Aynı kişi ile gidilmesi yanlış yorumlamalara götürür. Tüm bunların hepsi araştırmanın işletmeye geçmesini sağlayacak unsurlardır. SONUÇ Olumsuz Olumlu VAZGEÇ BİR SONRAKİ SAFHA IV. SAFHA: Bölgenin 3 boyutlu modellenmesi Amaç: Sınırlanan bölge içindeki tenor ve rezerv dağılımı dekapaj kalınlığını, tesbit ederek ekonomik bir işletme plânına temel hazırlamaktır. Önce alan içinde bir dekapaj sistemi hazırlanır ve bu sisteme göre alan yarma, galeri, kuyu ve sondajlarla tahkik edilir. Kuyularla ulaşılamayacak derinlikler için sondaj yapılır. Numune miktarının düşüklüğü, masrafların yüksek olması, nedenleriyle sondaj ancak özel hallerde ve öncelikle fosfat horizonunun derinlerdeki devamlılığını tahkik için uygulanır. Üç boyulu yorumlama yapılır. Matematiksel hesaplamalar yapılır. Ekonomik özellikleri tam olarak belirlenir. Bölgede tatmin edecek detay analizler yapılır: Sondaj yerleri belirlenir, Ne kadar sondaj yapılacağı belirlenir Sondaj kayıtları tutulur, loglar hazırlanır. Üç boyutları GIS de hazırlanmalı Sondaj kayıtları için iki aşamaya çok dikkat edilmeli: b- Boşluk a- Usul Yüzeyde yapılmış jeofiziksel çalışma ve karotlardan alınan veriler uygun ise sondaj delikleri daha derinlerde jeofizik çalışma ve denemelere fırsat verir. 6. Öğütme teknikleri, cevher kazama teknikler, boyutu belirlenir. (Öğütme için mikroskopik incelemeler önemlidir.) Amaç: Cevher hakkında ortaya çıkarılan mineralojik, kimyasal elek analizleri sonucuna göre en uygun zenginleştirme metodu tesbit edilir. Bu önce laboratuvar çapında, detay etüd çalışmaları sonunda pilot çapta tecrübeler çerçevesi içinde uygulanır. Söz konusu cevherin zenginleştirmesi için en uygun kırma, öğütme ve separasyon kombinasyonu tesbit edilir. Kalker ganglı fosfatlar içinde kalsinasyon metodu aynı şekilde tecrübe edilir. Flotasyon, masraflı olması nedeniyle ancak özel hallerde Uygulanır. 7. Madeni çalıştırmak için belli husular belirlenmeli: Bölge tenör olarak uygun mu? Bölge rezerv olarak uygun mu? Bölge jeolojik olarak uygun mu? Bölge topografik olarak uygun mu? Bölge coğrafi konum açısından uygun mu? İşçi teminindeki güçlükler nelerdir? İklim faktörü Kimyasal impuriteler açısından bir fark var mı? Cevherdeki arz-talep nedir? Cevheri (siyasi olarak) satabiliyor musun? Yön- eylem araştırması Fizibilite Çalışmaları Arazi ve laboratuvarda yapılan detay etüdler sonucu, fosfatlı bölgedeki rezerv ve tenor dağılımı ile dekapaj durumu ve buna ilâve olarak cevherin mineralojik, kimyasal ve teknolojik özellikleri ortaya çıkarılmış demektir. Bu sonuçlar bir «fizibilite etüdü» çerçevesi içinde değerlendirilir. 8. YAS problemi varsa belirlenir, 9. Tesis yerleri belirlenir 10. Su problemi Cevher hazırlama testleri İşletme sınırı (cut of grade) belirlenir. Bu işlem maden bitene kadar yapılır. Çünkü maliyet aylık değişir. Cevher terkedilinceye dek maliyet devam eder. EKONOMİK / EKONOMİK DEĞİL Her safha tekrar gözden geçirilir. Çalışmayı bitir! V. SAFHA:Rapor Sunum Safhası Piyasa iyi kollanmalı, Tüm kalan detay ve eksikler belirlenmeli (madenin sürekliliği için tamamlanması gereken detaylar). İŞLETİM