DÜŞÜNME BECERİLERİ.

... konulu sunumlar: "DÜŞÜNME BECERİLERİ."— Sunum transkripti:

1 DÜŞÜNME BECERİLERİ

2 DÜŞÜNME NEDİR ? Düşünme, insanı diğer canlılar arasında farklı kılan beynin bir işlevidir. İnsanlar günlük yaşamda farklı sorunlarla karşılaşmakta ve bu sorunlara karşı farklı yaklaşımlar sergilemektedirler. İşte insanların sorunlara yaklaşımlarındaki farklılığın temelinde “yaratıcı düşünme” gibi önemli bir faktör yatmaktadır.

3 DÜŞÜNME NEDİR ? Bir konu üzerinde akıl yürütme, zihni yorma, fikir üretmek, muhakeme etmek, tefekkür etmek; tahmin etmek, akıldan geçirmek; hatırlamak, hatıra getirmek, hayal etmek, hayalinde canlandırmak; efkarlanmak, kederlenmek, tasalanmak, üzülmek, dertlenmek; bir şeye karşı ilgili olmak, titiz davranmak; görüş sahibi olmak; değerlendirmek, incelemek, bütün ayrıntıları hesaplamak; farz etmek, öyle saymak, aklına getirmek demektir (MEB, 1995).

4 DÜŞÜNME BİÇİMLERİ Düşünme, amacı ve taşıdığı beceriler açısından çeşitli biçimlerde sınıflandırılmaktadır. Bunlardan bazıları; Yaratıcı düşünme Eleştirel düşünme Yansıtıcı düşünme Metabilişsel düşünme’ dir

5 1. YARATICI DÜŞÜNME

6 YARATICI DÜŞÜNME NEDİR?
Yaratıcılık ve yaratıcı düşünme aynı anlama gelmemesine rağmen birbiri yerine kullanılabilen iki kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Oysa yaratıcı düşünme daha çok zihinsel etkinlikleri, Yaratıcılık ise hem zihinsel hem de performansa dayalı etkinlikleri çağrıştırmaktadır (Demirel, 2005). Yaratıcılık en basit şekliyle orijinal, farklı ürünler veya fikirler ortaya koyabilme yeteneğidir. Yaratıcı düşünme düşünenin, üreten, yeni durumları araştıran, eski sorunlara yeni çözüm yolları bulmadır

7 YARATICI DÜŞÜNME NEDİR?
Yaratıcı düşünme, farkında olarak ve bilinç altında gerçekleşen, zihinsel işlemleri içeren dinamik bir etkinliktir. Yaratıcı düşünme, yenilik, değişime açıklık, alışkanlıkların dışına çıkmak, alternatif çözümler bulmak, olaylar arasında yeni ilişkiler kurmak şeklinde özetlenebilir.

8 Yaratıcı Bireylerin Özellikleri
• Merak • Hayal gücü • Farklı • Girişimci • Güçlü sezgi • Risk alabilme • Kuşkucu olma • Özgünlük • Olumlu benlik algısı • Sıra dışı bağlantılar kurmak • Sorgulayan • Empati kurabilir • Odaklanabilir • Bütün ve parça arasında farkı görebilme

9 Yaratıcı Problem Çözmenin Evreleri ( Wallas Modeli (1926) )
1. Hazırlık Evresi 2.Kuluçka Evresi 3. Aydınlanma Evresi 4.Değerlendirme Evresi

10 Yaratıcı Problem Çözmenin Evreleri:
1.Hazırlık Evresi: Bu aşamada yaratıcı birey, bilgi edinir, problem hakkında fikirler üretir ve iyi fikirler yakalar. Hazırlık aşamasında, problem hakkındaki fikirler canlandırılarak hipotezler ve teoremler arasındaki ilişkiler incelenir. Böylece problem ortaya konur ve detaylı bir şekilde tanımlanır. Hazırlık aşamasında sorun açıklanır, tanımlanır, gerekli veriler toplanır, mevcut materyal gözden geçirilir. Kısaca bu aşamada birey sorun hakkında detaylı bilgi toplar.

11 Yaratıcı Problem Çözmenin Evreleri:
2.Kuluçka Evresi:  Kuluçka aşamasında, sorundan çıkarak geriye gidilir. Sorun zihnin irdelemesine, incelemesine bırakılır. Bu dönem hazırlık aşamasındaki gibi dakikalarca sürebileceği gibi haftalarca ya da yıllarca sürebilir. Bu arada dalgın düşünme, derin düşünme, bilinçaltı süreçler, görselleştirme ve duyumsal algılama gibi yetiler çalışır.

12 Yaratıcı Problem Çözmenin Evreleri:
3. Aydınlanma Evresi :Bu aşamaya kadar beyin sürekli problemle meşguldür ve birdenbire fikrin doğuşu hazırlanır. Bu evre durup dururken gerçekleşen bir evre değildir. Düşünce ortaya çıkıncaya kadar uzun bir süreç geçer. Ancak buluşlar anidir. Bu aşamada fikirler, duygular, düşünceler birdenbire birbirine uyar ve çözüm açık seçik olarak ortaya çıkar. Çözüm için gerekli olan düşüncenin aniden ortaya çıktığı bu aşama “aydınlanma” ya da “kavrama” olarak da isimlendirilir.

13 Yaratıcı Problem Çözmenin Evreleri:
4.Değerlendirme Evresi : Bu evrede problemin çözümü uygunluk, pratiklik, geçerlilik bakımından kontrol edilir. Mantıklı düşünmenin devreye girdiği ve fikirlerin daha ayrıntılı hale getirildiği bu evre “doğrulama” ya da “gerçekleme” olarak da bilinir.

14 YARATICI DÜŞÜNMENİN ENGELLERİ
Algısal engeller: Problemin farkına varamama, problem alanını fazla daraltma, kavramsal bilginin yetersizliği, gözlem becerisinin yetersizliği, ilişkileri görememe, değerlendirmede kullanılacak ölçütleri seçememe ve sebep sonuç ilişkisini algılayamama gibi öğelerdir. Duygusal engeller: Hata yapma veya eleştirilme korkusu, düşünme esnekliğinin olmayışı, tez canlılık, sabırsızlık, hemen sonuca ulaşma isteği, denetim korkusu, bağımlılık, önyargılı ol­ma, kendine güvensizlik, başarma korkusu, motivasyon azlığı gibi öğelerdir. Kültürel engeller: Öğrenilen toplumsal alışkanlıkları, töreleri kültürel engeller ara­sında sayabiliriz. Farklı kültürler kimi konularda yaratıcılığı özendirirken, kimi konular­da da yaratıcılığı engellerler. Öğrenilmiş engeller: Eşyalara ya da olaylara kalıp anlamlar verilmesi, eşyaları belirli bir tarzda kullanmaya alışma, fobiler ve tabular bu engellerden kabul edilebilir. Yüklü program engelleri: Bir öğretim programının belirli bir zamanda tamamlanma­sı zorunluluğu veya konuların üst üste yığılımı da yaratıcılığı önleyebilmektedir

15 Yaratıcılığı Geliştiren Öğretmen Özellikleri
• Öğretmen, öğrenciler için baskıdan uzak, eğlenceli keyif aldıkları, rahat bir öğretme-öğrenme ortamı hazırlayabilmelidir. • Özellikle, çocukların ilgilerini, gelişim özelliklerini merkeze alan, öğrencinin etkinliğine, araştırıcılığına problem çözmesine önem veren, öğrenci kararlarını ön plana çıkaran ilerlemecilik eğitim akımına uygun bir program, çocuğun yaratıcılığını besler. • Öğretmen sınıfta demokratik bir ortam yaratmalı; çocuklar ilgi duyduğu, istediği, kendini hazır hissettiği bir dersle ilgili etkinliklere başlayıp sürdürebilmelidirler. Karar büyük ölçüde öğrenciye aittir. Öğretmen, öğrencilerin özgürce denemeler yapmalarına, olağanın dışında çözümler bulmalarına fırsat yaratacak esnek öğretme- öğrenme ortam düzenleyebilmelidir.

16 Yaratıcılığı Engelleyen Öğretmen Özellikleri
• Öğrencilerin cesaretini kırma, • Öğrencileri aşırı eleştirme, • Öğrencileri aşırı övme veya aşırı yerme, • Dogmatik ve katı olma, • Güvensiz olma, • Öğrencileri birbirleri ile karşılaştırma • Sorumluluk vermekten kaçınma, • Öğrencilerin yapmak istediklerine sürekli olarak sınır koyma ya da engelleme. • Öğrencilerin yapması gerekenleri kendisi yapma, • Öğrencilerin fikirlerini almama ve onlara değer vermeme

17 Yaratıcı Düşünmeye Uygun Teknikler
• Buluş Yolu • Araştırma-İnceleme • Problem çözme • Örnek olay • Rol Oynama • Beyin fırtınası • Gezi, gözlem, deney • Altı şapkalı düşünme • Not alma

18 2. Eleştirel Düşünme

19 Eleştirel Düşünme Nedir ?
• Eleştirel düşünce sorgulayan bir yaklaşımla olayları ve durumları ele alma, irdeleyici bir bakış açısıyla yorum yapma ve bir ölçüte göre yargıda bulunma/karar verme becerilerini içerir. • Gerçeği bize aktarıldığı şekliyle olduğu gibi değil, nesnel bir şekilde, akıl yürüterek algılama sürecidir. • Eleştirel düşünce; şüpheci ve sorgulayıcı bir tutumla varlık, olay ya da durumlara bakabilme yeteneğidir.

20 Eleştirel Düşünmenin Özelliği
• Sorgulama, kuşku duyma, şüpheci yaklaşım sergileme • Olaylara çok yönlü ve çok boyutlu bakma • Farklılıkları hoş görme ve özgür düşünme • Değişime ve yeniliğe açık olma • Bağımsız düşünebilme • Düşüncelere ön yargısız, tarafsız bakabilme • Açık fikirli olma • Analitik düşünebilme • İrdeleme • Ayrıntıya inme, önemli yer tutma gibi özellikleri içerir.

21 Eleştirel Düşünmeyi Öğretmenin Yedi Adımı
• 1. Bilgiye göz atmak ( Tanımlama ve Etiketleme ) • 2. Benzerlikleri ve farklılıkları belirlemek (Karşılaştırma/ Bağlantı kurma) • 3. Genel temayı ve ilişkileri bulma (Sınıflandırma/ Bütünleştirme/ ön özetleme) • 4. Şimdi ne yapıyoruz? (Sonuç çıkarma) • 5. Doğru cevaplama (Kanıtlandırma) • 6. Benzer durumlara uygulama (Çıkarımda bulunma/ Projelendirme/ Uygulama) • 7. Ne Öğrendik? (Özetleme)

22 R. Ennis ’e göre eleştirel düşünme becerisine sahip bireylerde bulunması gereken özellikler (Ennis, 1985): 1. Esneklik: Doğru olarak gözükse bile, aksine kanıtlar bulununca yargısından vazgeçer. 2. Sabır: Herhangi bir zorluk veya engelle karşılaştıklarında hemen vazgeçmezler. Zorlukları ve engelleri çözebilecek bir yol buluncaya kadar uğraşırlar ve çözüm için beklerler. 3. Düşünerek Hareket Etme: Çözüm yollarını denemeden önce üzerinde tartışarak ne olduğunu ve neye yaradığını anlamaya çalışırlar. Herhangi bir konuşma yapmadan ya da yazmadan önce düşünürler. 4. Açık Niyetlilik: Kelimeleri siyah – beyaz, iyi – kötü gibi görürler. 5. Özerklik ve Bağımsızlık: Eleştirel düşünen biri karar vermekten kaçınmaz. Kendisini motive edebilir ve meraklıdır. Kendi kendisine düşünmekten kaçınmaz.

23 Öğretmenlerin eleştirel düşünme öğretiminde uyması gereken başlıca esaslar
Güvenli bir öğrenme ortamı oluşturma, Öğrencilerin düşüncelerini izleme, Katılımcı düşünmeyi cesaretlendirme, Cevaplardan ziyade soruları öğretme, Olayların ve cevapların birbirine bağımlılığını öğretme, Çok yönlü bakış açısı kazandırma, Duyarlılık oluşturma, Düşünceleri üzerinde hareket etme fırsatı sağlama, (Uysal,1998):

24 3. Yansıtıcı Düşünme

25 Yansıtıcı Düşünme Yansıtıcı düşünme bireylerin deneyleri üzerine düşünmesi, deneyimlerini sorgulaması, muhakeme etmesi ve anlam kazandırması olarak tanımlanmaktadır. Diğer bir ifadeyle, bireyin ne yaptığı, nasıl ve niçin yaptığı konusunda açık ve eleştirel bir şekilde düşünmesidir. Bu sayede, birey ne yaptığının farkına varmakta, yaptıklarının olumlu ya da olumsuz yanlarını ortaya çıkarmakta, olumsuz olanları nasıl olumluya çevirebileceğini düşünmekte ve bu yönde tedbirler alabilmektedir.

26 Yansıtıcı Düşünme Yansıtma (yansıtıcı öğretim, yansıtıcı araştırma, uygulama üzerine yansıtma) bugün eğitimde en önemli kavramlardan biridir. Temel olarak yansıtma kavramı eğitimin konularını derinlemesine açıklamak ve bunlara yön vermek amacıyla Dewey tarafından 1933’de açıklanmış olup uygulayıcıların pratik sorunlarıyla ilgilenen, bunlara uygun ve gerçekçi çözümler üretmeye çalışan etkin, amaçlı ve istikrarlı düşünme süreci anlamına gelmektedir. Yansıtıcı düşünme sonsuza kadar değişmeyi ve gelişmeyi kapsar. Yansıtıcı düşünme bireyin yaşamı boyunca nasıl değişeceğini düşünmenin bir yoludur.

27 Yansıtıcı Düşünme Yansıtıcı düşünme hem öğretmenlerin hem de öğrencilerin, öğrenme süreçlerinin vazgeçilmez bir unsurudur. yansıtıcı düşünme; hipotezler oluşturma, hipotezler üzerinde çalışma ve test etme, tümevarım yoluyla veri toplama ve tümdengelimci yaklaşımla sonuçlara ulaşmayı içeren bir üst düzey düşünme becerisidir.

28 YANSITICI DÜŞÜNEN ÖĞRETMENİN ÖZELLİKLERİ
Öğretimini sürekli ve amaçlı düşünür. Öğretmen eğitim hedeflerini , araç-gereçleri ve yöntemlerini sürekli olarak gözden geçirir. Açık düşüncelidir.Uygulamalara karşı soru ve tepkilere açıktır. Sınıf içi uygulamaları sorgular. Öğretimin sorumluluğunu alır. Öğrencilerinin gereksinimlerinden sorumludur, her öğrencisini sürekli kontrol eder. Öğretimini incelerken içten davranır. Yansıtmayı önemser çünkü yansıtma sayesinde nasıl bir öğretmen olduğunu anlar. Yansıtıcı düşünen öğretmen geleceği görür ve öğrencilerin de geleceği görmesini sağlar

29 YANSITICI DÜŞÜNMENİN ÖĞRETMENE SAĞLADIĞI YARARLAR
Öğrenmeyi arttıran öğrenme yaşantılarını yansıtmaya yönlendirir. Sınıftaki olayları çözümleme ve anlama yeteneği geliştirir. Etkili öğrenme ortamının oluşmasına yardım ederek sınıf yaşamını geliştirir. Öğretmene kendi mesleki yaşamını geliştirme imkanı sağlar ve öğretimi , okul kültürünü yeniden düzenlemesi için destekler.

30 YANSITICI DÜŞÜNMENİN ÖĞRENCİYE SAĞLADIĞI YARARLAR
1-Öğrenme hedefleri belirlemeye yardımcı olur. 2-Kullandığı öğrenme strateji ve stillerinin etkililiği üzerinde düşünmeyi sağlar. 3-Öğrenme düzeyini belirlemeye yardımcı olur. 4-Öğrenme sorumluluğunu almasını sağlar.

31 YANSITICI DÜŞÜNMEYİ GELİŞTİRME YAKLAŞIMLARI
1) Öğrenme yazıları: Öğrencilerin kişisel tepkilerini, sorularını duygularını, değişen görüşlerini, düşüncelerini , öğrenme süreçlerini ve içeriğine ilişkin bilgilerini kaydettikleri materyallerdir. 2) Kavram haritaları: Kavram haritaları, kavramları görsel yolla öğretmenin yanında, öğrencilerin kavramları öğrenme düzeyini değerlendirme aracı olarak da kullanılır. 3) Soru Sorma: Öğrencinin öğretmene , öğretmenin öğrencilere ve öğrencilerin birbirine sordukları üst düzeyde düşünmeye yönlendiren sorular yansıtıcı düşünmeyi geliştirir.

32 YANSITICI DÜŞÜNMEYİ GÖSTERME YOLLARI
Sözel yansıtma: Gerekli olduğunda kısa olarak kullanılmalıdır. Açık uçlu sorular ile sözel yansıtma sağlanır. Küme çalışmaları uygulanabilir. Drama-müzik: Öğrenme yaşantılarını yansıtmak için mimik, jest ve rol oynamadan yararlanılabilir. Öğrenci öğrenme yaşantısına ilişkin duygularını müzikal olarak sunabilir. Görsel sunumlar: Bu amaçla birçok görsel materyal kullanılabilir. Örneğin gazeteler, kalemler, karalama kağıdı, dergi resimleri görsel sunu olarak kullanılabilir.

33 YANSITICI DÜŞÜNMEYİ GELİŞTİRME YAKLAŞIMLARI
4) Kendine Soru Sorma: Öğrenciler öğrenme süreçleri boyunca kendileri sordukları sorular ile süreci değerlendirir.Sorulan sorular ile neyi , ne zaman , neden ve nasıl öğreneceklerine karar verir ve eksiklerini tamamlar. 5) Anlaşmalı öğrenme: Öğrencilerin öğrenme sürecine ilişkin kararlara katılımıdır.Bu sürece katılan öğrenciler öğrenme sürecinde daha etkili olurlar.Anlaşmalar tüm sınıf ya da kümeler ile yapılabilir 6) Kendini değerlendirme: Yansıtıcı düşünmeyi geliştirmek için öğrenciler süreç içine ve sonunda arkadaşlarını ve kendini değerlendirme imkanı sağlanmalıdır.

34 4. METABİLİŞSEL DÜŞÜNME (ÜSTBİLİŞ- YÜRÜTÜCÜ BİLİŞ , BİLİŞ ÖTESİ)

35 METABİLİŞSEL (ÜSTBİLİŞ- YÜRÜTÜCÜ BİLİŞ, BİLİŞ ÖTESİ)
Üst biliş, bireyin kendi bilişsel süreçlerini kontrol edebilme ve yönlendirebilme yeterliliği; bireyin problem çözmesinde planlama, izleme ve değerlendirmenin kullanıldığı yüksek düzeyde bir yönetsel süreç; bilişsel aktivitenin anlaşılması ve kontrol edilmesidir. Flavell, 1976 yılında çocukların ileri bellek yetenekleri konusunda yaptığı bir araştırmada ilk kez üst bellek (metamemory) terimini kullanmış ve bu kavramı literatüre kazandırmıştır.

36 ÜSTBİLİŞİN ÖZELLİKLERİ
1- Kişinin kendi öğrenmesinin , belleğinin ve hangi öğrenme görevlerinin gerçekçi bir şekilde tamamlanacağının farkında olmasıdır. 2- Hangi öğrenme yönteminin etkili, hanilerinin etkisiz olduğunu bilmesidir. 3- Bir öğrenme görevine başarılı olması muhtemel olan bir yaklaşım planlamasıdır. 4- Etkili öğrenme stratejilerini kullanmasıdır. 5- Kişinin o anki öğrenme durumunu izleyebilmesi, bilgiyi başarılı bir şekilde öğrendiğini yükseköğrenim ya da öğrenmediğini bilmesidir. 6- Daha önce depolanmış bilginin geri çağırımı için etkili yöntemler bilmesidir. ( Drmrod, 1990; s.292 ).

37 Üstbiliş Davranışları Geliştirmek İçin Stratejiler
 1.    Ne bildiğini ve ne bilmediğini belirlemek 2.    Düşündükleri hakkında konuşmak 3.    Düşünme günlüğü tutma 4.    Planlama ve öz düzenleme 5.    Düşünme sürecinden bilgi edinmek 6.    Öz değerlendirme

38 Metabiliş (üstbiliş) düşünme yeteneğine sahip olan öğrenciden beklenilen davranışlar
Bellek kapasitesinin, öğrenme sürecinin, sorumluluklarının, öğrenme düzeyinin farkında olması, Kendi öğrenme yollarını ve stratejilerini belirlemesi, etkin bir şekilde kullanması, öğrenmede güçlü ve zayıf yönlerini belirlemesi, Kendisine uygun öğrenme hedefleri  belirlemesi, buna uygun plan yapması ve uygulaması, Süreçteki hatalarını ve eksikliklerini belirlemesi ve gidermesi, Öğrenme sürecini ve elde ettiği ürünleri değerlendirilmesi.

39 Metabilişsel ve Yansıtıcı Düşünme Arasındaki Temel Fark Nedir?
Metabilişsel Düşünce : "düşünmeyi düşünme", bireyin kendi düşünmesinden, öğrenmesinden sorumlu olması. Hedeflerini belirlemesi, kendine uygun stratejiler belirlemesi ve kendini değerlendirmesi. Kısacası ne olduğunu, ne yapacağını, neye gücünün yeteceğini, nasıl yaparsa başarılı olacağını bilmesi ve buna uygun ortam oluşturmasıdır. Yansıtıcı Düşünme: Öğrendiklerini yeni duruma "yansıtma". Öğrenmelerini yeni duruma, günlük yaşama transfer edebilme yeteneğidir

40 DİĞER ÜST DÜZEY DÜŞÜNME BİÇİMLERİ
1) Tümevarımsal Düşünme Özelden genele ya da olaylardan yasalara geçiş şeklindeki, akıl yürütmedir. Özel gözlemlerden genel bir sonuca ulaşılmıştır. Somut işlemler döneminde kazanılmaya başlanır. 2) Tümdengelimsel Düşünme Genelden özele ya da yasalardan olaylara geçiş şeklindeki akıl yürütmedir. Kıyas, tümdengelimin en mükemmel şekli olarak kabul edilir. Bu nedenle, klasik mantık akıl yürütmede esas olarak kıyası almıştır. Soyut işlemler döneminde kazanılır.

41 DİĞER ÜST DÜZEY DÜŞÜNME BİÇİMLERİ
3) Analojik Düşünme : Bir olguyu bir olguya benzetmek aralarında çağrışım kurmak demektir. Bilinen bir kavramdan hareketle bilinmeyenin öğrenilmesidir. Özelden Özele Akıl Yürütmedir. 4) Iraksak Düşünme : Ortak düşünceden hareketle farklı düşüncelere ulaşabilmeye dayalı bir düşünme becerisidir. Iraksak düşünenler tepkisel, engellenmemiş ve rahat olurlar. Problem çözmede ıraksak düşünce kullanılır. 5) Yakınsak Düşünme : Farklı düşüncelerin dayandığı ortak düşünceleri bulmaya dayalı düşünme becerisidir. Yakınsak düşünenler ihtiyatlı ve duygusal açıdan tutuktur.

42 DİĞER ÜST DÜZEY DÜŞÜNME BİÇİMLERİ
6) Lateral Düşünme : Kişilerin sorunlara farklı yönlerden bakabilmeyi ve geniş düşünebilmeyi öğrenmelerini sağlamayı amaçlayan düşünme biçimidir. Lateral düşünce, klasik düşünce kalıplarının dışına çıkmaktır. Herkesin sahip olduğu verileri farklı şekillerde işleyip ayrıcalıklı sonuçlar çıkarmaktır. Bu düşünme biçimine uygun kullanılabilecek teknikler altı ayakkabılı uygulama, altı şapkalı düşünme ve altı değer madalyası olarak sayılabilir. 7) Hipotetik Düşünme : Günlük hayatta veya eğitim öğretimde karşılaşılan bir sorunu çözmek için olası çözüm yolları geliştirip bunları belirli bir düzene göre yapmayı sağlayan düşünme sürecidir. Eğer …. ve …. olursa …. olur şeklinde genel bir cümle yapısıyla ifade edilir. Hipotetik düşünmede sorunun görünen boyutlarının ötesine geçip çözüme ilişkin yollar belirlenmesi söz konusudur.

43 DİĞER ÜST DÜZEY DÜŞÜNME BİÇİMLERİ
8) Global Düşünme : Temeli, öğrenmeyi kolaylaştırmak için harita çizmeye dayanmaktır. Öğrenmemiz gereken bilgilerin haritalanması esastır. Beyin haritaları, zihin haritaları, kavram haritaları vb. 9) Refleksif Düşünme : Kendini gözlem ve analiz konusu olarak alan öznenin tutumudur. Refleksivite, kendi hakkında, kendi üzerine düşünen, kendisini bir obje gibi ele alıp bakabilen bir öznenin durumunu ifade eder.

44 DİĞER ÜST DÜZEY DÜŞÜNME BİÇİMLERİ
10) İnovatif Düşünme : Rutinden, yürüyen sistemden, rutin ürünlerden, rutin hizmetlerden, alışıla gelmişliklerden farklı olarak yenilikçi ve ticari boyutu geliştirilmiş bir düşünmeyi amaçlar. İnovatif düşünme yukarıda sayılan düşünme biçimlerinin tamamıyla kullanımını da gerektirir.

45 TEŞEKKÜRLER