Web Tabanlı Klinik Karar Destek Sistemleri: Yapıları ve Özellikleri Akademik Bilişim 2016 – Adnan Menderes Üniv. / Aydın 3 Şubat 2016 Web Tabanlı Klinik Karar Destek Sistemleri: Yapıları ve Özellikleri Doç. Dr. Ömer Deperlioğlu Afyon Kocatepe Üniversitesi Afyon MYO – Bilg. Tek. Bölümü odeper@aku.edu.tr Arş. Gör. Dr. Gür Emre Güraksın Afyon Kocatepe Üniversitesi Müh. Fak. – Bilg. Müh. Bölümü emreguraksin@aku.edu.tr Öğr. Gör. Utku Kose Uşak Üniversitesi Bilgisayar Bilimleri Uyg. ve Araş. Merk. utku.kose@usak.edu.tr

SUNUM İÇERİĞİ Giriş Klinik Karar Destek Sistemleri Akademik Bilişim 2016 – Adnan Menderes Üniv. / Aydın 3 Şubat 2016 SUNUM İÇERİĞİ Giriş Klinik Karar Destek Sistemleri Karar Verme Sistemleri Web Tabanlı Klinik Karar Destek Sistemleri Sonuç ve Öneriler Sorular

Akademik Bilişim 2016 – Adnan Menderes Üniv. / Aydın 3 Şubat 2016 Sunum İçeriği 1. GİRİŞ Giriş Klinik Karar Destek Sist. Karar Verme Sistemleri Web Tabanlı K.K.D. Sist. Sonuç ve Öneriler Sorular Tıbbi bilgi ve bu bilgiyi yönetmek sağlık profesyonelleri için artan bir sorun olarak dikkat çekmektedir. Hastanın tıbbi geçmişi, hastalıklar, teşhis ve tedavi yöntemleri hakkındaki tıbbi bilgi gibi her geçen gün hızla artan bir bilgi yoğunluğunu içeren tıp, bu özelliklerinden dolayı bir bilişim bilimi olarak da değerlendirilir hale gelmiştir. Hastaların ve sağlık hizmetleri kapsamında çalışanların karşılaştığı gerçek sorunlardan birisi de, ilgili bilgileri doğru zamanda bulmak ve de kullanmaktır. Bu doğrultuda yapılan çalışmalar, zaman içerisinde bilgisayar teknolojisinin de yardımıyla -"bir kutu içinde doktor potansiyeline sahip olma umudu taşıyan"-, akıllı bilgisayar sistemlerinin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Bu kapsamda karar destek sistemlerinin rolü oldukça önemlidir. Modern karar destek sistemleri (KDS) geniş yelpazedeki yeteneklerini kullanıcılarına sunmakla birlikte; bilgi toplama ve çözümleme, model oluşturma, duyarlılık çözümlemeleri, işbirliği, alternatif değerlendirme ve karar uygulanması da dahil olmak üzere, karar görevlerini geniş bir yelpazede kolaylaştırmaktadır.

Akademik Bilişim 2016 – Adnan Menderes Üniv. / Aydın 3 Şubat 2016 Sunum İçeriği 1. GİRİŞ Giriş Klinik Karar Destek Sist. Karar Verme Sistemleri Web Tabanlı K.K.D. Sist. Sonuç ve Öneriler Sorular Karar destek sistemlerinin klinik ortamındaki uygulanabilirliği neticesinde, 1950'lerin ortalarında, Klinik Karar Destek Sistemleri (KKDS) olarak adlandırılan yeni bir kavram da kullanılmaya başlanmıştır. Hasta ve klinisyen arasındaki mesafe nedeniyle, ilk elden inceleme ve gözlem imkanı olmadığı durumlarda, KKDS' leri hastanın durumu hakkında fikir sağlamak için daha önemli hale getirmektedir. Bilgisayar ve iletişim teknolojisinin etkileşimi sonucunda ortaya çıkan günümüz popüler teknolojisi Internet’in ve Web ortamının KKDS’ler açısından ivme kazandırıcı rolü de oldukça önemlidir. Bu çalışmada, KKDS konuları üzerine çalışacak olanlar için temel niteliğinde bir alt yapı oluşturulması amacıyla, Web tabanlı klinik karar destek sistemlerinin temel mimarisi, yapısı ve özellikleri üzerinde durulmaya çalışılmıştır.

2. KLİNİK KARAR DESTEK SİSTEMLERİ Akademik Bilişim 2016 – Adnan Menderes Üniv. / Aydın 3 Şubat 2016 Sunum İçeriği 2. KLİNİK KARAR DESTEK SİSTEMLERİ Giriş Klinik Karar Destek Sist. Karar Verme Sistemleri Web Tabanlı K.K.D. Sist. Sonuç ve Öneriler Sorular Klinik Karar Destek Sistemleri hem hasta bakımında karar vermek için destek sağlamak, hem de vakaya özgü tavsiyeleri oluşturmak için klinik ve hasta bilgilerini entegre etmek için kullanılan bilgisayar tabanlı sağlık uygulamalarıdır. KKDS sadece hekime klinik karar vermede yardım, ilaç ve ilaç dozları, laboratuvar sonuçları ve teşhis konusunda diğer sağlık paydaşlarına bilgisayarlı tavsiye sağlayarak değil, aynı zamanda veri ve bilgiyi işlemek için hekimin becerisini artırarak verimliliği yükseltmek amacıyla da kullanılmaktadır* Pasif Sistemler Yarı Pasif Sistemler Aktif Sistemler * Kawamoto, K., Houlihan, C. A., Balas, E. A., & Lobach, D. F., "Improving clinical practice using clinical decision support systems: A systematic review of trials to identify features critical to success",. British Medical Journal, 330, 765-772 (2005).

3. KARAR VERME SİSTEMLERİ Akademik Bilişim 2016 – Adnan Menderes Üniv. / Aydın 3 Şubat 2016 Sunum İçeriği 3. KARAR VERME SİSTEMLERİ Giriş Klinik Karar Destek Sist. Karar Verme Sistemleri Web Tabanlı K.K.D. Sist. Sonuç ve Öneriler Sorular Karar verme sistemleri, uzmanlar tarafından oluşturulan karar tabanlarına sahip oldukları için "uzman sistemler" olarak da anılmaktadır. Uzman sistemlerin üç ana bileşeni vardır: bilgi tabanı, kullanıcı arabirimi ve çıkarım motoru. Günümüzde çıkarım motoru işlemleri için bulanık mantık, yapay sinir ağları, genetik algoritmalar, destek vektör makinesi ve arı kolonisi gibi farklı Yapay Zekâ teknikleri kullanılabilmektedir.

Akademik Bilişim 2016 – Adnan Menderes Üniv. / Aydın 3 Şubat 2016 Sunum İçeriği 4. WEB TABANLI KKDS. Giriş Klinik Karar Destek Sist. Karar Verme Sistemleri Web Tabanlı K.K.D. Sist. Sonuç ve Öneriler Sorular Dünya çapında web teknolojileri, KKD sistemlerinin tüm tasarım, geliştirme ve uygulama gibi her türlü sürecini hızla değiştirmiştir. Web teknolojileri özellikle, karar destek ve karar destek yetenekleri sunan yeni bir aracı hakkında bilgi paylaşımı için yeni bir ortam sağlamıştır. Web' in sağladığı teknolojiler, karar destek uygulamalarına platform bağımsız ve evrensel erişimi kolaylaştırmak için sunucu tarafında işlem imkanı sağlayan sistemler olarak sınıflandırılabilmektedir (CGI kapsayan ortak teknolojiler, Java uygulamaları, sunucu taraflı script dilleri, ASP, JSP, .Net gibi teknolojiler…vb.). Ayrıca KKDS bileşenlerinin dağıtık yapılanması ile kaynakların dağıtımını sağlayan CORBA, DCOM, Java RMI gibi teknolojiler de KKDS uygulamalarında sıklıkla işe koşulmaktadır.

Akademik Bilişim 2016 – Adnan Menderes Üniv. / Aydın 3 Şubat 2016 Sunum İçeriği 4. WEB TABANLI KKDS. Giriş Klinik Karar Destek Sist. Karar Verme Sistemleri Web Tabanlı K.K.D. Sist. Sonuç ve Öneriler Sorular Yapılandırılmış ya da yapılandırılmamış problemler, Bütün seviyelerde destek yöneticisi, Destek uzmanları veya grupları, Bağımlı veya sıralı kararlar, Zeka, tasarım, seçim, uygulama desteği, Karar işlemlerinin ve tarzlarının çeşitliliği, Uyarlanabilirlik ve esneklik, Kullanım kolaylığı ve etkileşim, Etkinlik ve verimlilik, İnsan denetimli işlemler, Son kullanıcı ile kolay geliştirilebilme, Modelleme ve çözümleme, Veri erişimi, Tek, entegre veya Web tabanlı

4. WEB TABANLI KKDS. Bazı Web tabanlı KKDS uygulamaları*: DXplain ERA Akademik Bilişim 2016 – Adnan Menderes Üniv. / Aydın 3 Şubat 2016 Sunum İçeriği 4. WEB TABANLI KKDS. Giriş Klinik Karar Destek Sist. Karar Verme Sistemleri Web Tabanlı K.K.D. Sist. Sonuç ve Öneriler Sorular Bazı Web tabanlı KKDS uygulamaları*: DXplain ERA Isabel Bulut tabanlı uygulamalar… Mobil destekli uygulamalar… * The OpenClinical Web site, http://www.openclinical.org/ Graber, M.L., Mathew, A., "Performance of a Web-Based Clinical Diagnosis Support System for Internists", Journal of General Internal Medicine, ,Volume 23, Issue 1, 37-40 (2008). Dixon, B. E., vd., "A pilot study of distributed knowledge management and clinicaldecision support in the cloud", Artificial Intelligence in Medicine, 59 45– 53, (2013).

Akademik Bilişim 2016 – Adnan Menderes Üniv. / Aydın 3 Şubat 2016 Sunum İçeriği 5. SONUÇ VE ÖNERİLER Giriş Klinik Karar Destek Sist. Karar Verme Sistemleri Web Tabanlı K.K.D. Sist. Sonuç ve Öneriler Sorular Web Tabanlı Klinik Karar Destek sistemleri sayesinde elektronik ortamda bulunan doğru veri, sağlık sisteminin tüm birimleri arasında kullanım yetkilerine göre hızlı bir şekilde paylaşılabilir durumdadır. Web Tabanlı Klinik Karar Destek sistemleri poliklinikler, laboratuvarlar, tıbbi görüntüleme bölümleri ve yatan hasta bölümleri gibi birimler arasında bilginin paylaşılmasını ve bu birimlerin birbirinden haberdar olarak, birbirleriyle ortaklaşa yargılamalar yaparak işlemlerin ve alınan kararların daha etkin ve daha verimli yürütebilmesini sağlayacaktır.

Akademik Bilişim 2016 – Adnan Menderes Üniv. / Aydın 3 Şubat 2016 Sunum İçeriği 5. SONUÇ VE ÖNERİLER Giriş Klinik Karar Destek Sist. Karar Verme Sistemleri Web Tabanlı K.K.D. Sist. Sonuç ve Öneriler Sorular Genel olarak hastane bilgi sistemlerinin birer alt bileşeni olarak görülen Web Tabanlı Klinik Karar Destek sistemleri yakın gelecekte Web 2.0 ve 3.0 teknikleri, mobil cihazların bellek ve işlemci yapısı bakımından daha çok gelişmesi ve karma yapay zeka uygulamaları ile daha görsel, daha etkin ve verimli hale gelecektir. Her donanımda rahatlıkla kullanılabilecek hale gelmesi, taşınabilir olması, doktorların kendi görüşlerini de karar mekanizmalarına kolaylıkla ekleyebilmesi de Klinik Karar Destek sistemlerini daha cazip hale getirecektir.

6. SORULAR Sunum İçeriği Giriş Klinik Karar Destek Sist. Akademik Bilişim 2016 – Adnan Menderes Üniv. / Aydın 3 Şubat 2016 Sunum İçeriği 6. SORULAR Giriş Klinik Karar Destek Sist. Karar Verme Sistemleri Web Tabanlı K.K.D. Sist. Sonuç ve Öneriler Sorular