KELİMELER Kalem Defter Okul Gitmek Sevgi Yürümek Oyun Çalışmak Yorulmak Yanda görüldüğü gibi kendi başlarına çeşitli anlamlar bildiren,cümle kurmada bize yardımcı olan ses topluluklarına kelime(sözcük) denir.

KELİMELER Kelimeler çeşitli hecelerin bir araya gelmesiyle oluşur. Top,su,taş,kuş,kurt,sırt,art,alt,üst,git, gel,ye,iç,seç,…gibi kelimeler tek hecelidir. Ka-lem oy-na-mak sil-gi def-ter Ko-va-la-mak ha-nı-me-li il-köğ-re-tim

KELİMELER ANLAMLARINA GÖRE KELİMELER Gerçek Anlamlı Kelimeler Mecaz Anlamlı Kelimeler Terim Anlamlı Kelimeler Eş Anlamlı (Anlamdaş)Kelimeler Zıt (Karşıt) Anlamlı Kelimeler Eş Sesli (Sesteş)Kelimeler Deyim Anlamlı Kelimeler YAPILARINA GÖRE KELİMELER Basit (Kök)Kelimeler Türemiş Kelimeler Birleşik kelimeler

GERÇEK ANLAMLI KELİMELER Kalem : yazma aracı Göz:görme organı Örneklerde görüldüğü gibi bir kelimenin sözlükteki ilk anlamına gerçek anlam diyoruz.Cümle içinde bu anlamıyla kullanılan kelimelere gerçek anlamlı kelimeler diyoruz. Çocuk kalemini kırdı. Kardeşimin ayakkabıları siyahtır. gibi

MECAZ ANLAMLI KELİMELER Dost kara günde belli olur. Artık öğretmenin gözüne girdim. Arkadaşım bana çok ağır sözler söyledi. Örneklerde görüldüğü gibi kırmızı renkli kelimeler gerçek anlamlarından farklı olarak kullanılmıştır. Bu şekilde gerçek anlamlarının dışında kullanılan kelimelere mecaz anlamlı kelimeler denir.

MECAZ ANLAMLI KELİMELER Bu konuyu bir daha açmayacağım. İşsizlik sorunu hükümeti terletecek. Derdim çoktur, hangisine yanayım. Doktora boş gözlerle bakıyordu. Bu şarkıya bayılıyorum. Tatlı sözlerle babasının gönlünü aldı. Yakında savaş patlayacak. Hepimiz onun hafif biri olduğunu biliyorduk. İnce işlere aklım pek ermiyor. Kitapları taşırken kolum koptu. İlk damlalardan sonra yağmur birden coştu. Bu söze gençlerden biri ince bir karşılık verdi. Onun pişkinliğine bir anlam veremedik. Cesaretinin kırılmasına sen sebep oldun.

TERİM ANLAMLI KELİMELER Bir açıyı pergelle iki eş parçaya bölebiliriz. Kanımızın her milimetre küpünde beş milyon kadar alyuvar vardır. Cümlenin üç ögesi vardır;özne,yüklem,tümleç. Örneklerde görüldüğü gibi kırmızı renkli kelimeler terim anlamlı kelimelerdir.Bilim,sanat,meslek dalı,bir teknik dalı ile ilgili kavramı anlatan kelimeler terim anlamlı kelimeler denir.

TERİM ANLAMLI KELİMELER Edebiyat: ölçü, tema, uyak, özne, yüklem… Müzik: solfej, nota, es, sol anahtarı… Tiyatro: sahne, perde, suflör, aktör, Matematik: çarpma, rasyonel sayı, denklem… Kök halindeki bir kelime yapım eki alırsa türemiş olur. (Türkçe terimi) Verilen denklemin kökleri 3 ve 4’tür.(matematik terimi) Ay, Dünya’nın uydusudur. (Coğrafi terim) Bu tiyatro beş perdeden oluşuyor. (Tiyatro terimi) Fizik dersinde makaraları işledik. (Terim)

EŞ ANLAMLI (ANLAMDAŞ) KELİMELER Geçen yıl tatile dedemin yanına gittim. Geçen sene tatile dedemin yanına gittim. Sonbahar gelince ağaçlar yapraklarını döktü. Güz gelince ağaçlar yapraklarını döktü. Yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi yazılışları farklı fakat anlamları aynı olan kelimelere eş anlamlı (anlamdaş) kelimeler denir.

EŞ ANLAMLI KELİMELER Siyah=kara Kanun=yasa Beyaz=ak Hürriyet=özgürlük Al=kırmızı Öğretmen=muallim Doktor=hekim Sözcük=kelime Cümle=tümce Sonbahar=güz Kanun=yasa Hürriyet=özgürlük Dershane=sınıf Okul=mektep Veteriner=baytar …

ZIT (KARŞIT) ANLAMLI KELİMELER Bugün hava çok sıcak. Bugün hava çok soğuk. Şu büyük ağacın dalında bir kuş var. Şu küçük ağacın dalında bir kuş var. Örneklerde gördüğümüz gibi anlamları bakımından birbirinin tersi olan kelimelere zıt (karşıt) anlamlı kelimeler diyoruz. Yoksa siz demiyor musunuz?

ZIT (KARŞIT) ANLAMLI KELİMELER Acemi x usta Usta x acemi Galip x mağlup Aktif x pasif Pasif x aktif Genç x yaşlı Yaşlı x genç Azami x askari Askarî x azami güzel x çirkin Çirkin x güzel Artı x eksi Eksi x artı Gerçek x sahte Sahte x gerçek Açık x kapalı Hatırlamak x unutmak

EŞ SESLİ (SESTEŞ)KELİMELER “Asmaya bak asmaya Dalındaki asmaya. Ben sevdiğimden ayrılmam, Götürseler asmaya.” Yukarıdaki manide kırmızı yazılı kelimelerin yazılışları aynı,anlamları ayrıdır.1.ve 2.mısralardaki “asmaya” kelimeleri “üzüm bağı” anlamında kullanılmışken 4.mısradaki “asmaya” kelimesi ise “asmak,bir şeye takmak” anlamında kullanılmıştır. Yukarıdaki örnekte olduğu gibi yazılışları ve okunuşları aynı fakat anlamları farklı olan kelimelere sesteş (eş sesli) kelimeler denir.

EŞSESLİ (SESTEŞ)SÖZCÜKLER gül – gül- kır – kır- sal – sal- çay – çay el – el iç – iç- yaz – yaz- var – var- düş – düş- at – at- it – it- kaz – kaz- yol – yol- kan – kan- kara – kara bağ – bağ dal – dal- saç – saç- …

DEYİM ANLAMLI KELİMELER Soğuk iliklerime işledi. Tuncay alçak gönüllü bir çocuktur. Yukarıda örneklerde görüldüğü gibi ilik,işlemek,alçak ve gönül kelimeleri bir araya gelerek gerçek anlamlarından farklı anlamda kullanılmıştır.Bu şekilde en az iki kelimenin bir araya gelerek gerçek anlamının dışında farklı bir anlamda kalıplaşmasına deyim denir.

DEYİM ANLAMLI KELİMELER Eli açık Eli sıkı Ağzı bozuk Kuş beyinli Çantada keklik Burnu havada Dişe dokunur Eli kulağında Dişine göre Çamur atmak Dizlerinin bağı çözülmek Dostlar alışverişte görsün Çorbada tuzu bulunmak Dört gözle beklemek Dereyi görmeden paçaları sıvamak Nabza göre şerbet vermek Kılı kırk yarmak Diş bilemek Göze girmek Gözden düşmek Çenesi düşük Gözü ısırmak Kalp kırmak Karnı zil çalmak Kel başa şimşir tarak Küplere binmek Havadan nem kapmak İçinden pazarlıklı İki eli kanda olsa Bin dereden su getirmek İğne ile kuyu kazmak Kaşla göz arasında Suya sabuna dokunmadan İncir çekirdeğini doldurmamak Ağzını bıçak açmamak Yerin dibine geçmek Yangına körükle gitmek Etekleri tutuşmak Eli ayağına dolaşmak

YAPILARINA GÖRE KELİMELER BASİT (KÖK)KELİMELER Taş ,kalem,defter,sev,sil,git,gel,ver,al,sal, kal,o,bu,şu,….. Yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi hiçbir yapım eki almamış kelimelere basit (kök)kelime denir. Uyarı: Çekim ekleri yeni sözcükler yapmadıkları için basit sözcükler çekim eki alsalar da kök durumundadırlar. Örn:   Ses          ,     ses – i – miz - i   a (kök)          a     ç.e    ç.e.   ç.e (ç.e :çekim eki) yer, gök, su v.b. (basit ad) güzel, sert v.b.  (basit sıfat) dal-,gör- v.b.     (yalın eylem) Uyarı: “ikili kök / ortak kök”, hem ad kökü hem de eylem kökü olarak kullanılabilen köklerdir:

TÜREMİŞ KELİMELER Kalemlik , silgi , bilgi , taşçı , aşçı , süpürge, gözlem , özlem , durgun , vurgun, sürgün ,… Örneklerde görüldüğü gibi yapım ekleri alarak anlamları ve yapıları değişmiş kelimelere türemiş kelime diyoruz.Türemiş kelimeler gövde de denir. Kömür-lük, Ankara-lı, yol-cu, Türk-çe, bil-gi-li, göz-lük-çü-lük, yol-cu-luk

BİRLEŞİK KELİMELER Alihan ,Doğukan,Emirhan,hanımeli ,karagöz, Balıkesir,aslanağzı,açıkgöz, bakımevi, Eskişehir,Kırşehir,… Örneklerimizde görüldüğü gibi en az iki kelimenin birleşmesiyle oluşan yeni anlamlı kelimelere birleşik kelime diyoruz. Devetabanı, kadınbudu, kuzukulağı, sarıkanat

EKLER Buz+lu,ses+li,ses+siz,odun+luk,vatan+ daş,cam+cı,sev+inç,bak+ış,ev+ler,araba+sı, Okul+da,gül+üyor+lar,defter+im,… Örneklerde görüldüğü gibi kelimelere gelen bazı parçalar vardır.Bunların geldiği kelimelerin bir kısmının anlamı değişmiş,bazılarında ise anlam değişikliği meydana gelmemiştir. İşte,kelimelere gelerek onların anlamlarını değiştiren veya onların cümle içinde kullanılmasını sağlayan dil bilgisi parçalarına ek diyoruz.

YAPIM EKLERİ İş+çi göz+lük su+suz gönül+lü Arka+daş cam+cı çöp+lük sev+gi… Kelimelerin anlamını ve yapısını değiştiren eklere yapım eki denir.

İSİMDEN İSİM YAPAN EKLER -eç, -aç: kıraç, topaç -ek, -ak: başak, solak -en, -an: kızan, eren -er, -ar: birer, onar -ay, -ey: yatay, dikey -ce, -ca, -çe, -ça: Tükçe, insanca -ceğiz, -cağız: adamcağız, evceğiz -cek, -cak: yavrucak, oyuncak -ci, -cı, -cu, -cü / -çi, -çı, -çu, -çü: eskici, kiracı, oyuncu, balıkçı, emekçi

İSİMDEN İSİM YAPAN EKLER cik, -cık, -cuk, -cük / -çik, -çık, -çuk, -çük: kimsecik, yavrucuk, bebekçik, kitapçık -cıl, -cil, -cul, -cül / -çıl, ­-çil, -çul, -çül: evcil, insancıl, balıkçıl -ç: anaç, babaç -dam, -dem, -tan,-ten: erdem, yöntem -deş, -daş / -teş, -taş: arkadaş, özdeş, yurttaş -gil, -gül: turunçgil, teyzemgil -ge, -ga / -ke, -ka: özge, başka -ki: akşamki, sonraki -leyin: sabahleyin, akşamleyin -lı, -li, -lu, -lü: evli, taşlı, soylu -lık, -lik, -luk, -lük: arkadaşlık, incelik, odunluk

İSİMDEN İSİM YAPAN EKLER msı, -msi, -msu, -msü: beyazımsı, ekşimsi -mtırak: sarımtırak, acımtırak -men, -man: göçmen, kocaman -sel, -sal: kişisel, kumsal -sı, -si, -su, -sü: ipeksi, çocuksu -ncı, -nci, -ncu, -ncü: birinci, dokuzuncu -sız, -siz, -suz, -süz: bilgisiz, görgüsüz -t: yaşıt, boyut -tı, -ti -tu, -tü: şırıltı, gürültü

İSİMDEN FİİL YAPAN EKLER -a, -e: yaşa-, kapa- -el, -al: düzel-, azal- -ik, -ık, -uk, -ük: birik-, acık- -ırga, -irge: yadırga-, esirge- -imse, -ımsa, -umsa, -ümse: benimse-, azımsa-, -l: durul-, incel- -le, -la: gözle-, başla- -leş, -laş: dertleş-, uzaklaş- -se, -sa: garipse-, umursa-

FİİLDEN FİİL YAPAN EKLER -ala, -ele: kovala, gevele -dır, -dir, -dur, -dü / -tır, -tir, -tur, -tür aldır-, durdur-, koştur-, söktür- -ı, -i,-u, -ü: kazı, yapı -ıl, -il, -ul, -ül: çekil-, takıl- -ır, -ir, -ur, -ü: pişir-, düşür-,uçur- -n: hazırlan-, taşın- -a, -e: tıka- -msa, -mse: gülümse-, azımsa- -p: serp-, kırp -ş: ödeş-, anlaş- -t: anlat-, uyut-

FİİLDEN İSİM YAPAN EKLER -a, -e: güle güle, düşe kalka -ç: kazanç, inanç -ecek, -acak: giyecek, yakacak -eç, -aç: güleç, tıkaç -ek, -ak: ürkek, yatak - ağan, -eğen: olağan, yatağan -al, -el: çatal,doğal -elek, -alak: çökelek, yatalak -emek, -amak: kaçamak, basamak -en, -an: gelen, okuyan

FİİLDEN İSİM YAPAN EKLER -gın, -gin, -gun, -gün / -kın, -kin, -kun, -kün: kırgın, keskin, küskün -ı, -i, -u, -ü: kazı, gezi, doğu, örtü -ıcı, -ici, -ucu, -ücü: kalıcı, kesici, okuyucu -ık, -ik, -uk, -ük: açık, göçük, buruk -ın, -in, -un, -ün: gelin, yığın, tütün enek, -anak: görenek, tutanak -ge, -ga: sömürge, dalga -geç, -gaç / -keç, -kaç: yüzgeç, utangaç -gen, -gan / -ken, -kan: alıngan, üretken -gı, -gi, -gu, -gü / -kı, -ki, -ku, -kü: bilgi, keski, saygı -gıç, -giç: bilgiç, dalgıç

FİİLDEN İSİM YAPAN EKLER ıntı, -inti, -untu, -üntü: esinti, kalıntı, kuruntu -ım, -im, -um, -üm: çizim, takım, bölüm -ış, iş, -uş, -üş: geliş, artış, buluş -k: otlak, dilek -me, -ma: onaylama, inceleme -mece, -maca: kesmece, bulmaca -meç, -maç: bulamaç, dolamaç -mek, -mak: görmek, söylemek, okumak -men, -man: öğretmen, sayman -mık, -mik, -muk, -mük: kıymık, ilmik -mış, -miş, -muş, -müş: okumuş, görmüş -tı, -ti, -tu, -tü: alıntı, söylenti, görüntü

YILAN UYKUSU           İşte karşı karşıyasın. İşte o da senin gibi; elli, ayaklı, kaşlı gözlü, sıhhatli, hasta, sarışın, esmer, kafası var, saçları var, kirpikleri var, yalan söyleyen ağzı var. Yüzünde küçük küçük kavga, taş, düşme izleri var. Yaramaz bir çocukluğun her şeysi, ufak ufak her şeysi. İşte elleri, parmakları, işte ayakları. Kim bu? İnsanoğlu! Senin gibi tıpkı tıpkısına, apaynı.          İşte gözlerinde yaş, işte gülüyor. İşte ekmeği ısırıyor. Bak patates salatasını attı ağzına. İşte çatalında uskumru. İnsanoğlu, tıpkı senin gibi apayrı. Üstelik seviyorsun da onu. Dudağının kıvrımını seviyorsun. Saçının karasını seviyorsun. Kaşının bükülüşünü, alnının genç kırışığını.          İşte senin gibi apayrı. Canına sokacağın geliyor. İşte gazete okuyor. İşte portakal yiyor. İşte türkü söylüyor. Bilmediğin dilden bir tükü söylüyor.          İşte karşı karşıyasın. Haydi bakalım. Söyle söyleyeceğini. De diyeceğini. Dinler de. Tatlı tatlı dinler de. Sevgiden söz aç. Ne çıkar; o seni anlarsa değil, sen onu anlarsan birşeyler olacak.     

ÇEKİM EKLERİ Ev+ler ,okul+lar ,kitap+tan,oda+sı, defter+im,… Kelimelerin anlamını ve yapısını değiştirmeyen, sadece cümle içinde kullanımlarını sağlayan eklere çekim eki denir.

ÇOĞUL EKİ (-LAR/-LER Ev+ler,arkadaş+lar,su+lar,yol+lar,kız+lar, erkek+ler,göz+ler,çiçek+ler,sevgi+ler ,dert+ler…

ADIN DURUM EKLERİ (-İ,-E,-DE, -DEN) Kalem+i,kalem+e,kalem+de,kalem+den Ağaç+a,ağaç+ı ağaç+ta,ağaç+tan Oda+yı ,ada+ya,oda+da,oda+dan,…

TAMLAMA EKLERİ(-İN,-IN,-UN, -ÜN) Ev+in kapısı kapı+n+ın kolu,oda+n+ın penceresi,pencere+n+in camı Selami+n+in silgisi,…

İYELİK EKLERİ (-(İ)M,-(İ)N,-İ,-Sİ,-(İ)MİZ,-(İ)NİZ,-LERİ Kalem+im kitap+ın,ev+imiz, ev+iniz, kuş+ları,kitap+ı,kapı+sı İyelik ekleri: Eklendiği isimlerin kime ait olduğunu ifade eder. Örnek: Kitabım,kitabın, kitabı, kitabımız, kitabınız, kitapları iyelik eklerini, ismin başına benim, onun, bizim, sizin, onların zamirlerini getirerek bulabiliriz.

ZAMAN EKLERİ (-MIŞ,-Dİ,-(İ)YOR,-ECEK,-R,AR,-(I)R) Gel+miş,al+mış,bak+tı,oku+yor,gel+ecek, ye+r,iç+er,koş+ar,sev+er,oku+r,…