Coğrafi Bilgi Sistemlerine Giriş

Neler Öğreneceğiz? CBS’ye Genel Bakış CBS verilerinin toplanması, saklanması, yeniden düzenlenmesi, analiz edilmesi ve görüntülenmesi Bilgi için başvurulacak yerler CBS yazılımları ve kullanım alanları CBS nereye gidiyor? Temel bir CBS (ArcView 3.2) yazılımının kullanımı CBS ile problem çözme tekniği

Ders 1: CBS Nedir? 1.1 CBS’ye giriş 1.2 Bazı CBS tanımları 1.3 CBS’nin kısa tarihçesi 1.4 CBS ile ilgili bilgi kaynakları

Ders 1: CBS Nedir? CBS; mekansal verilerin bölgesel analiz ve sentezini sağlayan teleskop, mikroskop, bilgisayar ve kopyalama makinesi gibi donanımların tamamıdır (Ron Abler, 1988).

CBS Nasıl Ortaya Çıkmıştır? CBS; coğrafya, kartoğrafya, bilgisayar ve matematik gibi bilim dallarından elde edilen bilgiler üzerine kurulu bir sistemdir. Coğrafi Bilgi Bilimi ise CBS teorisi ve CBS’nin kullanımı üzerine dayalı yeni bir disiplinlerarası bilim dalıdır.

CBS’nin Tanımlanması Farklı alan ve meslek disiplinlerinde CBS’nin farklı tariflerinin olduğu görülmektedir. Bu tanımlar arasındaki ortak nokta ise, CBS için mekansal verinin gerekliliği ve önemidir. Çünkü bu veriler haritalarla ilişkilidir (mekan önemlidir!). En temel CBS’de mutlaka bir veri tabanı, harita bilgisi ve bu ikisi arasındaki bağlantıyı sağlayacak bir bilgisayar desteği olmalıdır.

Mekansal ve mekansal olmayan veriler Şekil 1.1. İki farklı veritabanı. Bir veri tabanı sütunlar (öznitelikler) ve satırlardan (kayıtlar) oluşur. Soldaki veri tabanında görülen bisiklet parçaları listesi mekansal olmayan verileri içermektedir. Bu parçalar mekansal olarak herhangi bir yere yerleştirilebilir. Sağ taraftaki veri tabanında görülen suç listesi ise mekansaldır; çünkü sokak/adres bilgisi suçu harita üzerindeki bir mekanla ilişkilendirmektedir. Bu veri CBS’de kullanılabilir.

Tanım 1: CBS bir araç kutusudur. “ CBS; verilerin saklanması ve yeniden düzenlenmesi; mekansal verilerin belirli amaçlar için gerçek dünyadan alınıp dönüştürülmesi ve görüntülenmesini sağlayan güçlü bir araç setidir." (Burrough, 1986, p. 6). “ CBS; mekansal verilerin toplanması, saklanması, düzenlenmesi, analiz edilmesi ve görüntülenmesi için kullanılan otomatikleştirilmiş sistemlerden oluşur." (Clarke, 1995, p. 13).

Tanım 2: CBS bir bilgi sistemidir. “ CBS, mekansal veya coğrafi koordinatlarla referanslandırılmış verilerle çalışabilmek için tasarlanmış bir bilgi sistemidir. Başka bir deyişle, CBS, hem mekansal olarak referanslandırılmış verilerle çalışılacak bir veritabanı sistemi, hem de bu verilerle çalışmayı sağlayacak işlemler bütünüdür." (Star and Estes, 1990, p. 2).

Harita Çakıştırma Şekil 1.2. Ian McHarg’ın “Design with Nature” isimli çalışmasında bahsedilen harita çakıştırma tekniği. Her bir katmandaki siyah bölgeler uygun olmayan alanları temsil etmektedir.

Dueker (1979)’ın CBS tanımı zaman sınavını geçmiş en iyi tanımdır: “ Coğrafi bilgi sistemi; uzayda nokta, çizgi ve poligonlarla ifade edilen mekansal olarak dağıtılmış özellikler, aktiviteler veya olaylar hakkındaki gözlemlerin meydana getirdiği bir veritabanına sahip özel bir bilgi sistemidir. Coğrafi bilgi sistemi; bu nokta, çizgi ve poligonlar hakkındaki verileri kullanarak, bu verileri düzenler, amaca yönelik sorgulama ve analizlerin yapılmasını sağlar." (Dueker, 1979, s 106).

Özellik (feature) Modeli Dueker‘ın tanımı, coğrafi mekanın özellik modeline dayanmaktadır. Standart bir özellik modeli haritalanmış bir alanı nokta, çizgi ve poligonlarla ifade edilen özelliklere ayırmaktadır. CBS’nin kullanılmasıyla bu özelliklere ait mekansal dağılımlar yerküre veya haritalardan yapılan ölçümlerle toplanır. Neredeyse tüm insan aktiviteleri ve doğal fenomenler mekansal bir dağılım göstermektedirler; dolayısıyla CBS ortamında incelenebilirler. Bir CBS, verilerin yönetiminde kartografik özelliklerden faydalanır.

K İ L L E Z Ö Özellik Modeli NOKTA ÇİZGİ POLİGON R i v L e r L E BM 123 L a k e Z Ö Şekil 1.3. Özellik Modeli: Nokta özelliği (nivelman noktası), çizgi özelliği (nehir) ve poligon özelliği (göl) örnekleri

Dueker (devam) Bir CBS, amaca bağlı sorulama ve analiz (mekanda, yer hakkında) yapmaya uygun olmalıdır. Bir CBS ile analiz, modelleme ve tahmin yapılabilmelidir.

Tanım 3: CBS bilimsel bir yaklaşımdır. Coğrafi Bilgi Bilimi, hem CBS hakkında, hem de CBS ile araştırma yapmaktır.

Tanım 4: CBS milyar dolarlık bir iş alanıdır. “ CBS’nin hızlı gelişimi önemli bir pazarın ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Bu öyle bir pazardır ki, sürekliliği söz konusudur. CBS’nin günlük hayata her geçen gün daha fazla girmesiyle yakında insanlar bu işlerin CBS olmadan daha önceleri nasıl yapıldığını hayal bile edemeyeceklerdir.”

CBS’nin kısa tarihçesi CBS’nin kökleri tematik kartografyaya dayanmaktadır. Birçok plancı manuel tekniklerle harita çakıştırma yöntemini planlama çalışmalarında kullanmıştır. Bu manuel harita çakıştırma ilk olarak Jacqueline Tyrwhitt (1950)’in planlama konusundaki kitabında yöntem olarak anlatılmıştır. McHarg, Design with Natura adlı kitabında transparan haritaların çakıştırılmasıyla uygun alan seçimlerinin yapılmasını örneklemiştir.

CBS’nin kısa tarihçesi (devam) 1960’larda birçok yeni coğrafi veri formları ve haritalama yazılımları ortaya çıkmaya başlamıştır. 1950’lerin sonu ve 1960’larda, bilgisayara dayalı kartografya ile ilk olarak temel CBS kavramları ortaya çıkmıştır. Bağımsız programlar yerine birbiriyle ilişkili yazılım modülleri ortaya çıkmıştır. İlk hatırı sayılır veri tabanı setleri Dünya Veri Bankası (World Data Bank) ve GBF/DIME dosyalarıdır. İlk sistemler ise CGIS, MLMIS, GRID ve LUNR’dir. Harvard Universitesi’nin ODYSSEY sistemi ise sahip olduğu topolojik arc-node (vektör) veri yapısı ile önem arz etmiştir.

CBS’nin kısa tarihçesi (devam) CBS bir PC ve çalışma istasyonu haline dönüştürülmüştür. 1980’lerde yeni CBS yazılımları daha gelişmiş donanımları gerekli kılmıştır. Kullanıcı arayüzünün geliştirilmesi ile 1990’larda CBS’nin geniş kitleler tarafından kullanımı daha kolay hale gelmiştir.

CBS ile İlgili Bilgi Kaynakları Günümüzde CBS ile ilgili çok sayıda bilgiye ulaşmak mümkündür. Bu bilgiler CBS hakkındaki çok sayıdaki dergiden, kitaptan, profesyonel topluluklardan, internetten ve konferanslardan elde edilebilir. Ayrıca birçok CBS Web Sitesi, network konferans grubu, profesyonel organizasyon ve kullanıcı grupları bulunmaktadır. Birçok üniversitede artık CBS sınıfları/bölümleri mevcuttur.

CBS Kaynakları: Konferanslar

Önemli CBS Dergileri International Journal of Geographical Information Systems Geographical Systems Transactions in GIS Geo Info Systems GIS World

Bültenler Business Geographics GIS Law GrassClippings GIS Asia/Pacific GIS World Report/CANADA GIS Europe Mapping Awareness

Sürekli CBS Yayınları Annals of the Association of American Geographers Cartographica Cartography and GIS Computers, Environment, and Urban Systems Computers and Geosciences IEEE Transactions on Computer Graphics and Applications Photogrammetric Engineering and Remote Sensing

CBS konulu makalelere yer veren yayınlar Cartographic Perspectives Cartographica Journal of Cartography Geocarto International IEEE Geosciences International Journal of Remote Sensing Landscape Ecology Remote Sensing Review Mapping Science and Remote Sensing Infoworld

Popüler Dergiler Business geographics Geo info systems GIS Law GIS World GPS World Mapping awareness/Mapping awareness and GIS in Europe/Asia/Africa

Profesyonel Organizasyonlar AM/FM International Automated Mapping and Facilities Management. AAG: The Association of American Geographers. ACSM: American Congress on Surveying and Mapping. ASPRS: American Society for Photogrammetry and Remote Sensing. NACIS: North American Cartographic Information Society. URISA: Urban and Regional Information Systems Association.

Internet Sitesi Kaynakları: USGS

Internet Sitesi Kaynakları: NSDI

Internet Sitesi Kaynakları: Ders Kitapları

Sonraki Konu: Kartografya ve CBS