HAZIRLAYAN: Emine YİĞİT KIRSAL ALANDA ALTYAPI HAZIRLAYAN: Emine YİĞİT Isparta , 2016

KIRSAL KALKINMA KAVRAMI VE ANALİZİ Son yıllarda küreselleşme sürecinin hız kazanmasıyla birlikte, dünya genelinde ekonomik, siyasal, hukuki, kültürel teknolojik ve çevresel değişimler meydana gelmiştir. Kırsal kalkınma kavramı son yıllarda üzerinde en çok tartışılan olgulardan biri haline gelmiştir.

KIRSAL KALKINMA NEDİR? Kırsal alanlarda yaşayan insanların sosyo- ekonomik ve kültürel açıdan yapısını değiştirecek biçimde üretim, gelir ve refah düzeylerinin geliştirilmesi, dengesizliklerin giderilmesi, kentsel alanlarda mevcut fiziksel ve toplumsal alt yapının kırsal alanlarda da oluşturulması, tarımsal ürünlerin daha iyi değerlendirilmesi yönündeki süreçleri, etkinlik ve örgütlenmeleri ifade etmektedir.

TÜRKİYE’DE KIRSAL KALKINMA YAKLAŞIMLARI VE POLİTİKALARI Kırsal kalkınma politikalarının amacı, kırsal alanlarda yaşayan insanların kırsal alanlarda ekonomik ve sosyo-kültürel olanaklarını geliştirmektir. Türkiye’de kırsal alanların kalkındırılması ve kırsal nüfusun yaşam koşullarının iyileştirilmesine yönelik çalışmalar, Cumhuriyet’in kuruluş yıllarına kadar gitmektedir.

TÜRKİYE’DE KIRSAL KALKINMA YAKLAŞIMLARI VE POLİTİKALARI 1963-1967 yıllarını kapsayan Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı ile birlikte gerek kırsal alana altyapı ve kamu hizmetlerinin sunumu, gerek kırsal kalkınmanın hızlandırılması amacıyla çeşitli stratejiler geliştirilerek uygulanmaya konmuştur.

Bugüne kadar uygulanan ve halen devam eden kırsal kalkınma projelerinin başlıca amaçları şunlardır: Yörelerin sahip oldukları doğal kaynakları en iyi biçimde değerlendirmek, Tarımın gelişmesini sağlamak ve verimliliği arttırmak, Kırsal alandaki nüfusu harekete geçirmek ve bilinçli bir şekilde örgütlenmesini sağlamak, Kırsal alandaki altyapı sorununu gidermek, Kalifiye işgücü yetiştirmektir.

MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ Planlı dönemde (1960 sonrası), kırsal ekonomilerin geliştirilmesi, kırsal alana hizmet ve altyapı sunumunun etkin bir şekilde gerçekleştirilmesi, küçük ve dağınık kırsal yerleşim yapısından kaynaklanan sorunların çözümünde kamusal hizmetlerin maliyet etkinliğinin artırılması ve merkezi konumdaki köyün hizmet sunum kapasitesinin artırılması amaçlanmıştır. Bu çerçevede, kırsal alanlarda yaşam kalitesinin artırılmasına yönelik model arayışları çeşitlenmiş, geliştirilen merkez köy, köy-kent gibi kalkınma modelleriyle bu temel sorunun çözülmesine çalışılmıştır.

MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ Ancak, kalkınma, planlama ve uygulamayla ilgili gelişmeler sınırlı kalmış, köy yerleşim birimlerinin ancak % 1’i planlı yerleşime kavuşabilmiştir. Kırsal alanlarda, fiziki altyapı hizmetlerinden köy yolları, içme suyu, kanalizasyon ve arıtma tesislerinin yaygınlaştırılması ve standartlarının yükseltilmesi çalışmaları sürdürülmektedir. Diğer taraftan, elektrifikasyon ve haberleşme altyapıları büyük ölçüde tamamlanmıştır. Ancak, söz konusu altyapıların iyileştirilmesine ihtiyaç bulunmaktadır.

MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ Hanehalkı Bilişim Teknolojileri Kullanımı Araştırması sonuçlarına göre, Türkiye’nin uzun vadeli bilgi toplumuna dönüşüm hedefinde, kırsal kesimin bilgiye erişim imkanları kısıtlı kalmaktadır. Kentsel alanlarla sosyo-ekonomik bütünleşmenin sınırlı olması ve bireylerin örgün eğitim sürecinden daha erken ayrılması göz önünde bulundurulduğunda, özellikle genç nüfus için bilgiye erişim imkanlarının artırılması büyük önem kazanmaktadır.

MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ Belediyelerin katı atık toplama ve bertaraf, kanalizasyon şebekesi ve arıtma tesisi altyapılarının yetersiz olması nedeniyle, atık suların ve katı atıkların ayrıştırılmadan alıcı ortamlara ve kırsal çevreye bırakılması su ve toprak kaynaklarının niteliklerinin düşmesine neden olmaktadır.

KIRSAL KALKINMAYA FİNANSAL NİTELİKLİ DESTEKLER

KIRSAL KALKINMAYA FİNANSAL NİTELİKLİ DESTEKLER Köylerin Altyapısının Desteklenmesi (KÖYDES) Projesi Köydes projesi bugüne kadar çeşitli nedenlerle içme suyu ve yol sorunu çözüme kavuşturulmamış köylerin sorunlarını, İl Özel İdareleri ve Köylere Hizmet Götürme Birlikleri gibi mahalli idareler aracılığıyla kısa sürede çözümlemek üzere, İçişleri Bakanlığı tarafından 2005 yılında hayata geçirilmiştir. Proje, İstanbul ve Kocaeli illeri hariç 79 ili kapsamaktadır.

2015 yılında illere göre tahsis edilen ödenekler KÖYDES sayfasından alınmıştır İL 2015 ÖDENEĞİ (TL) ADIYAMAN 9.129.555 BURDUR 4.291.504 AFYONKARAHİSAR 5.306.032 ÇANAKKALE 5.903.984 AĞRI 14.511.637 ÇANKIRI 5.447.401 AKSARAY 3.541.755 ÇORUM 8.959.570 AMASYA 5.564.315 DÜZCE 5.267.275 ARDAHAN 6.709.450 EDİRNE 4.002.439 ARTVİN 14.003.765 ELAZIĞ 8.733.004 BARTIN 5.555.478 ERZİNCAN 7.975.356 BATMAN 8.228.215 GİRESUN 13.887.616 BAYBURT 4.055.207 GÜMÜŞHANE 7.994.099 BİLECİK 4.084.722 HAKKARİ 9.442.418 BİNGÖL 10.903.312 IĞDIR 6.371.377 BİTLİS 8.230.451 ISPARTA 4.190.836 BOLU 6.497.969 KARABÜK 5.979.729

2015 yılında illere göre tahsis edilen ödenekler 2015 ÖDENEĞİ (TL) KARAMAN 4.733.785 SİVAS 13.779.419 KARS 9.077.797 ŞIRNAK 7.666.215 KASTAMONU 15.075.160 TOKAT 8.471.129 KIRIKKALE 3.731.441 TUNCELİ 7.704.963 KIRKLARELİ 3.545.253 UŞAK 4.899.299 KIRŞEHİR 3.496.542 YALOVA 2.788.537 KİLİS 4.444.859 YOZGAT 7.754.706 KÜTAHYA 6.632.127 ZONGULDAK 8.524.925 MUŞ 9.508.211 TOPLAM 366.760.000 NEVŞEHİR 2.855.624 NİĞDE 3.611.375 OSMANİYE 5.217.599 RİZE 10.719.136 SİİRT 8.379.745 SİNOP 9.373.682

KÖYDES PROJESİNE TAHSİS EDİLEN ÖDENEKLER 2005 yılında 200 milyon TL, 2006 yılında 2 milyar TL, 2007 yılında 2 milyar TL, 2008 yılında 500 milyon TL, 2009 yılında 500 milyon TL, 2010 yılında 1 milyar 550 milyon TL, 2011 yılında 550 milyon TL, 2012 yılında 550 milyon TL, 2013 yılında 291 milyon TL, 2014 yılında…. 2015 yılında 366 milyon 760 bin TL

KÖYDES PROJESİNİN SONUÇLARI Proje kapsamında bugüne kadar; 106.215 proje planlanmış, bunların 99.600 adeti (%93,8) tamamlanmıştır. Tamamlanan projelerin; 63.793 adedi Köy Yolu, 35.290 adedi İçme Suyu, 489 adedi Küçük Ölçekli Sulama, 28 adedi Atık su projesidir. Proje dahilinde 34.389 köy ve 40.554 köy bağlısında yaşayan 12.254.484 vatandaşa hizmet götürülmüştür.

İÇME SUYU ÇALIŞMALARI Susuz 3.979 adet köy ve bağlısına yeni ve şebekeli içme suyu tesisi yapılmış, Suyu yetersiz 39.299 adet köy ve bağlısının içme suyu tesisinin yenilenmesi sağlanmıştır. Susuz ve suyu yetersiz 43.278 adet köy ve bağlısında yaşayan vatandaşa içme suyu hizmeti verilmiştir.

KÜÇÜK ÖLÇEKLİ SULAMA ÇALIŞMALARI Küçük ölçekli sulama işleri 2010 yılında KÖYDES Projesi kapsamına alınarak; 12 adet gölet yapımı, 31 adet göletten sulama tesisi, 324 adet yerüstü sulama tesisi, 48 adet yeraltı sulama tesisi, 5 adet hayvan içme suyu göleti tamamlanmış, 52.293 hektar alan sulu tarıma açılmış, 53.986 çiftçi ailesinin yararlanması sağlanmıştır.

ATIK SU ÇALIŞMALARI Atık su işleri 2011 yılında KÖYDES Projesi kapsamına alınarak; 24 adet Sızdırmalı Fosseptik yapımı, 2 adet Sızdırmasız Fosseptik, 2 adet Bireysel Fosseptik, olmak üzere toplam 28 fosseptik yapımı gerçekleştirilerek;3.713 vatandaşın yararlanması sağlanmıştır.

Sonuç Olarak; Ülkemizde KÖYDES Projesi kullanılarak son yıllarda kırsal altyapı konusunda büyük ilerlemeler sağlanmıştır. Kırsal altyapı verilerinin her il için sayısal haritalara işlenmesi ve güncelliğinin takip edilmesi, gerek illerin kendi altyapı yatırımlarının takibi gerekse merkezden gerçekleştirilecek bir takım projelerin kararlaştırılması ve koordinasyonun sağlanması açısından büyük önem taşımaktadır.

KIRSAL KALKINMAYA FİNANSAL NİTELİKLİ DESTEKLER Belediyelerin Altyapısının Desteklenmesi(BELDES): Nüfusu 10.000’nin altında bulunan belediyelerin altyapı ihtiyaçlarının giderilmesi amacıyla BELDES uygulaması 2007 yılında başlamıştır. Projede, nüfus büyüklüğünün düşük olması nedeniyle gelir düzeyi yetersiz kalan fakat altyapı ihtiyacı yüksek olan belediyelere öncelik verilmiştir.

Belediyelerin Altyapısının Desteklenmesi(BELDES): KÖYDES ve BELDES uygulamaları ile ülkemiz kırsalındaki yerleşmelerin hemen hemen tamamının içme suyu ve yol gibi temel altyapı yatırımları için ihtiyaç duyduğu ödenek ihtiyacı 2 farklı proje ile karşılanmaktadır. BELDES projesinin uygulama alanı 81 il olup, proje kapsamına giren 2.507 belediyeye 2007 yılı itibarıyla toplam 300 milyon tutarında ödenek ayrılmıştır.

Belediyelerin Altyapısının Desteklenmesi(BELDES): Ayrıca proje kapsamında, şebekeli içme suyu tesisi bulunmayan veya çok yetersiz olan toplam 49 adet belediyenin şebekeli içme suyu altyapısına kavuşturulması için 33,5 milyon tutarındaki ilave ödenek, uygulamayı gerçekleştirecek olan İller Bankası Genel Müdürlüğüne aktarılmıştır.

KIRSAL KALKINMAYA FİNANSAL NİTELİKLİ DESTEKLER Su Kanalizasyon ve Altyapı Projeleri (SUKAP): SUKAP çalışmaları 2010 yılında başlamıştır. Bu kapsamda; Yüksek Planlama Kurulu Kararı ile nüfusu 25.000 ve altında olan belediyelere Genel Bütçe’den ayrılan ödenekten proje tutarının %50’si oranında hibe sağlanmakta, kalan %50’si için İller Bankası tarafından belediyeye uzun vadeli kredi açılmaktadır.

Su Kanalizasyon ve Altyapı Projeleri (SUKAP): YPK Kararı ile nüfusu 25.000 ve altı; -1498 adet belediyenin 1.897 adet içme suyu- kanalizasyon altyapı projesi, Nüfusu 25.000’in üzeri; - 1395 adet belediyenin 210 adet içme suyu- kanalizasyon altyapı projesi yer almaktadır. Proje kapsamında değerlendirilmek üzere; Merkezi Yönetim Bütçe Kanunları ile İller Bankası’na 2011-2014 yılları arasında toplam 1.982.530 bin ödenek aktarılmış, 2015 yılı için 590.452 bin TL tahsis edilmiştir.

SONUÇ VE ÖNERİLER Kırsal ekonomilerin gelişmesi için yerleşim bazında bulunması gereken ölçeğin oluşması güçleşmekte bu nedenle, konumları itibarıyla çevresindeki yerleşim birimlerine hizmet verme ve gelişme potansiyeli olan merkezi yerleşmelere öncelik verilerek, bu yerleşmelerin alt yapılarının geliştirilmesi sağlanmalıdır. Diğer taraftan, yörelerin ve yerleşimlerin altyapı öncelikleri yerel koşul ve ihtiyaçlar dikkate alınarak belirlenmelidir.

SONUÇ VE ÖNERİLER Kırsal yerleşimlerin civarlarındaki diğer yerleşimlerle güvenli ve yeterli bir ulaşım ağına sahip olmaları, sosyo-ekonomik ilişkilerinin güçlenmesinde önem taşımaktadır. Bu kapsamda, kırsal yerleşmeleri söz konusu merkezler ya da ana ulaşım ağına bağlayan birinci derece köy yollarının standardının yükseltilmesine; periyodik olarak bakım ve onarımının sağlanmasına öncelik verilmelidir.

SONUÇ VE ÖNERİLER Çevre ve halk sağlığının korunarak, kırsal yerleşimlerin sağlıklı ve yeterli içme suyuna kavuşturulması, çevre yönetimi ve atık bertarafı ile ilgili yatırım ihtiyaçlarının giderilmesine yönelik tedbirler alınmalıdır. İçme suyu sıkıntısı çekilen yerleşimlere yeterli ve sağlıklı içme suyu hizmetinin götürülmesi, sağlıklı ve yeterli içme suyu imkanı bulunan yerleşimlerde meskenlerin su dağıtım şebekelerine ve devamında kanalizasyon altyapısına kavuşturulması ve bu konularda hizmet veren birliklerin ve örgütlenmelerin desteklenmesi sağlanmalıdır.

SONUÇ VE ÖNERİLER Su havzalarında ve kıyı alanlarındaki kırsal yerleşimlerde kanalizasyon ve arıtma sistemlerinin yaygınlaştırılmasına öncelik verilmelidir. Kanalizasyon altyapısı ihtiyaçlarının giderilmesinde, yapım ve işletme giderleri düşük olan doğal arıtma tesislerinin yapımına öncelik verilmelidir.

SONUÇ VE ÖNERİLER Türkiye’nin bilgi toplumuna dönüşüm perspektifinde, kırsal kesimin bilgiye ve kültürel hizmetlere erişim olanaklarının güçlendirilmesi için; haberleşme, bilgi ve iletişim teknolojisi altyapısı hizmetlerinin yaygınlaştırılması sağlanmalıdır.

KAYNAKLAR http://edergi.artvin.edu.tr http://www.resmigazete.gov.tr http://dergi.omu.edu.tr www.bilgitoplumu.gov.tr http://www.kalkinma.gov.tr http://oran.org.tr/ http://www.ilbank.gov.tr http://www.mevka.org.tr http://www.migm.gov.tr/

İLGİYLE DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER…