TÜRKİYE’NİN TARIMSAL DIŞ TİCARETİNDEKİ GELİŞMELER HAZIRLAYANLAR MELTEM ÖZEN OSMAN ARIKAN ISPARTA, 2016

İÇERİK DIŞ TİCARET, ULUSLAR ARASI TİCARETİN DOĞUŞU ve TEMEL KAVRAMLAR DIŞ TİCARETİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER TÜRKİYE’NİN DIŞ TİCARETİ TÜRKİYE’NİN İHRACATI ve İSTATİSTİKİ VERİLERİ TÜRKİYE’NİN İTHALATI ve İSTATİSTİKİ VERİLERİ TÜRKİYE VE DIŞ İLİŞKİLER BEKLENTİLER SONUÇ KAYNAKÇA

DIŞ TİCARET-TEMEL KAVRAMLAR Bir ülkenin ihracat ve ithalat faaliyetlerinin toplamına denir. DIŞ TİCARET HACMİ Bir ülkede ihracat (dış satım),ithalattan (dış alım) fazla ise oluşur. DIŞ TİCARET FAZLASI Bir ülkenin ithalatı(dış alım) ihracattan(dış satım) fazla ise oluşur. DIŞ TİCARET AÇIĞI Bir ülkenin başka ülkelerle yaptığı mal, hizmet, sermaye, teknoloji alışverişidir. DIŞ TİCARET Bir ülkenin başka ülkelerle yaptığı mal, hizmet, sermaye, teknoloji satışlarına denir. İHRACAT Bir ülkenin başka ülkeden mal, hizmet, sermaye, teknoloji almasına denir. İTHALAT

Uluslararası Ticaretin Doğuşu Günümüzde insanlar aynı ihtiyacı karşılayacak farklı alternatifler peşinde koşmaktadır.

DIŞ TİCARETİ ETKİLEYEN UNSURLAR Ülkelerin ekonomik potansiyelleri Savaşlar, salgın hastalıklar Uluslararası kuruluşların kararları (ambargo) İsyan ve çatışmalar Ülkelerin siyasi ve ekonomik sistemleri Gümrük tarifeleri

Uluslararası Ticaretin Doğuşu İnsanlar ülkelerinin ve diğer ülkelerin mallarını çeşitli kriterlere göre değerlendirip bunların arasından seçim yapmak zorunluluğunu duymaktadır. Bu durum ülke ve kıtalar arası ticareti doğuran temel etkendir.

TARIMSAL DIŞ TİCARET VERİLERİ NE ANLATIYOR?

TÜRKİYE’NİN TARIMSAL DIŞ TİCARETİ 1980 öncesinde bir tarım ülkesi olan Türkiye’nin ihracatında tütün, üzüm, incir, fındık, pamuk ilk sırada da yer almaktaydı.

Buna karşılık ithal ettiğimiz ürünler arasında tarım makineleri, elektrikli ev gereçleri, ulaşım araçları, ölçü aletleri önemli yer tutmaktaydı.

1980’lere kadar ekonomi üzerinde korumacı ve müdahaleci politikalar izlenmiş,1980 yılından sonra serbest piyasa ekonomisine geçiş yapılmıştır. 1981 yılından sonra, sanayi sektörü tarım sektörünün önüne geçmeyi başarmış ve büyümeye devam etmiştir; tarım sektörünün dış ticaret içindeki payı ise azalmaya devam etmiştir.

Türkiye tarımsal ekonomi ve GSYMH açısından dünyada 8. sıradadır. Türkiye sahip olduğu tarımsal potansiyel, gen kaynakları, biyoçeşitlilik bakımından dünyada Avrupa’da liderlik potansiyeline sahiptir. Türkiye tarımsal ekonomi ve GSYMH açısından dünyada 8. sıradadır. Kaynak:The Ekonomist, 2014

Tarım Sektörünün Dış Ticaret Durumu (milyar dolar) 2002 2014 TÜRKİYE (Milyar $) TARIM (Milyar $) TARIMIN PAYI(%) TARIM (Milyoar $) İHRACAT 36.0 4.0 11.2 157.7 18.0 11.4 İTHALAT 51.5 3.9 7.7 242.2 12.4 5.1 Kaynak: Tüik

İHRACATTAKİ DEĞİŞİM ( %) TARIM ÜRÜNLERİ İHRACATI YILLAR İHRACAT (Milyar Dolar) İHRACATTAKİ DEĞİŞİM ( %) 2000 3.619 - 2001 4.071 12,5 2002 3.752 -7,8 2003 4.845 29,1 2004 6.009 24,0 2005 7.828 30,3 2006 8.048 2,8 2007 9.142 13,6 2008 10.840 18,6 2009 10.701 -1,3 2010 12.040 2011 14.427 19,8 2012 15.251 5,7 2013 17.739 11,3 2014 18.759 Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı

İHRACAT (Milyar Dolar) İHRACATTAKİ DEĞİŞİM (%) GIDA MADDELERİ İHRACATI YILLAR İHRACAT (Milyar Dolar) İHRACATTAKİ DEĞİŞİM (%) 2000 3.543 -13,2 2001 3.997 12,8 2002 3.668 -8,2 2003 4.735 29,1 2004 5.891 24,4 2005 7.714 30,9 2006 7.932 2,8 2007 9.007 13,6 2008 10.705 18,9 2009 10.582 -1,1 2010 11.869 12,1 2011 14.207 19,7 2012 15.026 5,8 2013 17.759 11.5 2014 23.469 6,0 Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı

TARIMSAL HAMMADDE İHRACATI TARIMSAL HAMMADDE İTHALATI VE İHRACATI YILLAR TARIMSAL HAMMADDE İHRACATI İHRACAT DEĞİŞİM (%) 2000 313 -12,6 2001 352 12,5 2002 384 9,1 2003 522 35,9 2004 610 16,9 2005 595 -2,5 2006 702 18 2007 762 8,5 2008 769 0,9 2009 608 -20,9 2010 795 30,8 2011 1.072 34,8 2012 968 -9,7 2013 990 2,3 2014 649 - 2015 669 3,1 Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı

Dünyadaki tarımsal ürün ihracat pazarında ilk üç sırayı ABD, Hollanda ve Almanya alıyor. Türkiye tarımsal ihracat sıralamasında 26’ncı sırada yer alıyor. Ülke İstihdam, Tarım (%) Toplam Üretim (milyar $) Tarımda Çalışan (Bin kişi) Çalışan Başına Düşen Tarımsal Üretim ($) 5,8 Milyon Kişinin Türkiye’de Yaptığı Üretim ,Diğer Ülkelerde Kaç Kişi İle yapılabilir? (Bin Kişi) İngiltere %1,2 14 360 38.836 1.596 Almanya %1,5 26 593 43,874 1.413 ABD %1,6 174 2.333 74.581 831 Kanada %2,4 27 429 62.907 986 Hollanda %2,5 15 213 70.423 880 Fransa %2,9 46 787 58.455 1.061 Avustralya %3,3 35 375 93.414 664 İtalya %3,7 37 829 44.654 1.388 İspanya %4,4 30 2.312 31.148 1.990 G.Kore %6,6 1.646 16.402 3.780 Rusya %9,7 68 7.046 9.650 6.425 Meksika %13,4 40 6735 5.940 10.439 Brezilya %15,3 101 14.920 6.769 9.159 Türkiye %23,6 61 5,796 10.524 - Çin %34,8 830 261.762 3.171 19.553 Endonezya %35,1 127 38 797 3273 18 940 Hindistan %47,2 302 220.837 1.368 45.337 Kaynak: WDI, Dünya Bankası, 2013

TÜRKİYE HANGİ TARIMSAL ÜRÜNLERİ İHRAÇ EDER ?

TÜRKİYE’NİN TARIMSAL İHRACATTA İLK SIRADA OLDUĞU ÜRÜNLER

Üretimimizdeki Payımız (%) Sıralama Ürünler Dünya Üretimi (ton) Türkiye Üretimi (ton) Üretimimizdeki Payımız (%) 1 Fındık 858.697 549.000 64 Kiraz 2.294.455 494.325 21.5 İncir 1.117.452 298.914 26,7 Kayısı 4.111.076 780.000 19 Ayva 596.532 139.311 23 2 Vişne 1348628 179.752 13 Kestane 2.009.487 60.019 3,0 Kavun 29.462.541 1.699.550 5,8 Karpuz 109.278.714 3.887.324 3,6 Hıyar 71.365.573 1.754.613 2,5 3 Nohut 13.118.698 506.000 3,9 Antep Fıstığı 916,921 88.600 9,7 Biber 31.171.567 2.159.348 6,9 Elma 80,822.520 3.128.450 4 Ceviz 3.458.046 212,140 6 Zeytin 20.396.699 1.676.000 8,2 Domates 163.963.770 11.820.000 7,2 Fasulye 21.365.119 632.301 Ispanak 23.231.898 220.274 1,0 Mercimek 4.975.621 417.000 8,4 Haşhaş 64.522 19.244 30 5 Çay 4.818.000 225.000 4,7 Patlıcan 49.418.212 826.941 1,7 Kaynak : BÜGEM, 2013

Bunun yanında birçok ürünün ithalatı devam etmektedir.

İTHLATTAKİ DEĞİŞİM (%) TARIM ÜRÜNLERİ İTHALATI YILLAR İTHALAT (Milyar $) İTHLATTAKİ DEĞİŞİM (%) 2000 4.156 22,3 2001 3.080 -25,9 2002 3.995 29,7 2003 5.265 31,8 2004 6.059 15,1 2005 6.480 6,9 2006 7.286 12,4 2007 9.812 34,7 2008 13.038 32,9 2009 9.631 -26,1 2010 12.880 33,7 2011 17.574 36,4 2012 16.370 -6,9 2013 16.916 3,3 2014 18.058 6.8

İTHALATTAKİ DEĞİŞİM (%) GIDA MADDELERİ İTHALATI YILLAR İTHALAT (Milyar $) İTHALATTAKİ DEĞİŞİM (%) 2000 2.133 4,7 2001 1.487 -30,3 2002 1.912 28,6 2003 2.791 46 2004 3.090 10,7 2005 3.284 6,3 2006 3.486 6,2 2007 5.167 48,2 2008 8.503 64,6 2009 6.108 -28 2010 7.413 21,4 2011 10.653 43,7 2012 10.420 -2,2 2013 12.047 4,0 2014 17.758 11.2

2015 YILI FASILLARINA GÖRE TARIMSAL İTHALAT SIRA ÜRÜN ADI TOPLAM İTHALAT (Bin $) 1 CANLI HAYVANLAR VE GIDA MADDELERİ 5.883.973 2 HUBUBAT, HUBUBAT ÜRÜNLERİ 1.685.399 3 MEYVELER VE SEBZELER 1.036.685 4 SAMAN, KABA YEM 1.009.007 Kaynak: Tüik

Kaynak: Tüik, 2014

TÜRKİYE VE DIŞ İLİŞKİLER

TÜRKİYE VE DIŞ İLİŞKİLER Türkiye dış ticaretinde , ülke gruplarına göre ithalat ve ihracatta, daha çok belli ekonomik birliklere yönelmiştir. Bu birliklerin başında AB ülkeleri dahil OECD ülkeleri, Serbest bölgeler gelir.

TÜRKİYE VE DIŞ İLİŞKİLER ÜLKELER İHRACAT PAY DEĞİŞİM AB (AB 28) 68 514 370 43,5 8,7 OECD 76 674 897 48,6 11,6 SERBEST BÖLGELER 2 269 841 1,4 -5,9 TOPLAM 147.459.108 93,5 14,4 ÜLKELER İTHALAT PAY DEĞİŞİM AB (AB 28) 88 783 651 36,7 -4,0 OECD 116 518 208 48,1 -6,2 SERBEST BÖLGELER 1 260 771 0,5 -0,6 TOPLAM 117.778.979 85 -4 Kaynak:Tüik, 2014

Türkiye’nin Avrupa Birliği’nden İthalatı (AB 28, milyon avro) YILLAR 2011 2012 2013 2014 TARIMSAL ÜRÜNLER 3, 857 3, 996 4, 279 4, 608 Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne İhracatı (AB 28, milyon avro) YILLAR 2011 2012 2013 2014 TARIMSAL ÜRÜNLER 3,796 3,810 3,550 3,562 Kaynak : European Commission (Avrupa komisyonu), http://trade.ec.europa.eu.doclib/docs/2006/september/tradoc.pdf

Türkiye - Avrupa Birliği İlişkileri Türkiye-Avrupa Birliği İlişkileri 50 yılı aşkın bir süredir devam etmektedir. Bu sürecin hızla geliştiği dönemler olduğu gibi ,durma noktasına geldiği durumlarda dönemlerde olmuş buna karşın gelinen noktada Türkiye 1996 yılında AB ile Gümrük Birliği’ni tesis etmiş ve 1999 yılında Birliğe aday ülke statüsüne erişmiş, 2005 yılında da müzakereler başlamıştır.

Gelişmekte olan ülkelerin artan önemini vurgulayan önemli gelişmelerden biri de G-20 oluşumudur. G-20 oluşumu; gelişmiş ülkelerden oluşan G-7 ülkeleri yanı sıra gelişmekte olan ülkelerin de yer aldığı, küresel sorunlara düzenli oturumlarla çözüm geliştirmeyi amaçlayan, coğrafi, ekonomik ve siyasal açıdan dünya ülkelerini temsil yeteneğine sahip bir diyalog platformudur.

Tarım ve Gıda Alanında Mevcut Gelişmeler KÜRESEL EKONOMİYİ TEHDİT EDEN ANA UNSURLAR Güçlenen ABD Ekonomisi ve Faiz Artışı Rusya Gerilimi ÇİN-JAPONYA GERİLİMİ Güney Çin Denizindeki Anlaşmazlıklar Suriye İç Savaş Ortadoğu’da Artan İstikrarsızlık Afrika’da Genişleyen İstikrarsızlık Asya’nın Merkezindeki İstikrarsızlık Kaynak:TİM

BEKLENTİLER . Çağın gereği olan bilgi ve teknoloji transferi konusunda işbirliği yapılması, tarımsal işbirliğinin geliştirilmesi için mutabakat zaptının sonuçlandırılması Türkiye’nin ihracat potansiyeli olan ürünlerde ticaretini geliştirmesi için gerekli desteğin sağlanması.

SONUÇLAR Tarımsal üretim değeri mutlak değer olarak artış göstermesine rağmen toplam ekonomi içerisindeki payı azalma eğilimi göstermektedir. 2001 yılında %8,6 olan tarım sektörünün payı 10 yıllık süre içerisinde %7,9’a gerilemiştir. Türkiye Tarım Sektörü dünyada tarımsal ekonomik büyüklük açısından 2002 yılında 11. sırada iken 2010 itibariyle 8. sıraya; Avrupa’da ise 1. sıraya yükselmiştir.

2014 yılında Türkiye’nin tarım ürünleri ihracatı 18 milyar 759 milyon dolar oldu. Aynı dönemde tarım ürünleri ithalatı ise 18 milyar 58 milyon dolar olarak gerçekleşti. Dış ticaret dengesi 700 milyon dolar fazla verdi. Tarımsal ihracatın ithalatı karşılama oranı % 103.9 oldu.

KAYNAKÇA Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (2013). Türkiye Tarım Sektörü Raporu (Rapor No: TOBB: 2014/230). ANKARA: TOBB. Börekçi, H., Yurdakul ,.M.O .(2011). Avrupa Birliği ve Türkiye’nin Katılım Sürecinde Masak. Ankara. T.C Maliye Bakanlığı Yayınları No: 2011/411. “Tarım Dış Ticaret Verileri Ne Anlatıyor” (Ekim 2015). Dünya Gıda Dergisi , ( 12). https://www.tuik.gov.tr https:// www.kalkınma.gov.tr https:// www.tarim.gov.tr https:// www.tim.org.tr/tr

TEŞEKKÜRLER