Yetişkinlerde gelişim ve öğrenme

Yetişkin; zihinsel, bedensel gelişimini tamamlamış ve psikolojik olgunluğa erişmiş, ekonomik bağımsızlığını kazanmış ve toplumda bir sorumluluk üstlenmiş bireylere denir.

YETİŞKİNİN GELİŞİM ÖZELLİKLERİ Yaş ilerledikçe yetişkinin fiziksel yapısında değişmeler olmaktadır. Fiziksel, psikolojik ve toplumsal açıdan yaşanılan değişmeler yetişkinin öğrenme gücünü ve hızını etkiler.

FİZİKSEL GELİŞİM ÖZELLİKLERİ Görme Yeteneği: 20-25 yaşları arasında en yüksek düzeyde olan görme gücünde, 40-45 yaşlarında birden bire düşme görülür. İşitme Yeteneği: Yaşın ilerlemesine bağlı olarak yetişkinin işitme gücünde azalma olmaktadır. Bu nedenle, eğitsel etkinliklerde öğretici, ses tonunu iyi ayarlamalı, dudak mimikleri yetişkin tarafından görülecek biçimde konuşmaya özen gösterilmeli ve görsel-işitsel araçların kullanımı ön plana çıkartılmalıdır. 

FİZİKSEL GELİŞİM ÖZELLİKLERİ Isıya Uyum Sağlama Yeteneği: Yetişkinin yaşının ilerlemesiyle ısıya uyum sağlaması güçleşmektedir. Dış koşullar değişse de vücut iç ısısının aynı kalması gerektiğinden, bu, ileriki yaşlardan istenilen ölçüde düzenli olamamaktır.  Çalışma Gücü: Yaş ilerledikçe iç salgı bezlerinin etkinliği azaldığından, hücreler daha çabuk yıpranır. Ayrıca, kas gücünde de azalma olduğundan, istenilen hızda bir çalışma ortaya konulamaz. Bunun için de yetişkin, eğitime daha az zaman ayırabilir.

PSİKOLOJİK GELİŞİM ÖZELLİKLERİ Yetişkinin psikolojik gelişim özelikleri, yetişkinlik dönemlerine göre farklılıklar göstermektedir. Yetişkinlik dönemleri; genç, orta, ileri yaşlar olmak üzere üçe ayrılır. Ancak, bu dönemlerin hangi yaşlan içerdiği konusunda kesin bir görüş birliği bulunmamaktadır. Bir yetişkin, yaşı ilerledikçe, rollerini ve dolayısıyla beklentilerini değiştirmek zorundadır. Buna "Gelişim ödevleri" adını verilmektedir.

PSİKOLOJİK GELİŞİM ÖZELLİKLERİ Gelişim Ödevleri; bireyin yaşamında belli bir dönem ya da o dönem konusunda, başarılması bireyi mutluluğa ve sonraki görevleri başarmasına öncülük eden, başarılmaması bireyi mutsuzluğa, toplumca onaylanmamaya ve sonraki görevlerde güçlük çekmeye yol açan görevdir. Gelişim ödevleri yetişkinlik dönemlerine göre şu şekilde sıralanmaktadır:

PSİKOLOJİK GELİŞİM ÖZELLİKLERİ Genç Yetişkinlik; Eş seçme, Eşi ile birlikte yaşamayı öğrenme, Bir aile kurma, Çocuk yetiştirme, Bir evin işlerini yürütme, Çalışma hayatına başlama, Yurttaşlık sorumluluklarını yerine getirme, Uygun sosyal gruba katılma.

PSİKOLOJİK GELİŞİM ÖZELLİKLERİ Orta Yetişkinlik; Toplumun bir üyesi olarak yetişkinlere özgü sorumlulukları yerine getirme, Belli bir ekonomik yaşam düzeyine ulaşma ve bunu sürdürme, Ergenlik çağındaki çocuklarına sorumlu ve mutlu yetişkinler olmasına yardım etme, Yetişkinlere özgü boş zaman etkinliklerini geliştirme, Birey olarak eşiyle özdeşleşme, Orta yaşın getirdiği değişiklikleri kabullenme ve buna uyum sağlama, Yaşlı ana-babaya uyum sağlama.

PSİKOLOJİK GELİŞİM ÖZELLİKLERİ İleri Yetişkinlik; Fiziksel güçteki ve sağlıktaki düşüşe uyum sağlama, Emekliliğe ve azalan kazanca uyum sağlama, Yaş grubuyla açıktan ilişki kurma, Mutluluk verici fiziksel yaşama koşulları kurma, Toplumsal ve yurttaşlık görevlerini yerine getirme.

TOPLUMSAL GELİŞİM ÖZELLİKLERİ Geri kalmış toplumlar geleneksel bir yapıya sahiptir. Bu nedenle, bu toplumların bir üyesi olan yetişkinler daha çok grubun geleneksel değerlerine bağlı olduklarından eğitime olan gereksinimleri de o derecede azdır. Gelişmiş toplumlarda ise bireylerin eğitime olan gereksinimi daha çoktur. Çünkü topluma veya içinde bulunduğu gruba uyum sağlayabilmesi ya değişen toplumsal yapıya bağlı olarak rollerini etkin bir biçimde yerine getirebilmesi, bir ölçüde yeni bilgi ve beceriler edinmeyi gerektirir.

TOPLUMSAL GELİŞİM ÖZELLİKLERİ Yetişkinin bulunduğu topluma veya gruba göre beklentileri ile eğitime olan gereksinimlerinde farklılıklar olabilmektedir. Bireyin mesleği gelir ve öğrenim düzeyi, cinsiyeti, evli olup, olmadığı, yaşadığı yer, dinsel inançları halk eğitimi etkinliklerine katılmasında önemli role sahiptir. Gelecekte kullanma olasılığı olmayan bir bilgiyi öğrenme, özellikle yetişkinlerde zaman tüketici ve verimsiz bir öğrenme yoludur.

TOPLUMSAL GELİŞİM ÖZELLİKLERİ Toplumda aldığı yeni rolü başarı ile oynayabilmesi için yetişkinin belli bilgileri öğrenme gereğini duyması, onu öğrenmeye yöneltir. Bireyin yöneldiği amaçlar, halk eğitimi açısından da önemlidir. Bu amaçlar, bireyde öğrenme isteğini artırır; öğrenme sürecini, öğrenme süresini, içeriğini, miktarını, yoğunluğunu belirler.

EĞİTİM AÇISINDAN ÇOCUK İLE YETİŞKİN ARASINDAKİ FARK Yetişkin eğitimi ile çocuk eğitimi amaç, içerik ve yöntem boyutları açısından farklılıklar göstermektedir. Çocuk ile yetişkin arasındaki farklar: 1. Çocuğa yönelik eğitimin amacı, çocuğu yaşantıya hazırlamaktır. Yetkin eğitiminin amacı ise yetişkinin karşı karşıya bulunduğu sorunların çözümünü sağlamaya dayanır.

2. Yetişkine gereksinme duyduğu alanda bilgi ve beceri verilmesine karşın, çocuğa, okulda, kurumların önceden saptandığı programda yer alan bilgi ve beceriler kazandırılır. 3. Yöntem açısından yetişkinin kişiliği gelişmiş olduğundan, öğretim sürecinde kişiliğine saygı duyacak ve koruyacak; çocuklara ise kişiliklerini geliştirici bir yaklaşım izlenir.

4. Yetişkin eğitiminin temeli, bir sorunun çözümüne dayanmasına karşın, çocuk eğitiminde belli bilgi ve beceri kazandırılarak sorunların farkında olmasını sağlamaya dayalıdır. 5. Çocuğun öğrenmeye ayıracağı zamanın bol olmasına karşın, yetişkin, yalnızca çalışma saati dışındaki zamanını ayırabilir.

6. Çocuğun yaşantıdan edindiği deneyim azdır; yetişkinin geçmiş yaşantısına dayanan bir deneyimi vardır. 7. Çocukta güven duygusu yüksek olduğu halde, öğrenme gücü konusunda yetişkinde güvensizlik söz konusudur.

8. Çocuk, öğrenmede sınırlı da olsa zorlanabilir; ancak, yetişkinin öğrenmesi ondaki öğrenme güdüsüne bağlıdır. 9. Çocuk ile öğretmen arasındaki ilişki anne-baba ilişkisine benzemesine karşın, yetişkin-öğretmen ilişkisi öğrenen-öğreten ilişkisine, bir ölçüde arkadaş-meslektaş ilişkisine dayanır.

YETİŞKİNLERDE ÖĞRENME Yetişkin eğitiminin kuramsal çekirdeği, yetişkinin kim olduğuna, zeka ve öğrenme yeteneğine, çocuktan farklı olan yönlerine ışık tutmaktadır. Uzun yıllar eğitim ve öğretimden söz edilince hemen akla çocuklar gelmiştir. ‘Öğrenme’ konusundaki çalışmalar, daha çok eğitim psikolojisinin ilgi alanlarından biri olmuş ve bu çalışmalarla çocuk ve gençlerde öğrenme psikolojisi alanında büyük birikim sağlanmıştır. Bugüne kadar öğrenme ile ilgili olarak yapılan araştırmalar, çocuk gelişmesi çalışmalarından, güvercin eğitimine kadar çok geniş bir alanı kapsamıştır. Ne yazık ki, yakın zamana kadar ‘yetişkinlerde öğrenme’ üzerine çalışma yapılmamıştır.

YETİŞKİNLERDE ÖĞRENME Bu alandaki bilimsel ilk çalışmalardan olan ve Thorndike tarafından ‘yetişkinlerde öğrenme yeteneği’ konusunda 1928 yılında, ABD’de yayınlanan araştırmanın sonuçları; o zamana kadar sanılanın tersine ‘yetişkinlerin öğrenebileceğini ve zeka düzeyinin yaşla düşmediğini’ göstermiştir.

YETİŞKİNLERDE ÖĞRENME Miles tarafından yapılan başka bir araştırmanın bulguları, yetişkinlerde öğrenme yeteneğinin yaşın artmasıyla düştüğü şeklinde yorumlanmışsa da, daha sonra yapılan araştırmalar yaş ile yetişkinin öğrenme yeteneğinin değil, öğrenme hızının azaldığını göstermiştir.

YETİŞKİNLERDE ÖĞRENME Bu konuda 1950’lerde başlayan çalışmaların yeni ilgi alanı ise, yetişkinin ‘öğrenme isteği’ ve ‘yetişkini güdüleyen’ etmenler üzerinde odaklanmaya başlamıştır. Ancak bu araştırmaların çoğunda bile, yetişkin kişiye sanki, ‘bir kez düğmesine basıldığında bilgileri alan ve yeni davranışları kazanan bir öğrenme makinesi’ gözüyle bakılmıştır.

YETİŞKİNLERDE ÖĞRENME Yetişkin eğitiminin temel kuramları, yetişkinlerde öğrenme ve öğretimle ilgili kuramları kapsamaktadır. Bu kuramları E.L.Simpson üç grupta toplamaktadır. 1. Yetişkinlerin yaşam durumlarını temel alan kuramlar (Clusky ve Knox ); yetişkinlerin yaşam durumlarından, düzeylerinden ve yaşadıkları ortamdaki sosyal rollerinden hareket edilmektedir. Bilgi edinme ihtiyacının, çeşitli ortamlara katılma ihtiyacının ve farklı sosyal baskıların, yetişkini yararlı bilgi edinmeye motive ettiğini ya da zorladığını savunmaktadır. Bu nedenle de yetişkinlere verilecek eğitimin, yetişkinin yaşam durumunu, düzeyini ve yaşadığı ortamdaki sosyal rolünü geliştirmeye yönelik olmasının önemi üzerinde durulmaktadır.

YETİŞKİNLERDE ÖĞRENME Yetişkinlerde bilinçlendirmeyi temel alan kuramlar (Mezirow ve Freire ); Bireyin eski-yeni durum arasında bir kararsızlık ve ikilem oluşması sonucu, bakış açısında aşamalı ya da ansızın bir değişme yaşadığı noktasından hareket etmektedir. Ayrıca hiç kimsenin diğer insanlara emredici, yönlendirici bir şekilde ‘öğretemeyeceği’ ve hiç kimsenin tek başına ‘öğrenemeyeceği’, insanların birlikte öğreneceği, tepki göstereceği ve dünyalarını değiştireceğinden hareket etmektedir. Böylece; “yetişkinlerin bilinçli olması, gerçek dünya hakkında düşünme yeteneğine sahip olması ve eleştirici düşünce ile dünyayı değiştirmesi gerekir” görüşü savunulmaktadır. Bu nedenle de yetişkinlere verilecek bilginin ve eğitimin yetişkinlerin bakışını değiştirmesinin ve bilinçlendirmeyi gerçekleştirecek şekilde olmasının üzerinde durulmaktadır.

YETİŞKİNLERDE ÖĞRENME Yetişkinlerin özelliklerini temel alan kuramlar (Thorndike, Cross ve Knowles); Yetişkinin kişiliği, eğitimi, sosyal durumu, zeka ve beden durumu ile öğrenmesi arasında bir bağ olduğu, bu özelliklerinin yetişkinin öğrenme ve düşünme yeteneğine katkıda bulunduğu ve dolayısıyla yetişkinin bulunduğu durum ve konum gereği çocuktan farklı olarak, daha karmaşık öğrenme biçimlerine sahip olduğundan hareket etmektedir. Ayrıca, çocukların eğitime ‘zorunlu’ olarak katıldığı ve eğitimin tek tip olduğu, yetişkin eğitiminin ise ‘ gönüllülüğe dayalı’ olduğu ve yetişkinlerin kendi istekleri ile eğitime katıldıkları savunulmaktadır. Bu kuramda, yetişkinlerin temel özellikleri ele alınmakta ve ‘yetişkine bu özelliklere dayalı olarak eğitim verilmelidir’ görüşü savunulmaktadır.

YETİŞKİNLERİN ÖĞRENME ÖZELLİKLERİ Yetişkinler deneyimleri ve beklentileri ile gelirler. Deneyimleri öğrenme için zengin bir kaynaktır. Özyönelim. Olgunlaştıkça yetişkinler kendi kendilerini yönlendirmeye eğilimlidirler. Yetişkinler evlilik, yeni bir işe girme ya da işten atılma gibi gerçek yaşamın deneyimlerinden kaynaklanan özgül öğrenme gereksinimlerinin farkındadırlar.

YETİŞKİNLERİN ÖĞRENME ÖZELLİKLERİ 3. Kendini güven içinde hissetme ihtiyacı yüksektir. 4. Kişiliği yerleşmiş; olgunlaşmıştır. 5. Öğrenmede zamana ihtiyaç duyar. 6. Eğitim sürecine katılmalıdır. Yetişkinler edilgen dinlemeden çok, sorun çözme ve tartışma gibi deneye dayalı teknikler aracılığıyla daha etkili öğrenirler. 7. Yetişkinlikte daha önce kazanılmış ahlak yapılarının bir bütünlük içerisinde kullanımını ve yaşama uygulanabilmesi söz konusudur. 8. Bilmek değil uygulamak ister.

YETİŞKİN EĞİTİMİ İLKELERİ Öğrenme için uygun bir ortam. Sınıf düzeni, Aydınlanma, havalanma, Not tutabilecekleri olanaklar gibi. Amaç ve hedeflerin açıklığı ve netliği Amaçlar ve hedefler açık ve net, İhtiyaçlara cevap verecek düzeyde, Gerçekleştirilebilir olmalı.

YETİŞKİN EĞİTİMİ İLKELERİ 3. Eğitime etkin olarak katılım. Ortak planlama – karar alma, Gereksinim ve ilgilerinin saptanması Soru sorma teknikleri, Geri bildirim, İnteraktif eğitim teknikleri kullanımı Beyin fırtınası, Grup çalışmaları, Grup tartışmaları, Rol oynama vb.

YETİŞKİN EĞİTİMİ İLKELERİ 4. Eğitimin gerçek yaşamla ve sorunları ile bağdaşması. Dersin amacının açıklanması, öneminin hissettirilmesi, Mesleki performansla ilişkisinin kurulması, Gerçek yaşamdan örnekler, deneyimlerin aktarılması 5. Öğrendiği bilginin uygulamaya dönük olması Ders sırasında uygulamaya olanak veren yöntemler, Gerçek yaşamda uygulama fırsatları, Eğitici tarafından geri bildirim.

YETİŞKİN EĞİTİMİ İLKELERİ 6. Eğitimde çeşitlilik isterler, Görsel – işitsel araçlar, sınıf dersleri, beyin fırtınası, grup çalışmaları, grup tartışmaları, oyunlaştırmalar, konuk konuşmacılar vb.

YETİŞKİN EĞİTİMİ İLKELERİ 7. Güvenli bir ortam. Başarısızlık korkusu, Utanma, mahcubiyet, Uyum endişesi, Eğitmen hakkında kuşku, vb. Yetişkinin kişisel kaygılarından kurtulacağı güvenli bir ortam nasıl yaratılır?

YETİŞKİN EĞİTİMİ İLKELERİ İlk karşılaşmada dersin kurallarını koyma ve açıklamalarda bulunma, Katılımcıyla aradaki engelleri kaldırma, Herkese eşit davranma, motive etme, derse katma, Doğal davranma ile güvenli ortam oluşturulmaya çalışılır.

YETİŞKİN EĞİTİMİ İLKELERİ 8. Olumlu DÖNÜT verilmesini isterler, Sözlü övgüler, Destekleyici ifadeler, Tamamlayıcı cümleler vb. 9. Özgün birer birey olarak görülmek, algılanmak ve davranılmak isterler, İsimle hitap etme, Herkesi etkinliklere katma, Saygılı davranma

YETİŞKİN EĞİTİMİ İLKELERİ 10. Çeşitlilik Öğrenme stili Kişilik Motivasyon Yöntem Örnek 11. Eğitimin içeriğine ve sürecine meydan okuyabilmek hoşlarına gider. Fikirleri içtenlikle eleştirebilmek isterler.

YETİŞKİN EĞİTİMİ İLKELERİ 12. Soru sorabilmekten hoşlanırlar. Ortaya attıkları sorunların ciddi biçimde ele alınmasını ve kabul edilebilir bir zaman içinde üstesinden gelinmesini beklerler. 13. Kendilerine eşit davranılmasını beklerler. Hiç kimse aşağılanmak ve kendisine çocuk gibi davranılmasından hoşlanmaz.

Yetişkinlerde etkili öğretim Entegrasyon; Öğrenim, önceki bilgi ve deneyimleri üzerine inşa edilirse daha etkili olur. Konu ile ilgili önceki bilgilerini bilmek ve bu bilgileri anımsatan bir giriş ile konuya başlamak bu açıdan önemlidir.

Yetişkinlerde etkili öğretim Gerçeğe Benzerlik; Öğrenme ortamı, konusu ve aktarımı ne kadar gerçeğe yakınsa etkililik o kadar artar. Gerçek yaşamdan örnekler ya da senaryo uyarlamaları öğrenciyi gerçek yaşama yakınlaştırır.

Yetişkinlerde etkili öğretim Beceri; Oyunlaştırmalar veya anatomik modellerle gerçeğe benzer ortamlarda uygulama yapma fırsatının verilmesi beceri kazanma ve beceride yeterli hale gelebilmek için çok gereklidir.