MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ SAKARYA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ Dersin Adı : Nehir Mühendisliği Sunum Konusu : Arazi Kullanım Sınıflarının Taşkınlara Etkisi Hazırlayan : Özlem TEZCAN Öğretim Görevlisi : Yrd.Doç.Dr. Emrah DOĞAN

Öncelikle arazi kullanım sınıflandırması nedir ve neden yapılırı öğrenelim. Arazi kullanım sınıfları, alanların kullanım şekline göre ayrılmasını içeren sınıflandırmadır. Bu ayrım alanlarda yapılacak hesap ve proje uygulamalarında kolaylıklar sağlar. En sade haliyle arazi kullanım sınıfları 5’e ayrılır. Bunlar; 1.Ormanlık Alanlar 2.Tarım Alanları 3.Yerleşim Alanları 4.Mera Alanları 5.Korunan Alanlar ‘ dır.

Ancak Ulusal Arazi Örtüsü projesine göre arazi kullanım sınıfları 5 ana sınıf ve 44 alt sınıfa ayrılmaktadır. Bu proje Coğrafi Bilgi Sistemlerinin de katkısı ile Aralık 2009’da tamamlanmış ve Avrupa Çevre Ajansı tarafından yapılan kontrollerle kabul edilmiştir. Avrupa Çevre Ajansı Ağustos 2011’de bu projeyi kendi sitesinden de yayınlamıştır.Bu projeye göre arazi kullanım sınıfları şu şekildedir.

Bu arazi kullanım sınıfları birbirine dönüşebilir Bu arazi kullanım sınıfları birbirine dönüşebilir. Ormanlık alan tıraşlanarak tarım alanına veya bir tarım alanı yerleşim alanına dönüştürülebilir veya bir havzada birden fazla amaçlı arazi kullanım şekli de görülebilir.

Ulusal Arazi Örtüsü Projesine göre ülkemizdeki arazi kullanım şeklinin 1990 ile 2006 yılları arasındaki değişimi alansal olarak ve grafiksel gösterimi aşağıdaki tablo ve grafiklerde gösterilmiştir.

Peki arazi kullanımındaki tüm bu değişimlere doğanın cevabı ne oldu?

Öncelikli olarak taşkın nedir öğrenelim; Taşkın : Bir akarsu, göl veya deniz gibi büyük su kitlelerikimi zaman fazlasıyla suyla yüklenir bunun sonucunda yatağından çıkması olayına taşkın denir. Ormanlarda bulunan yaprak döküntüleri, hayvan çürüntüleri gibi ölü örtü tabakasının içerdiği organik maddeler kendi ağırlığının 5 katı kadar su tutmaktadır böylece yüzeysel akışı azaltmaktadır. Ayrıca ormanlar yağışın toprağa kavuşma hızını yavaşlatarak damla erozyonu denilen olayı azaltmaktadır. Buradaki orman varlığının tahrip edilmesi ile yüzeysel akış artmakta ve sediment taşınımını da artırmaktadır. Taşınan sediment zamanla ana dere yatağını doldurmakta ve maksimum yağışlarda taşkınlara sebebiyet vermektedir. Yine yanlış uygulanan yol yapım çalışmalarında şevlerin bırakılmaması veya yetersiz olması da sediment taşınımını artırmaktadır veya yol yapım sırasında ağaçların köklerinin dışarıya çıkarılması ileride gerçekleşebilecek büyük yağışlarda büyük parçaların koparak taşkınlarda sürüklenmesi riskini ortaya çıkaracaktır. Yine yol yapımında kazı dolgu oranının fazla olması veya yanlış yere dökülüp yükü artırması da taşkınlara sebebiyet verecektir.

Kullanılan tarım arazilerinin, kullanılmayan nadasa bırakılan tarım arazilerine nazaran su tutma kapasitesi ve toprağı tutma oranı daha fazla olduğu gibi sulanan tarım arazilerinden taşınan sediment sulanmayan tarım arazilerine göre daha fazladır.

Senirkent Erozyon Kontrolü Projesi : Projenin amacı Senirkent ilçesinin güneyinde yer alan Kapı Dağları’ndan gelen sel ve taşkınların önlenmesi ve erozyonun durdurulmasıdır. Bu amaçla Senirkent ilçe merkezini etkisi altında bulunduran Doğrudere, Su Yolu Deresi havzalarında toprak muhafaza, enerji ormanı tesisi, mera ıslahı ve nehir kenarı ağaçlandırmaları yapılmaktadır. 1999 yılı sonuna kadar 1737 ha. Alanda çalışma yapılmıştır.

Adana - Çakıt Çayı Erozyon Kontrolü Projesi : 1980 yılı ilkbaharında Seyhan Gölü’ne dökülen Çakıt Çayı taşmıştır.E-5 karayolunu diğer yandan da demir yolunu tahrip etmiştir.Ancak asıl büyük tehlikeyi ise Adana şehri atlatmıştır. Bu tehlike baraj altında kalan mahallelerin boşaltılması ve bu barajın kapaklarının açılmasıyla atlatılabilmiştir.Felaketin görünür nedeni ani yağışlar sonucu karların erimesi ise de asıl önemli faktörün Toroslardaki orman tahribi olduğu gerçeğidir. Sel ve taşkın zararlarına karşı başta Adana olmak üzere yerleşim merkezlerini ve tarım alanlarını korumak, Seyhan Barajı’nın dolmasını engellemek, kara ve demiryolu ağını korumak,havzada genel olarak toprak aşınma ve taşınmalarını önlemek(mera ıslahı, ağaçlandırma ve erozyon kontrolü çalışması, toprağın sığ olduğu yerlerin korumaya alınması ve buralarda otlandırma-örtü geliştirme çabaları yapılmalıdır.

Diğer Örnekler : Doğu Anadolu Su Rehabilitasyon Projesi Senirkent Erozyon Kontrol Projesi Çankırı – Taşyaka Meraları Islahı ve Erozyon Kontrolü Projesi Adana – Akyatan Kumul Tespit Çalışmaları Adana – Çakıt Çayı Erozyon Kontrol Projesi Kahramanmaraş Ağırdağı Erozyon Kontrol Çalışması İzmir – Karşıyaka Erozyon Kontrol Çalışmaları Vazgirt Dersi Sel Havzası Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrol Çalışmaları Ahırdağı Mera Islahı Çalışmaları

Arazi kaynaklarının yanlış kullanımı; arazilerin doğal kullanımı dışına çıkarılması( orman ve meraların tarıma açılması ), Tarım alanlarının kentsel ve endüstriyel amaçlı kullanımı, hatalı tarımsal teknikler, yanlış ve yetersiz silvikültürel uygulamalar taşkın riskini artırmaktadır.

KAYNAKÇA http://aris.ormansu.gov.tr/index.php?q=tr/arazi_kullanim Havza Amenajmanı Ders Kitabı Havza Amenajmanı Lisans Ders Notları