MESLEKLEŞME DÜZEYİ VE MESLEK KRİTERLERİNE İLİŞKİN SORUNLAR MESLEK: Bilgiye dayanan, araştırma ve deney üzerine kurulan, ahlak (etik) değerlerini kapsayan ve belirli ücret karşılığı yapılan hizmete denir. Meslekleşme, dinamik bir süreçtir. İş (occupation)’den meslek (profession)’e doğru hareket vardır.

Hemşireliğin meslek olup olmadığı hakkında uzun yıllar süren tartışmalar bu gün de güncelliğini korumaktadır. Bu konuda bir karara varmak için ülkemizdeki hemşireliğin, meslek kriterlerine göre incelenmesinde yarar vardır. Pavalko (1971) adlı bir sosyologun geliştirdiği modele göre bir işi meslek yapan 8 kriter vardır.

BUNLAR; Teorik bilgi Yapılan işin temel sosyal değerlere uygunluğu Eğitim süresi Motivasyon Otonomi Bağlılık bilinci Birlik bilinci Meslek Ahlakı Yasasıdır. Bu kriterler doğrultusunda hemşirelik mesleği incelendiğinde göze çarpanlar şunlardır.

Teorik Bilgi Sistemik teorik bilgi araştırma ve bilimsel teknikler aracılığı ile kazanılır. Bilgi içeriği büyüdükçe meslekleşme artar. Ebelik bu konuda ele alındığında, ebelikte araştırmaların yeni olduğu söylenebilir. Ayrıca ülkemizde araştırmaların alandaki gereksinimden kaynaklanmadığı Hemşirelikte Lisans veren okullarda öğretim elemanlarının akademik çalışmaları gereği yapıldığı görülmektedir. Buna dayanarak hemşireliğin (ebeliğin) bu kritere tam anlamıyla uyduğu söylenemez. Bu kritere göre hemşireliğin (ebeliğin) meslekleşme sürecindeki yerinin daha çok “iş”e yakın olduğu düşünülebilir.

Yapılan İşin Temel Sosyal Değerlere Uygunluğu Ebelik olsun hemşirelik olsun doğumdan ölüme, her yaştaki insanın, sağlığının korunması, değerli kılınması ve bozulduğunda düzeltilmesi ile ilgili bir iştir. Bu tanımdan da anlaşılacağı gibi ebelik ve hemşirelik insan yaşamı süresince en çok karşılaşılabilecek mesleklerden biridir. Özellikle hastaya bakmanın kutsal olduğu inancı toplumumuzda oldukça yaygındır. Ancak tüm bunlara karşı ebelik ve hemşirelik meslek seçiminde en alt sırada yer almaktadır.

Meslek seçimi konusunda toplumlar incelendiğinde; çok iyi gelir getiren en çok güç, beceri ve yararlılığa sahip olan mesleklerin daha çok seçildiği görülmektedir. Çoğu kez mesleğe karşı yetenek dikkate alınmamaktadır

Ebeliğin ve hemşireliğin meslek olarak seçimi ise toplumun mesleğe karşı tutumu nedeniyle olumsuz yönde etkilenmektedir.

Eğitim Süresi Eğitim süresi kriterleri; ebe adaylarına kazandırılması planlanan bilgi, beceri ve davranışları kazandıracak süre ve bilgi içeriği ile ilgilidir. Bu gün ülkemizde çeşitli düzeylerde ebe yetiştirilmektedir. Liseye dayalı 4 yıl süreli “ hemşirelikte (ebelikte) lisans” üniversite programlarının yanı sıra, orta okula dayalı 4 yıl süreli eğitim veren ebelik eğitimi programları vardır. Eskiden bu çeşitlilik daha fazlaydı.

Eğitim süreleri birbirinden farklı olan bu okullardan ülkenin sağlık gereksinimlerini karşılar nitelikte ebe yetiştirilmesi hiçbir zaman beklenemez. Daha da önemlisi bu okulların ebe yetiştirilmesine uygun koşul ve olanakları sağlamamış olmaları, süresi ne olursa olsun eğitim programını yetersiz duruma getirmiştir.

Motivasyon Mesleğin bu kriteri; bireyin ebelik, hemşirelik hizmetlerini sunarken, bu mesleğin toplumun yararına olduğu benimsememesi ile ilgilidir. Temelde ebelik, hemşirelik, topluma hizmet ve yardım gereksiniminden kaynaklandığı halde ülkemizde ebeliğin, hemşireliğin tanınmamış olması ya da iyi tanınmamış olması ve mesleğin ilgi ve yetenekler doğrultusunda seçilmeyişi gibi nedenlerle mesleğin bu kritere de tam anlamıyla uygunluk gösterdiği söylenemez.

Otonomi Otonomi; bilirli bir işi yapanların kendini yönetme özgürlüğüdür. Ebelik hizmetleri standartlarının oluşturulması, bunların uygulamaya konulması, mesleğin kendi eğitim ve denetimi sağlaması ve deontolojik kuralları saptaması bu kriterin alanına girmektedir.

Otonomi, mesleki uygulamalarda tutarlı karar verme kaynağı olarak kullanılabilecek ve etkili uygulamalar için özelleştirilmiş bilgiyi gerektirir. Ülkemizde yasa ve yönetmeliklerin, ebenin ve hemşirenin denetimini hekime vermeleri ve ayrıca ebelerin yasaların kendilerine öngördüğü yetkileri bile kullanamadıkları dikkate alınırsa, ebeliğin meslek olarak bu kriteri de karşılayamadığı söylenebilir.

Bağlılık Bilinci Meslek seçiminde hemşirelerin ve ebelerin işi severek yapmadıkları, sorunlara sahip çıkmadıkları ve kıyafetlerine yeterince özen göstermedikleri düşünülürse, mesleğe bağlılık bilincinin tam olarak gelişmediği söylenebilir.

Birlik Bilinci Pavalko’ya göre birlik bilinci, iş grupları ile özdeşleşme, aynı kader ve alt kültürü paylaşma anlamına gelmektedir. Ebelik bu açıdan ele alındığında, ebelerin üniforma giyerek grupla özdeşleştiği düşünülebilir. Ancak ebeler olsun hemşireler olsun iş başında üniforma giyme zorunluluğu olduğu için forma giyilmesi kriterlerine bakarak, birlik bilinci hakkında karara varılması yanıltıcı sonuçlar doğurabilir.

Meslek Ahlakı Yasası Ebelik, iş olarak ele alınırsa, yazılı olmayan ahlak yasasının olduğu söylenebilir. Ancak, bir işin meslek olabilmesi; yazılı ahlak yasasının olması, buna ilişkin davranışların ayrıntılı olarak tanımlanması ve bunların tüm meslek üyelerine yaygınlaştırılması ve benimsettirilmesi koşullarına bağlıdır. Ülkemizde Hemşireler tarafından geliştirilmiş bir meslek ahlak yasası yoktur. Her ne kadar uluslar arası hemşirelik ahlak yasası, Türk Hemşireler derneği tarafından benimsenmişse de ülke çapında hemşirelere yaygın değildir.