MADDİ DURAN VARLIKLARA İLİŞKİN DÖNEMSONU İŞLEMLERİ

25- maddİ DURAN VARLIKLAR HESAP GRUBU Bu hesap grubunda, işletme faaliyetlerinde kullanılmak üzere edinilen ve tahmini yararlanma süresi bir yıldan fazla olan fiziki varlık kalemleri ile bunlarla ilgili birikmiş amortisman tutarları izlenir. Bu grup aşağıdaki hesaplardan oluşmaktadır. 250 ARAZİ VE ARSALAR HESABI 251 YERALTI VE YERÜSTÜ DÜZENLERİ HESABI 252 BİNALAR HESABI 253 TESİS, MAKİNE VE CİHAZLAR HESABI 254 TAŞITLAR HESABI 255 DEMİRBAŞLAR HESABI 256 DİĞER MADDİ DURAN VARLIKLAR HESABI 257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR HESABI (-) 258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR HESABI 259 VERİLEN AVANSLAR HESABI

MADDİ DURAN VARLIKLARA İLİŞKİN DÖNEMSONU İŞLEMLERİ Envanteri: Fiili Sayım Değerleme Ölçeği: Maliyet Değeri Dönemsonu İşlemleri: a) Hataların Düzeltilmesi Amortisman İşlemleri Kullanılmaz hale gelen maddi duran varlıkların envanteri

DURAN VARLIKLARIN SAYIMI VE KONTROLÜ Dönemsonunda envanter (sayım) ekibi işletmedeki bütün maddi duran varlıkları envanter listesine kaydeder. Düzenli bir işletmede maddi duran varlıkların işletme aktifine girişlerinde üzerlerine duran varlık numaralarının yazılmış olması gerekir. Bu numaralar, markalar ve diğer özellikler listelerde belirtilir. Bu listelere duran varlıkların maliyet bedelleri, “Duran Varlıklar ve Amortismanlar Defteri”nden yararlanılarak yazılır. Sayım ve listeleme sırasında demirbaşların ve diğer maddi duran varlıkların kaybolduğu veya kullanılamaz hale geldiği tespit edilirse, ilgili duran varlık hesabından çıkarılır.

HATALARIN DÜZELTİLMESİ- ÖRNEK Örnek: 31.12.2009 tarihinde duran varlıklarda yapılan kontrollerde işletmenin 4.000 TL maliyetli ve birikmiş amortismanı 1.600 TL olan bir yazıcısının (printer) kayıp olduğu tespit edilmiştir. Yapılan araştırmalar sonucunda sözkonusu demirbaşın dönem içerisinde hurdaya ayrıldığı ancak buna ilişkin olarak dönem içerisinde herhangi bir kaydın yapılmadığı anlaşılmıştır. 31/12/2009 257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR HESABI (-) 1.600 -……No’lu yazıcı amortismanı 689 DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR HESABI 2.400 - Demirbaş sayım noksanı zararı 255 DEMİRBAŞLAR HESABI 4.000 -……No’lu Yazıcı Hurdaya Ayrılan Demirbaşın Kayıtlardan Çıkarılması

AMORTİSMAN İŞLEMLERİ AMORTİSMAN Amortismana Tabi Olma Duran varlıkların eskime, aşınma, yıpranma, yaşlanma, itfa ve tükenme paylarını ifade etmek için kullanılır. Amortismana Tabi Olma Duran varlıkların maliyetlerinin bir kerede değil, faydalı oldukları süreler (faydalı ömür) içinde yavaş yavaş gider yazılarak yok edilmelerini ifade eder.

AMORTİSMAN İŞLEMLERİ Muhasebe açısından; Maddi duran varlıklar için “amortisman”, Maddi olmayanlar için “itfa”, Özel tükenmeye tabi varlıklar için de “tükenme payı” deyimleri kullanılmaktadır.

AMORTİSMAN İŞLEMLERİ Duran Varlıkların Amortismana Tabi Olma Koşulları: İşletmenin envanterine dahil olması, İşletmede kullanılması veya kullanıma hazır olması, Kullanım süresinin bir yıldan fazla olması, Yıpranma, aşınma vb. gibi sebeplere aşınmaya, yıpranmaya maruz olması, Değeri, belirlenen tutarın üzerinde olması (2015 yılı için 880 TL).

AMORTİSMAN İŞLEMLERİ Değeri 880 TL’yi aşmayan demirbaşlar doğrudan doğruya gider yazılır; dolayısıyla amortismana tabi tutulmaz. Arazi ve Arsaların kullanım süreleri (faydalı ömürleri) sınırsız kabul edildiği için hiç amortisman ayrılmaz. Binek otomobillerde “KIST AMORTİSMAN” söz konusudur.

Amortİsman nasIL BİR HESAP KALEMİDİR? Duran varlıklar işletme faaliyetlerinde kullanıldıkları için bu kullanımın karşılığı/bedeli olarak kabul edilir ve bir GİDER’dir. Çünkü kullanmak, gelir elde etmek uğruna katlanılan bir giderdir. Burada amortismanın hangi gider hesabına yazılacağı önemlidir. Ana Kural: Duran varlık işletmede ne amaçla kullanılıyorsa o gider hesabına kaydedilmelidir. Örneğin bir bilgisayar işletmede yönetim işlerinde kullanılıyorsa 770 Genel Yönetim Giderleri Hesabına, pazarlama işleri için kullanılıyorsa 760 Paz.Sat.Dağ.Giderleri hesabına, üretim işleri için kullanılıyorsa 730 Genel Üretim Giderleri hesabına kaydedilmelidir.

Amortİsman HESAPLAMA yöntemlerİ a) Normal Yöntem (Doğrusal amortisman, eşit oranlı yöntem) b) Azalan Bakiyeler Yöntemi (hızlandırılmış amortisman yöntemi) c) Fevkalade (Olağanüstü) Amortisman Yöntemi: (Duran varlıklar normal olmayan sebeplerle normalin üzerinde değer kaybederlerse kullanılacak amortisman yöntemidir) d) Madenlerde Amortisman: İşletilmesi nedeniyle cevheri azalan ve maddi değerini kaybeden maden ve taş ocaklarının imtiyaz ve maliyet bedelleri maliye ve sanayi bakanlıklarınca belli edilecek oranlar üzerinden yok edilirler. Bu oranlar her işletmenin büyüklüğü ve faaliyet konusuna göre tespit edilir.

amortİSMAN AYIRMAYA İLİŞKİN kurallar Amortisman yıllık hesaplanır. Kıst Amortismanda ilk yıl aylık hesaplanır. Amortisman her dönem sonunda her duran varlık için ayrı ayrı hesaplanır. Bir yıl unutuldu mu, bu daha sonraki yıllarda telafi edilemez. Amortisman oranı sonraki yıllarda değiştirilemez. Duran varlığın ömrünü uzatıcı yatırımlar dışında Amortisman süresi hiçbir şekilde uzatılamaz. Binek Oto.’lar dışında duran varlığın aktife girdiği ay/gün önemli değildir; yıl önemlidir. Yılın sonunda alınan bir varlık için dahi tam bir yıllık amortisman hesaplanır. Binek otolarda aktife girdiği gün önemli değildir; ancak ay önemlidir. Zira binek otolarda Kıst Amortisman uygulaması vardır; örneğin yılın sonunda alınan bir binek otomobil için bir yıllık değil bir aylık amortisman ayrılır. Normal yöntemden Azalan Bakiyelere geçilemez. Tersi mümkündür.

1) NORMAL AMORTİSMAN YÖNTEMİ Bu yöntem eşit tutarlı amortisman yöntemi olarak da ifade edilmektedir. Yöntem, amortismana tabi duran varlıkların değerinin belirli bir süre içinde her yıl eşit tutarlarda yok edilmesini esas alır. Amortisman süresinin sonunda, amortisman tutarı, duran varlığın maliyet bedeline eşit hale gelir. Bu yönteme göre ayrılacak amortisman tutarı; duran varlığın defterdeki değeri (DD) Normal Amortisman Oranı (NAO) ile çarpılarak veya faydalı ömrüne bölünerek bulunur. Örneğin Varlığın kayıtlı değeri 30.000 TL ve Normal Amortisman oranı % 20 ise her yıl: DD x NAO = 30.000 x % 20 = 6.000 TL bulunur. Örneğin Varlığın kayıtlı değeri 30.000 TL ve faydalı ömrü 5 yıl ise her yıl: DD / EKÖ = 30.000 / 5 = 6.000 TL bulunur.

NORMAL AMORTİSMAN YÖNTEMİNİN UYGULANMASINA İLİŞKİN BİR ÖRNEK İşletmenin 2006 yılında 30.000 TL ödemek suretiyle satın aldığı bir makine için faydalı ömür boyunca ayrılacak amortisman paylarını normal yönteme göre hesaplayalım (makinenin faydalı ömrü: 5 yıl) Yıllar Defter Değeri (DD) 1 Normal Amortisman Oranı (NAO) 2 Ayrılacak Amortisman (AA) (1x2=) 3 Birikmiş Amortisman (BA) 4 Net Defter Değeri (NDD) (1- 4=) 5 2006 30.000 % 20 6.000 24.000 2007 12.000 18.000 2008 2009 2010

2) AZALAN BAKİYELER YÖNTEMİ Yöntem, amortismana bağlı duran varlıkların değerlerinin belirli bir süre içinde ilk yıllarda daha fazla, son yıllarda daha az tutarda yok edilmesini esas alır. Bu yöntemin ortaya çıkmasındaki amaç, duran varlıkların ilk yıllarda süratle yıpranmalarını muhasebeye yansıtabilmektir. Azalan bakiyeler yöntemine ilişkin esaslar: a) Normal amortisman oranının iki katı alınır. Vergi mevzuatı açısından bu oran %50’i geçemez. Örneğin, normal amortisman oranı olarak %10 tespit edilmişse bu yöntemde uygulanacak amortisman oranı (%10 x 2) = %20 olur. b) Amortisman oranı net değer (kalan değer) üzerinden uygulanır. Net değer, varlığın kayıtlı değerinden daha önceki yıllarda ayrılmış olan birikmiş amortismanların düşülmesi ile bulunur. c) Son yılda kalan değerin tamamı amortisman olarak yazılır. Amortisman süresinin bulunmasında, normal amortisman oranı kullanılır. Yani, azalan bakiyeler için tespit edilen amortisman oranı %40 ise bunun yarısı (%40:2) = %20 normal amortisman oranıdır.

AZALAN BAKİYELER YÖNTEMİ Örneğin; Varlığın kayıtlı değeri 30.000 TL ve Normal Amortisman oranı % 20 ise ilk yıl : NDD x (NAO x 2) = 30.000 x (% 20 x 2) = 12.000 TL bulunur. İkinci yıl: NDD x (NAO x 2) = (30.000 – 12.000) x (% 20 x 2) = 7.200 TL bulunur. Son yıl kalan değerin tamamı amortisman olarak ayrılır.

azalan bakİYELER YÖNTEMİNİN UYGULANMASINA İLİŞKİN BİR ÖRNEK İşletmenin 2006 yılında 30.000 TL ödemek suretiyle satın aldığı bir makine için faydalı ömür boyunca ayrılacak amortisman paylarını normal yönteme göre hesaplayalım (makinenin faydalı ömrü: 5 yıl) Yıllar (DD) 1 NAO x 2 2 AA (5x2=) 3 BA 4 NDD (1- 4=) 5 2006 30.000 % 40 12.000 18.000 2007 7.200 19.200 10.800 2008 4.320 23.520 6.480 2009 2.592 26.112 3.888 2010 % 100

KIST AMORTİSMAN UYGULAMASI VUK’nun 320. maddesine göre genel olarak duran varlıkların amortismanının yıllık hesaplanması esastır. Ancak, 1995 yılında yapılan düzenlemeyle VUK’na göre, sadece binek otomobiller için kıst amortisman uygulaması söz konusudur. Bu yöntemde, binek arabaları aktife girdiği tarihte, dönemin bitimine kaç ay kalmışsa, bu hesap dönemi için ay kesri (günler) tam sayılmak üzere, kalan ay süresi kadar amortisman ayrılır. Amortisman ayrılmayan süreye isabet eden değer, itfa süresinin son yılında amortisman payına eklenerek tamamen yok edilir.

KIST AMORTİSMAN UYGULAMASI Önce yıllık ayrılacak amortisman hesaplanır. Sonra 12’ye bölünerek aylık amortisman bulunur. Sonra binek otomobil o yıl kaç ay kullanılmışsa (ay kesri tam sayılır) o kadar amortisman ayrılır. İlk yıl kıst uygulaması gereği ayrılmayan amortisman kısmı en son yıl ayrılır. Örneğin Binek Oto’nun kayıtlı değeri 30.000 TL ve NAO % 20 ise yıllık ayrılacak amortisman: DD x NAO = 30.000 x % 20 = 6.000 TL bulunur. Kasım ayında alındığı varsayılırsa ayrılacak amortisman: 6.000 TL / 12 x 2 ay = 1.000 TL bulunur.

KIST AMORTİSMAN (NORMAL YÖNTEME GÖRE) 30.000 x % 20 = 6.000 6.000 / 12 = 500 500 x 2 = 1.000 Yıllar DD 1 NAO 2 AA (1x2=) 3 BA 4 NDD (1- 4=) 5 2006 30.000 % 20 1.000 29.000 2007 6.000 7.000 23.000 2008 13.000 17.000 2009 19.000 11.000 2010 1.yıl (İlk yıl): 6.000 – 1.000 = 5.000 5.yıl (Son yıl): 6.000 + 5.000 =11.000

AMORTİSMAN KAYIT YÖNTEMLERİ a) Direkt kayıt yöntemi: Bu yöntemde amortismana tabi duran varlığın değeri her yıl amortisman payı kadar azaltılır. Yani alacaklandırılacak hesap amortismana tabi tutulan maddi duran varlık hesabıdır. Böyle bir kayıt sonucunda, duran varlığın değeri o güne indirilmiş olmaktadır. b) Endirekt kayıt yöntemi: Bu yöntemde, hesaplanan amortisman payları, amortismana tabi duran varlığın maliyet değerini sürekli gösterecek şekilde, bilançonun aktifinde yer alan ve aktifi düzenleyici niteliğe sahip ayrı bir hesap olan “257/268/278 Birikmiş Amortismanlar Hesabı” na kaydedilir. Tekdüzen hesap planında; ayrılan bütün amortismanların “Birikmiş Amortismanlar Hesabı”nda izlenmesi öngörülmüştür. Dolayısıyla, Tekdüzen Hesap Planına göre, duran varlıkların amortisman kayıtları endirekt yönteme göre yapılmaktadır.

AMORTİSMAN KAYITLARI (ENDİREKT YÖNTEME GÖRE) 7/A SEÇENEĞİNE GÖRE; 31/12/20-- İLGİLİ MALİYET HESABI (730,750, 760, 770) XX İLGİLİ BİRİKMİŞ AMORTİSMAN HESABI XX (257, 268, 278) Endirekt Kayıt Yöntemi

DURAN VARLIKLARA AMORTİSMAN AYRILMASINA VE KAYDINA İLİŞKİN ÖRNEKLER Örnek 1: 31.12.2009 tarihinde; 2009 yılında satın alınan, maliyet bedeli 3.000 TL olan ve yönetim işlerinde kullanılan bir demirbaş için % 20 oranında amortisman ayrılmıştır (Normal yönteme göre). Bu bilgilere göre amortisman payı: 3.000 TL x %20 = 600 TL olarak hesaplanacaktır. Ayrılan amortisman payına ilişkin olarak yapılacak kayıt ise 7/A seçeneğine göre aşağıdaki gibi olacaktır. 31/12/2009 770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ HESABI 600 - Amortisman Giderleri 257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR HESABI(-) 600 - Demirbaş Amortismanları Yönetim Fonksiyonu İçin Kull. MDV’lere Amortisman Ayrılması

Duran VarlIk ve AmortİsmanlarIn Bİlançodakİ Durumu