EKOLOJİK ve SÜRDÜRÜLEBİLİR TARIM Öğr. Gör. Tuğba KAMAN

SÜRDÜRÜLEBİLİR TARIM Özünde ekosistemi, ekonomiyi ve sosyal hayatı sürdürmeyi ele alır ve bunun için tarımsal girdileri düşürüp, tarımsal sistemin kendi içinde dönmesine yardımcı olacak teknikleri içerir.

Sürdürülebilirlik Sürdürülebilirlik kavramı, bugünün ihtiyaçlarının gelecek nesillerin ihtiyaçlarını engellemeyecek biçimde karşılanması şeklinde tanımlanabilir. Bu kavram doğal kaynakların tüketilmeden kullanımına dayanır. Sürdürülebilirlik, hem yaşam kalitesinin hem de ekosistemin sunduğu hizmetlerin artırılmasını hedefler.

NEDEN SÜRDÜRÜLEBİLİR TARIM? Uzun süre devam eden tarımsal üretim nedeni ile topraklar aşırı sömürülmektedir. Çölleşme, toprak erozyonu, arazilerin yanlış kullanımı nedeniyle geniş tarım arazileri elden çıkmaktadır. Bütün bunlar, kitleler halinde göçlere neden olmaktadır. Gidilen yerlerde aynı yanlış uygulamalara devam edilmektedir.

NEDEN SÜRDÜRÜLEBİLİR TARIM? Göç edilen yerlerde nüfus hızla artmıştır. Buralarda yeni alanlar tarıma açılmış ve orman ve otlaklar hızla tahrip edilmiştir. Bu durum ise sel, toprak erozyonu, çölleşme gibi doğal felaketlere neden olmaktadır. Tarıma açılabilecek arazi artık kalmamıştır. Artan nüfusun gıda ve giyecek ihtiyacı ancak üzerinde halen tarım yapılan alanlarının etkin kullanımı ile temin edilebilir.

Sürdürülebilir tarımın gerçeklesebilmesi için asagıdaki sorulara sosyal, ekonomik ve çevresel amaçlar ve tüm degiskenlere ait kısıtlar göz önünde bulundurularak cevap aranmalıdır. 1. Hangi alana hangi ürün ekilebilir? 2. Ürünlerden ne kadar talep edilmektedir? 3. Ekilebilecek ürünün üretiminden elde edilecek gelir nedir? 4. Ekilebilecek ürünün üretim maliyeti nedir?

5. Ekilebilecek ürün için kullanılacak gübre miktarı ne olmalıdır? 6. Ekilebilecek ürün için kullanılacak ilaç miktarı ne olmalıdır? 7. Seçilen ürünün ekiminin ardından topraga bir sonraki dönem hangi ürün ekilmelidir? 8. Uzun dönem düsünüldügünde ekilen ürünlerin, atılan gübrelerin ve ilaçların topraga nasıl bir etki yapması beklenir?

Tarımsal üretim sistemlerinde sürdürülebilirligi saglamak için hasat edilen ürünler tarafından kaldırılan, yıkanma veya buharlasma yoluyla kaybolan besin maddeleri mutlaka tekrar topraga geri verilerek dogal dengenin korunması gereklidir.

Sürdürülebilir tarım tek bir şekilde yapılmaz Sürdürülebilir tarım tek bir şekilde yapılmaz. Bugüne kadar farklı isimlerde farklı uygulamalar sürdürülebilirlik çatısı altında toplanmıştır.

Sürdürlebilir Tarım Örnekleri Organik Tarım Biyodinamik Tarım Doğal Tarım Permakültür Hassas Uygulamalı Tarım İyi Tarım Uygulamaları Geleneksel Tarım

Biyodinamik Tarım: Tarihi organik tarımdan daha eskiye giden bu tarım türü çeşitli kaynaklarda organik tarımın alt bir uygulaması olarak tanımlanıyor. Esası tarımsal sistemin bir bütün olarak algılanmasına ve tarımsal girdilerin azaltılmasına dayanıyor.

Doğal Tarım: Bu kavram ilk başta doğayla uyumlu, doğadan beslenen tarımı ifade etmekte. Yani kimyasala, yapay gübreye vs. geçit vermeyen bir tarım metodu. Bu tarım yaklaşımında tarlayı sürmeye ve işlemeye, kompost gübreye, kimyasal ilaçlara ihtiyaç duyulmadan ve minimal düzeyde arsız ot mücadelesine dayanarak tarım uygulanmasıdır. Doğal tarım, özellikle arsız ot mücadelesine ve toprağı işlemeye olan bakışı yüzünden eleştirilerin hedefi olmaktadır çünkü bu yöntemler sonucunda yeterli ürün alınamayacağı ve insanların aç kalacağı öne sürülmüştür.

Permakültür: İngilizce Permanent (kalıcı) Agriculture (tarım) kavramlarının birleştirilmesiyle oluşturulmuş olan permakültür özünde doğaya ve insanlara saygı ve adil yaşam kurallarına bağlı bir tasarım bilimidir. Tarımsal sistemin bir bütün olarak alınmasını ve tarım yapılırken ekolojik öğeler doğrultusunda belirli tasarımlar oluşturulmasına dayanır.

Bir örnekle açıklarsak, permakültürde bitki yetiştirmek için (monokültürün karşıtı olan) polykültür yani çoklu kültür uygulamaları belirli bir bahçe dizaynı şeklinde uygulanmaktadır, bitkilerin nereye ekileceği, bahçenin şekli vs. tasarım ilkeleriyle çözülür.

Hassas Uygulamalı Tarım: Bu metot aslında teknoloji ile yürütülen bir tarım olduğu halde tarımsal girdi kullanımı azaltması açısından sürdürülebilir bir teknik gibi tanıtılmaktadır. Bu teknikte uydu görüntülerinden, GPS çıktılarından ve bilişim olanaklarından yararlanılıyor ve hassas ölçümlerle gözlemlenen değişimlere göre tarlalarda gerekli müdahele yapılıyor

Örneğin tarlanın bir metrelik bir kısmında zarar varsa sadece orada iyileştirme yapılıyor, bütün tarlaya müdahele edilmiyor. Günümüzdeki gelişmeleri hızla takip eden bu tarım tekniği ne kadar sürdürülebilir tartışmaya fazlasıyla açık ama özellikle üniversitelerde çoktan araştırılmaya ve denenmeye başlandı.

İyi Tarım Uygulamaları: En temel haliyle İTU çevreye ve insana zarar vermeyecek bir tarım olarak anlatılıyor. Fakat bu tarım yönteminde kimyasal girdiye belirli miktarlarda izin veriliyor, bunların çevreye ve insan sağlığına zarar vermeyecek şekilde kullanımı yasaklanmıyor (tabi bunun da yönetmeliği ve sertifikasyonu var).

iyi Tarım Uygulamalarının Organik Tarımdan Farkı Organik tarım sürecinde kimyasalların kullanımına izin verilmez. Sadece hastalık ve zararlı durumuna göre organik üretimde kullanılmasına izin verilen organik kökenli gübreler ile bitki koruma ürünleri kullanılabilir. Organik tarım, üretim alanları ve verimlilikteki kısıtlamalar nedeniyle üretim potansiyeli sınırlı bir tarım çeşididir. Bu nedenle, organik tarım yoluyla geniş kitlelerin beslenmesi mümkün değildir.

İyi tarım uygulamaları ise tarımın kendisi olup, alternatif bir tarımsal üretim modeli değildir. Kimyasal ilaç, kimyasal gübrelerin kullanımı söz konusu olmakla birlikte bu uygulamalar, entegre mücadele ve entegre ürün yönetimi prensiplerinde insan sağlığına ve çevreye zarar vermeyecek şekilde tatbik edilmektedir.

Gübreler, toprak ve yaprak analiz sonuçlarına göre uygulanmakta, hasat edilen ürünler yetkili ve akredite laboratuarlarda kalıntı analizine tabi tutularak insan sağlığı açısından zararlı kimyasal madde olup olmadığının tespiti yapılmaktadır. Bu uygulamalar sonucunda çiftlikten sofraya izlenebilirlik tesis edilebilmektedir. İnsan sağlığı açısından riskli kimyasal kalıntı bulunan ürünlere İyi Tarım Uygulamalan Sertifıkası düzenlenmemekte ve iyi tarım ürünü olarak kabul edilmemektedir

Geleneksel Tarım: Atadan kalma tarım diye de adlandırabileceğimiz geleneksel tarım adından da anlaşılacağı gibi çiftçilerin yüzyıllardır uyguladıkları tekniklerin bütününe denmektedir, tabi bölgeye ve kişiye göre değişkendir ve kesin kurallara oturtulamaz.

Organik Tarım: Sürdürülebilir tarımın en popüler örneklerindendir.

OrganikTarımın Ekolojik Sürdürülebilirlik Esasları: 1. Dışarıdan girdi kullanmak yerine doğal madde ve besin döngüsünden faydalanmak, 2. Toprak ve su kaynaklarının temiz kalması için yapay kimyasal maddelerin kullanılmaması, 3. Biyolojik çeşitliliğin ve zenginliğin korunarak geliştirilmesi, 4. Toprak verimliliğinin korunması, geliştirilmesi, toprak organik maddesinin artırılması, 5. Toprak erozyonunun ve toprak sıkışmasının önlenmesi, 6. Yenilebilir ve temiz enerji kaynaklarının kullanılması, 7. Hayvan haklarına uygun hayvansal ürün üretimi

Organik Tarımın Ekonomik Sürdürülebilirlik Esasları: 1. Yeterli ve kaliteli ürün elde etme, 2. Az giderli dış girdiler ve ekonomik yatırım yapabilme, 3. Gelir güvenliği ve sürekliliği için ürün çeşitliliğinin olması, 4. Kaliteyi geliştirerek değer artışı sağlanması, 5. Rekabeti geliştirici yüksek verimlilik için de çalışılmalıdır.  

Sürdürülebilir Tarımda Hedefe Varma Amaçlar Üretken ve karlı Sürekli Çevre ile dost Düşük-girdi yöntemleri ve deneyimli bir toprak yönetimi Kimyasal girdilerin azaltılması Biyolojik mücadele Organik atık kullanımı Hayvan gübresi ve yeşil gübre kullanımı Toprak kalitesini artırıcı uygulamalar Toprak ve su muhafazası Toprak işleme Nöbetle ekim Bitki-hayvan çeşitliliği Biyoteknoloji Araçlar

AHIR GÜBRESİ Ahır gübresi, daha çok ahır hayvanlarının sıvı ve katı dışkıları ile yataklıklarının karışmalarından oluşmaktadır. Faydaları Toprağın fiziksel özelliklerini iyileştirir. Organik madde içeriğini artırır. Mikrobiyolojik aktiviteyi artırır. Bitki besin elementi kaynağıdır. Toprağı erozyon ve çölleşmeye karşı korur

KOMPOST Kompost, bitkisel veya hayvansal menşeli ya da her ikisinin mevcut olduğu, organik materyalin kısmen parçalanmış bir karışımıdır. Kompost içinde kül, kireç ve kimyasal maddeler bulunabilir. İdeal bir komposta ait özellikler

YEŞİL GÜBRE Gelişmelerini tamamlamamış yeşil haldeki bazı bitkilerin toprağa karıştırılmasına “yeşil gübreleme” ve bu iş için kullanılan bitkilere de “yeşil gübre bitkileri” denir. Yeşil gübre kullanımının faydaları; Toprağın fiziksel özelliklerini düzeltir. Toprakta bulunan organik maddenin muhafazasını sağlar. Toprakta bulunan mikroorganizma faaliyetine olumlu etki yapar. Erozyon engelleyicisi olarak görev yapar.

Toprak organik maddesi Sürdürülebilir tarım açısından organik madde ne kadar önemliyse, onun korunup muhafaza edilmesi de oldukça önemlidir. Bunun için bazı önlemler alınmalıdır; Toprak işlemesi. Baklagil türü bitkilerin toprağa ekimi Sürekli çapa bitkileri ekilmemelidir. Torf ve Turbo türü organik maddeler kullanılmalıdır. Ahır gübresi ve Çiftlik gübresi kullanılmalıdır. Toprağa verilecek organik gübre bitki kök bölgesine uygulanmalı. Erozyon önlemleri alınmalıdır. Yeşil gübreleme ve doğal kökenli artıklar kullanılmalıdır.

Toprak erozyonu, tarımın sürdürülebilirliğini tehdit eden en önemli problemlerin başında gelmektedir.

TOPRAK İŞLEME Toprak işleme ile ilgili gerek dünyada gerekse ülkemizde toprak muhafazası toprak işleme ve bitkisel artık yönetiminin uygulanması sürdürülebilir tarımda verimliliği artırmaktadır. Bu da korumaya yönelik toprak işlemesi ile mümkündür. Korumaya yönelik toprak işleme: Toprak yüzeyinin en az %30’ n un anızlı bırakıldığı toprak işleme şekillerinin genel adı. Üç şekli vardır: 1. Anızlı toprak işleme, 2. Azaltılmış toprak işleme, 3. Sıfır toprak işleme. Anız, tarımsal üretim sonucunda biçilmiş olan ekinlerin toprakta kalan kök ve saplarına verilen isimdir.

Sıfır toprak işleme ile toprak yüzeyi kapalı tutularak toprak kaybı önlenir ve üst toprağın organik madde içeriği artırılır.

Yüzeyde bırakılan buğday anızı rüzgar erozyonunu engeller

MÜNAVEBE Aynı tarla üzerinde farklı kültür bitkilerinin belirli sıra dahilinde birbirini takip edecek şekilde yetiştirilmesine MÜNAVEBE (Ekim Nöbeti) denir. Belirli bir tarladaki münavebe sistemine girecek bitkileri belirleyen başlıca faktörler; Bölgenin iklim koşulları Arazinin toprak yapısı Sulama imkanları Yetiştirilecek bitki türleri Yabancı ot, hastalık ve zararlıların yayılma durumu Ulaşım, depolama ve pazarlama gibi ekonomik koşullar

Tarımsal Biyoteknolojinin Kullanımı Kültür bitkilerine hastalık, zararlı ve yabancı otlara karşı dayanıklılık kazandırılması ile daha az pestisit kullanımı sağlar. Azaltılmış toprak işlemede asıl problem olan hastalık ve zararlılar konusunda faydalı ve toprak muhafazasında etkilidir. Bitki besin elementlerini daha etkin kullanabilen türlerin geliştirilmesi ile daha az gübre kullanımı sağlar. Artan verim ile açlık sorununu azaltır.

Sonuç olarak günümüzde, gelecek nesilleri tehlikeye atmadan gereksinimlerini karsılayan bir toplum yaratmak açısından sürdürülebilir tarım son derece önemli bir kavramdır. Toprak ve su kaynaklarının korunması, dogal kaynakların korunması, erozyon ve orman yangınları ile mücadele, biyolojik çesitliligin saglanması, entegre ilaç yönetimi tarımda uygun yetistirme tekniklerinin kullanılarak tarımsal arazilerimizin verimliliginin arttırılması ve son yıllarda önemini gittikçe arttıran organik tarım, sürdürülebilir yasam ve sürdürülebilir bir tarım için önemli bir gerek olarak karsımıza çıkmaktadır. 

Sürdürülebilir tarımda model Konya Şeker Konya Şeker’e dünyanın en büyük hızlı tüketim ürünleri şirketlerinden biri olan Unilever’den sürdürülebilir tarım konusunda hayata geçirdiği uygulamalar nedeniyle sertifika verildi. Çiftçilerin pancar yetiştirme sürecinde kullandığı tohumdan kullandığı gübreye, deposundan sahasına kadar üretim sürecinin her anında yapılan tüm faaliyetlerde çevreyi ve sürdürülebilir tarımı birinci öncelik olarak gören Konya Şeker, Türkiye’de ilk kez bu sertifikayı almaya hak kazanan kurum oldu.

TEŞEKKÜRLER…