DİKKAT VE KONSANTRASYON

Cüceloğlu ve Morgan’ a göre Dikkat; içinde bulunulan durumda bazı uyaranların seçilip, bazılarının ihmal edilmesi durumudur. Bouman’ a göre (1994), düşünme, algılama ve hayal etmeden meydana gelen psikolojik fonksiyonların bilinçli bir şekilde harekete geçirilmesidir. James’ e göre dikkat aynı anda birkaç nesneden veya düşünce yumağından birinin canlı, belirgin tarzda zihin tarafından alınmasıdır. Odaklaşma, konsantrasyon, bilinçlilik dikkatin özünü oluşturur. Dikkat, bazı şeylerin diğerlerine göre daha etkin bir sıklıkla ele alınmak için seçilmesidir. Dikkatin Süresi; dikkatin uzun sürebilmesi için güçlü bir motivasyonel temele gereksinim vardır.

Dikkati Etkileyen Faktörler Dış Faktörler: Duyu organlarına gelen uyarımların seçimi ve neye dikkat edileceği uyarıcının şiddetine bağlıdır. ( yüksek ses, parlak ışık, renk vb. dikkati üzerine çeker.) Yeni uyarıcılar alışık olunmayan durumlar dikkatin o noktalar üzerine çekilmesine sebep olur. Monotonluk taşımayan sürekli bir değişme içinde olan durumlar hem dikkatin seçici olmasını hem de sürdürülmesini sağlar.

İç Faktörler: İşlenen konuya karşı ilgi azlığı. İlginin yeterli düzeyde sağlanmamış olması dikkatin farklı noktalara kaymasına neden olur. Organizmanın çeşitli ihtiyaçlarını karşılanmaması ya da karşılanma derecesi Organizmanın kapasitesinin çok zorlanması ya da yorgunluk. Merak ve keşfetme duygusunun yüksekliği ve eşyalarla iş yapma duygusunun yüksekliği Kişilik özellikleri

Aynı anda pek çok şeye dikkat edemeyiz. Kapasitemiz sınırlıdır. Dikkatin sınırlılığı, birbirine yakın iki uyaranın olduğu durumlardır. Bu gibi durumlarda dikkat ilk uyarana yöneltildiğinde ikinci uyarana tepki vermede gecikme olmaktadır. Bu durum psikolojik gecikme periyodu olarak tanımlanır.

DİKKAT KURAMLARI Sabit Kapasite Kuramı Esnek Kapasite Kuramı Çoklu Kaynak Kuramı Dikkatte Kayma Kuramları

Sabit Kapasite Kuramı Welford ve Broadbent tarafından öne sürülmüştür. Bu kuram, sabit bir kapasiteye sahip olduğumuzu, aynı anda çok sayıda bilgiyi işleme koyma olanağı bulunmadığını anlatmaktadır. Bu durumda organizma uyaranlar ya da bilgiler arasından bazılarını işleme koymak için seçerken, diğerlerini reddeder. Buna seçici dikkat denir. Kokteyl parti olgusu buna en iyi örnektir. Bu kuramda alınan uyaranın birey için anlamlı olması gerekmektedir. Ayrıca beklenmeyen uyaranlarda dikkatimizi çekmektedir. Arabadan aniden bir ses gelmesi. Kısaca bu kuramda, anlamlı ve beklenmeyen uyaranlar bilgi işlem sürecine hemen sokulmaktadır ama uyaran miktarı sınırlıdır.

Esnek Kapasite Kuramı Kahneman tarafından öne sürülen bu kuramda dikkat kapasitesinin geniş yada dar oluşu bireye ve bireyin içinde bulunduğu koşullara bağlıdır. Eğer bireyin uyarılmışlık düzeyi düşük ve uyaranlar birey için yeni değilse birey birden fazla uyaranı işleme koyabilmektedir. Ama uyarılmışlık düzeyi yüksekse ve uyaranlar birey için yeni ise birden fazla uyaranı işleme koyması mümkün değildir.

Çoklu Kaynak Kuramı Bu kuram Navon ve Gopher, Allport ve Wichens tarafından öne sürülmüştür. Kurama göre, bir uyaranın ya da bilginin farklı duyu organlarından gelmesi gerekmektedir. Örneğin görme ve işitme organlarından aynı anda gelen uyaranlar işleme alınabilirken, iki uyaranında görme veya işitme organından gelmesi durumunda bu uyaranlar aynı anda işleme alınamamaktadır. Bunların dışında dikkati sosyal psikolojik yönden ele alan kuramlarda vardır. Bunlar,

Dikkatte Kayma Kuramları Dikkatin uygun olmayan ipuçlarına yönelmesi sonucu, dikkatin kaybolmasını anlatır. İki faktör vardır. İlki endişe, diğeri farkında olmadır. Endişeli sporcular, yaptıkları spor dalına özgü uygun ipuçlarına dikkat etmek yerine kendileri için uygun olmayan ipuçlarına dikkat ederler. Bu durumda onların istedikleri performansları ortaya komalarına engel olur. Tam tersi düşük uyarılmışlıktaki bireyler için de geçerlidir. Kendinin farkında olma ise, bir sporcunun bir hareketi yapması sırasında dikkatini kendi üzerine yoğunlaştırmasıdır. Dikkatte kaymayı etkileyen faktörler, Sporcuyu etkileyen, birinin spor ortamında bulunması Ailesel sorunlar Spor yazarları, kameralar, lambaların ısısı Takım arkadaşları ve diğer yarışmacılar Ne zaman sessiz kalacağını bilmeyen bir koç Beklenilenden çok kötü veya iyi bir performans Hatalardan dolayı engellenme Uygun olmayan eleştiri Kötü hakem kararları Aşina olunan örüntülerde değişiklik

Otomatik işlev görme Bu görüşte, sporcunun her zaman rutin olarak hiç dikkat etmeden yaptığı otomatikleşen becerilere yoğunlaşılmaktadır. Şayet iyi bir sporcu müsabaka esnasında çok iyi dans ettiği halde ayak hareketlerine dikkatini verirse kötü bir performans sergileyecektir. Ev sahibi takımların kaybetmesi genellikle buna bağlanır.

Dikkat Stili Nideffer, 1976; dikkatin kavramsal olarak aynı anda 2 boyutta yer alabileceğini ileri sürmüştür. Dikkat odağının genişliği ve yönü Genişlik: verili bir zaman periyodunda bireyin dikkat odağındaki işaretlerin sayısı Dar odak: bir ya da birkaç işarete merkezlenme ör. Konsantrasyon Geniş odak: aynı anda birçok işareti içine alma Dikkatin genişliği bu iki odak arasında değişir.

Yönü: dikkat edilen uyaranın kaynağı anlamına gelir. Dışsal: çevreden gelen işaretler ör. Seyirci gürültüsü İçsel: bireyin içsel süreçlerinden kaynak alır. Ör. Düşünceler, vücut duyumları Nideffer dikkat gereksinimlerinin 4 farklı tipi olduğunu ileri sürüyor. Geniş-İçsel: Düşünme, planlama ve analiz etmeye ihtiyaç olduğunda geniş-içsel odak kullanılır. Bir defada birçok şeye dikkat etmek için dikkat odağı geniştir ve odağın yönü içseldir. Çünkü bilgi işlem meydana gelmektedir. (maç içindeki durumu analiz etmek, düşünmek gibi) Geniş-Dışsal: Durumu değerlendirmeye ihtiyaç olduğunda değerlendirme dikkatin geniş odağını kapsar. Geniş ranjdaki dışsal işaretler çabucak değerlendirmek zorundadır. (pasör oyuncusunun pas vermek için sahayı taraması) Dar-içsel: Sistematik olarak bir performansı prova etmek için kullanılır. Dikkatin daralması ve içsel olarak yönlenmesini kapsar. Spesifik imajlara ya da bilişsel işaretlere dikkat edilir. Örn. Zihinsel antrenman Dar-Dışsal: Bu odağa tepki vermeye ya da performans göstermeye çalıştığında ihtiyaç duyulur (örn. Topa vuracak olan beysbol oyuncusu)

DİKKATİN PERFORMANSLA İLİŞKİSİ Nideffer: canlılık arttıkça dikkatte 3 temel değişiklik olduğunu ortaya koymuş. Canlılık arttıkça dikkat stiline kilitlenme olur sonuç olarak daha esnek bir dikkat odağı kullanılması gerektiren bir tipten diğerine kayamaz. Bireyin dikkat odağının istemsiz bir biçimde daralmaya başlaması. Sonuçta birey içten ve dıştan gelen tüm işaret sayısında azalma olur. Bireyin daha içsel olarak odaklanmaya eğilimi. Bireyin kendi vücudundan gelen hisleriyle (kalp atım hızı, kas gerginliği gibi)ve kendi düşünceleriyle (bana ne oldu, boğulabilirim) dikkatleri dağılır. Dikkat içsel olarak yönlendikçe, oyuna konsantre olma yeteneği bozulur. Distraksiyon: Dikkatin dağılması. Bireyin görevle ilgili işaretler yerine görevle ilgili olmayan işaretlere odaklanması Sebepleri: 1. Endişe 2. Kendilik farkındalığı

KONSANTRASYON Weinberg ve Richardson’a göre konsantrasyon; çevredeki uygun ip uçlarına odaklaşma yeteneği ve bu odağı sürdürebilme olarak tanımlanabilir. Tanımda ki birinci nokta, uygun ipuçları, örneğin bir kalecinin penaltı sırasında topa dikkat etmesi, rakibin şortuna vs. değil İkinci nokta, dikkat odağının uzun süre sürdürülmesi. Schmidt ve Peper (1993)’e göre, Konsantrasyonun sürdürülmesi ile ilgili stratejiler şunlardır, Kıyafeti değiştirmeme Zihinsel çalışma Odaklaşma ve yeniden odaklaşma becerilerini arttırma

SORULAR