FUNGUSLAR

Doğada kaç çeşit mantar bulunur? 100.000 Hepsi hastalık yapar mı? 300 kadarı Hatta sadece bir düzine kadarı mantar hastalıklarının %90’nından sorumludur.

Nerelerde bulunurlar Toprak Su Çürümüş Organik atıklar Hava

Ne yaparlar? Bakterilerle birlikte kompleks bileşikleri basit bileşiklere dönüştürürler Yararları Ekmek Peynir Steroit Antibiyotik Alkollü içecekler Organik asitler ikleri

- fırsatçı patojen (sayısı giderek artıyor) Zararları Hastalık yaparlar Elektronik aletleri bozar Elektrik kablolarını bozar Mobilyaları bozar kesin patojen - fırsatçı patojen (sayısı giderek artıyor) Mantar hastalığına “MİKOZ” denir

Tarihçe 1835 Bassi ve Balsami (ipek böceklerinde) 1839 Schoenlein kellik etkenini Langenbeck pamukçuk etkeni Saoraud mantar besiyerini yaptı ve mantarı üretti 1969’da canlı sınıflaması değişti Hayvan-bitki-fungus-prokaryotlar-protistalar

Genel Özellikleri Nonfotosentetik protistalardır Klorofilleri yoktur Ökaryot bakterilerden ayrılırlar Klorofilleri yoktur Fotosentez yapmazlar bitkilerden ayrılırlar Emici tipte beslenirler Hayvanlardan ayrılırlar

Mantarların bazı özellikleri Hücre yapısı Ökaryotik Hücre duvarı Çok katlı (kitin, mannan, glukan), bazen kapsül Sitoplazma zarı Sterol Sitoplazma içi yapılar Mitokondri,ER, Golgi Çekirdek Zar ile çevrili (gerçek) Boyut 5-10 µm Morfoloji Maya(yuvarlak), küf (fiamentöz) Spor Eşeyli/eşeysiz Üreme Boyanma Gr (+), ARB (-), PAS, gümüşleme

Sterollar ökaryotik organizmaların fizyolojisinde önemlidirler Sterollar ökaryotik organizmaların fizyolojisinde önemlidirler. Hücre zarında yer alarak onun akışkanlığını ve işlevini düzenlerler. Ayrıca ikincil haberci olarak gelişim sürecine katkıda bulunurlar. Farklı organizmalar farklı sterollar kullanırlar. En önemlileri hayvanlarda kolesterol, fitosterol ve steroid hormonlar, mantarlarda (fungus)ergosterol, bitkilerde kampesterol, sitosterol ve stigmasteroldur.

HÜCRE YAPISI Mantarlar, ökaryotik, gelişmiş hücre yapısına sahip Kapsül (sadece bazı mantarlarda) Hücre duvarı Hücre zarı Sitoplazma - çekirdek - çekirdek zarı - çekirdekçik - ER, mitokondri, golgi, vakuoller

KAPSÜL Polisakkarit yapıda Önemli virulans faktörü (antifagositik) Bazı mantarlar kapsüllü (Cry ptococcus neoformans)

HÜCRE DUVARI Mantarın kuru ağırlığının %90’ı Kimyasal yapısı bakteri ve bitkilerdekinden farklı %90 polisakkarit (kitin, mannan, β-glukan vb.), %10 protein ve glikoprotein ( bakteride hücre duvarının esas madde ise peptidoglikan (bakteri h. duvarına etkili antibiyotikler mantarlara etkisizdir) Bazı antifungaller mantar hücre duvarına etki eder Hücre duvarı antijenik yapıdadır İşlevleri: Rijiditeyi sağlar, mantara şeklini verir, ozmotik şoklardan korur

İnsan dokusunda mantar hücre duvarı polisakkaritlerini, parçalayacak enzim yoktur Gramla olumlu boyanırlar

Hücre duvarının fibriler özelliğini kitin veya selüloz verir Hücre duvarı, mantar hücrelerinin (kompartımanlarının) büyüklüğünü ve şeklini tayin edebilecek derecede kuvvetli bir yapıya sahiptir. Hücre duvarının giderildiği hallerde protoplastlar meydana gelir. Hücre duvarı, hücreleri çevresel koşulların olumsuz etkisinden koruduğu gibi, antijenik bir özelliğe ve bazı enzimleri içermeleri nedeniyle de fizyolojik bir aktiviteye sahiptir.

HÜCRE ZARI Çift tabakalı Fosfolipitler ve steroller (ergosterol) içerir (insandaki başlıca sterol kolesteroldür) İşlevleri: Madde alışverişi, kapsül ve h. duvarı sentezi Bazı antifungaller (amfoterisin B, azoller) sterol üzerinden etki eder

METABOLİZMA Fotosentez yapmazlar (klorofilsiz) (bitki ve alglerden farkı) Heterotrof (karbonu organik ürünleri parçalayarak sağlar) Absorbsiyonla beslenirler Çoğu aerobik, bazıları fakültatif anaerop (mayalar vb.) pH 6.0-6.8 Üreme için nemli ortam gerekli (sporlar kuruluğa dirençli) Optimal üreme 25-35 oC Bazıları termotoleran (Aspergillus fumigatus vb.)

MORFOLOJİ Maya X Küf Funguslar Mayalar Küfler (filamentöz mantarlar) Dimorfik mantarlar (termal dimorfizm)

MAYALAR Tek hücreli mantarlar MİKROSKOPİ - Besi yerinde Yuvarlak veya oval görünümlü (çap: 3-15 μm; boy: 2-50 μm) - Tomurcuklanarak ürerler (yavru hücreye “blastokonidyum ,blastopor” denir) blastokonidyumlar ana hücreden ayrılmadan uzarlar; Tomurcuk hücreden ayrılmaz ve zincirleme sürerse Psödohif oluşur MAKROSKOPİ - macunsu görünümlü koloniler oluştururlar - kolonileri bakteri kolonilerine benzer

SDA da Candida kolonileri

Mayalar, tek hücreli mantarlardır. Bazı türleri ekmek kabartmak, alkollü içki fermantasyonu ve hatta yakıt pillerinin çalışmasında kullanılır . Çoğu maya Ascomycota bölümüne ait olmakla beraber bazıları Basidiomycota'ya aittirler. Bazı mayalar, örneğin Candida albicans insanlarda enfeksiyona yol açar (kandidiyaz).

Pembe mayalar ( Rhodotorula), duş perdelerinde ve evdeki nemli yüzeyde yaşar, yüzeyler üzerinde lekeli bir görünüm oluşturur. Binden fazla maya türü tanımlıdır. En yaygın kullanılan maya olan Saccharomyces cerevisiae , binlerce yıl önce şarap, bira ve ekmek yapımı için evcilleştirilmiştir. Maya sözcüğü Türkçe'ye Farsça'dan girmiştir.

Bitkilerde çeşitli hastalıklara sebep olan mantarlardır. En önemlileri BİRA MAYASI dır. Şekerli sudaki şekeri ayrıştırarak kendisi için gerekli besini sağlar. Bira mayası özel olarak kurutularak saklanır. Hamurun mayalanması ve kabartılmasında kullanılır. Mayalanmada karbonhidratlar parçalanır. CO2 gazı açığa çıkar. Çıkan gaz ekmeğin kabarıp sünger gibi olmasını sağlar.

KÜFLER

Çok hücreli mantarlar. Uzun hifalar oluşturarak ürerler.HİFLER 2-10 μm çapında silindirik tüplerdir. Keçeleşmiş yumak şeklinde görülürler.Bu yapıya MİÇEL denir. MİÇEL uzun hiflerin birleşmesi ile meydana gelen yapıdır. Plaktaki Koloni görünümleri; pamuksu ,kadifemsi görünümde.

KÜF,UZUN HİFA,MİÇELYUM ; GÖRÜNÜMLERİ

HİFALAR 2 ŞEKİLDE GÖRÜLÜR 1-SEPTALI HİFA Uzun silindirik yapıda olan hifanın bölmelerle ayrılmış halidir.

2-SEPTASIZ HİFA

SEPTALI- SEPTASIZ HİFA

MİÇEL -----MİÇELYUM Keçeleşmiş yumak şeklinde görülürler.Bu yapıya MİÇEL denir. MİÇEL uzun hiflerin birleşmesi ile meydana gelen yapıdır. Hiflerin oluşturduğu örgü yumak biçiminde görülür.

MİÇEL GÖRÜNÜMÜ

KÜF,UZUN HİFA,MİÇELYUM ; GÖRÜNÜMLERİ

MİÇELYUM 2 GRUBA AYRILIR 1-VEGETATİF MİÇELYUM 2-ARİAL MİÇELYUM

MİÇELYUM 2 GRUBA AYRILIR 1-VEGETATİF MİÇELYUM Beslenme ile ilgili Beslenme ortamının içine doğru uzayıp beslenme işlevi görür. vejetatif kök yapı

Vegetatif—mycelium

2-ARİAL MİÇELYUM Üreme ile ilgili,Mantar sporlarını taşır Bulunduğu ortamdan dışarı doğru uzanan yapılardır. havasal=reproductive miçel

aerial- mycelium

MANTAR SPORLARI Küf Mantarlarında Sporlar AERİAL HİFA ların uçlarındaki özel bölgelerde gelişirler Genellikle büyük miktarlarda sentezlenirler Kolayca çevreye yayılırlar Bazıları çevresel koşullara dirençlidirler Sporun en önemli özelliği türünün devamını sağlamaktır.

Dimorfik mantarlar Farklı ortam koşullarında Farklı üreme şekilleri gösteren mantar Isıya bağlı 37ºC-25ºC (en sık) Dokuya Besiyerine pH’ ya bağlı

Çevre koşullarına göre maya veya küf formunda bulunabilirler TERMAL DİMORFİZM Çevre koşullarına göre maya veya küf formunda bulunabilirler 37 oC’de ve in vivo şartlarda (insan vücudu)→ maya veya sferül formu Doğal ortam ve oda sıcaklığı (saprofitik dönem) → küf formu (bulaşıcı) Dimorfizm reversibl (saprofitik form ↔ parazitik form) Dimorfik mantarların tanımlanmasında her iki formun ve birbirine dönüşümünün gösterilmesi gerekir

Dimorfizim

SINIFLANDIRMA Sınıflandırmada esas alınan kriterler: - Mikroskopik morfoloji (seksüel spor, hif septasyonu) - Makroskopik (koloni) morfoloji → küflerde çok önemli - Üreme şekli - Biyokimyasal özellikler → mayalarda önemli - Moleküler özellikler - Yaptıkları hastalıklar (klinik sınıflandırma)

Nomenklatür Bölüm (Division) : -mycota Sınıf (Class) : -mycetes Takım (Order) : -ales Aile (Family) : -aceae Cins (Genus) : - Tür (Species) : -

Nomenklatür Bölüm (Division) : Zygomycota Sınıf (Class) : Zygomycetes Takım (Order) : Mucorales Aile (Family) : Mucoraceae Cins (Genus) : Rhizopus Tür (Species) : R. oryzae

MANTAR SPORLARI Mantarlar sporları aracılığıyla ürerler. 1. Eşeyli (seksüel) üreme --Eşeyli sporlar 2. Eşeysiz (aseksüel) üreme--Eşeysiz sporlar 3. Paraseksüel üreme--Genetik alışveriş

Mantarların Üreme Özellikleri Seksüel üreme Mayoz bölünme ile olur(4-8) Zygomycotina Zigospor Ascomycotina Askospor Basidiomycotina Basidiospor Deuteromycotina

zigospor

Scanning electron micrograph of a zygospore of Rhizopus homothallicus showing two suspensor cells either side of a rough-walled zygospore.

Zygospores of Rhizopus sexualis Zygospores of Rhizopus sexualis. Sexual reproduction in the Zygomycetes is isogamous, i.e. reproduction usually involves two gametes of similar size (see the two suspensor cells either side of the black, rough-walled zygospores).

askospor Scanning electron micrograph showing ascospore discharge through the apical ostiole of a perithecium of Gelasinospora.

A linear, cylindrical, eight-spored ascus of Sordaria fimicola A linear, cylindrical, eight-spored ascus of Sordaria fimicola. Note ascosporogenesis (sexual reproduction in the Ascomycotina) involves the formation of ascospores, typically eight, by "free cell formation" within an ascus.

Basidiospor

Basidiospor

Mantarların Üreme Özellikleri Aseksüel üreme mitoz bölünme ile olur çok sayıda spor oluşur Sporanjiosporlar Konidyalar Mikrokonidya Makrokonidya Artrokonidya Klamidokonidya Blastokonidya

ASEKSÜEL SPORLAR 1. Artrospor 2. Blastospor 3. Klamidospor 4. Makrokonidyum 5. Mikrokonidyum 6. Sporanjiyospor

Mature sporangium of Rhizopus microsporus showing a globose columella supporting a mass of sporangiospores. Asexual reproduction in the Zygomycetes is by the production of non-motile sporangiospores in a sporangium.

Collapsed "umbrella shaped" columella of Rhizopus stolonifer following sporangiospore dispersal.

konidium

blastospor

makrokonidium

MANTAR HASTALIKLARI

Mantar Hastalıkları Metabolitleri ve Toksinleri ile Miçetizm: Mantarların vücuda yerleşmeden oluşturdukları hastalık tablosudur. Besin zehirlenmesi Tahıl ürünlerini enfekte etmesi Alfa adrenerjik blokaja bağlı semptomlar oluşur Mikotoksikoz Toksinli gıdanın yenmesiyle ortaya çıkar Aflatoksin ve benzeri karsinojenler

Mantar Hastalık Tablosu Metabolitleri ve Toksinleri ile MİÇETİZM Mantarların vücuda yerleşmeden oluşturdukları hastalık tablosudur. Besin zehirlenmesi (Doğada yetişen mantarın yenmesi ile oluşan tablo) Gastrointestinal veya MSS ilgilendiren tablo çıkar karşımıza Alfa adrenerjik blokaja bağlı semptomlar oluşur

MİKOTOKSİKOZ Toksinli gıdanın yenmesiyle ortaya çıkar Depolanmış yiyecek maddeleri Tahıl ürünlerini enfekte etmesi Örnek 1- Aspergillus flavus tarafından salgılanan AFLOTOXİN yüksek dozda zehirlenme ve karaciğer kanserine neden olur. 2-Amanita 3-Claviceps purpurea

Aspergillus flavus, bir küf mantarıdır Aspergillus flavus, bir küf mantarıdır. Bir patojen olup akciğerlerde aspergillosize neden olabilir. Gözün korneasında ve üst yollarında infeksiyon yapabilir.Alerjik olduğuna inanılır ve ipekböceği kolonilerine zarar verir. Su hasarına uğramış halıda, mısırda ve yer fıstığında bulunur. Birçok küf türü gibi kanserojen bir madde olan aflatoksin üretebilmektedir. İyi kurutulmamış kırmızı pul biberde de bulunur.

ASPERGİLLUS FLAVUS Normalde toprakta bulunur. Hasat öncesinde ve depolama sırasında tahıla bulaşıp çoğalabilir. En az yüzde 7 rutubet ve yüksek sıcaklıkta bitkiler için zararlıdır. Tahıl (pirinç, mısır, buğday, ince ve süpürge darı), yağlı tohumlar (pamuk, soya fasulyesi, yer fıstığı, ayçiçeği), baharat (kırmızı biber, kara biber, kişniş, zerdeçal, zencefil) ve kuru yemiş (badem, Antep fıstığı, ceviz, Hindistan cevizi, brezilya cevizi) sıklıkla etkilenenlerdir. Bunlarla beslenen hayvanların sütünde de aynı zehre rastlanabilir.

AMANİTA Amanita, Amanitaceae familyasından şapkalı mantar cinsi. Bu cinsin en bilinen üyeleri beyaz benekli kırmızı şapkalı ve halüsinojen bir mantar olan Amanita muscaria ve en tehlikeli zehirli mantarlardan olan Amanita phalloides ve Amanita virosadır. Türün bazı üyeleri zehirliyken bazı üyeleri de yenilebilmektedir. Cinsin genel özellikleri, beyaz sporlar ve başlangıçta mantarı kaplayan bir zardır.

CLAVİCEPS PURPUREA Çavdar mahmuzu (Claviceps purpurea), Clavicipitaceae familyasından çavdar ve benzeri tahıllarda parazit olarak yaşayan bir mantar türü. 1800'lerin ortalarına kadar çavdar'ın normal bir parçası olduğu düşünülmüştür. En çok çavdarda görülse de diğer tahıllara da yerleşebilir. Koyu mor renkli ve birkaç santim uzunluğundadır. Çavdar mahmuzu zehirlenmesi ölümcül olabilir. Bunun yanında delilik gibi ciddi psikiyatrik sorunlara da yol açabilir. Pek çok çavdar mahmuzu alkaloidi nörotransmiter fonksiyonları etkileyerek merkezi sinir sistemi üzerinde zehirleyici etkilere neden olurlar.

TOKSİN OLUŞUMUNU ETKİLEYEN FAKTÖRLER Besin maddeleri B Vit fazlalığı, protein azlığı Nem Isı (13-40ºC) Işık pH (3-4.5) Depolama süresi (ilk 4 ayında mikotoksin yapımı artar)

MANTAR HASTALIKLARI MİKOZ denir 1-Süperfisial mikozlar (yüzeyel) 2-Subcutan mikozlar (derialtı) 3-Sistemik mikozlar (derin) 4-Opportunist mikozlar (fırsatçı)

SÜPERFİSİAL MİKOZLAR (YÜZEYEL ) Halk arasında samyeli de denir. İnfeksiyon kıl ve deri tabakasıyla sınırlı kalır. Vücutta siyah ve kahverengi lekelerin oluşması,güneşte yanmada beyaz bölgelerin oluşmasına neden olur. Etkeni Malassezia furfur mantarlarıdır. Deri ,tırnak ,saç gibi yerlerde yerleşebilir. Tropikal bölgelerde daha sık görülür. Tekrarlayan ,kronik bir enfeksiyondur.

TİNİEA PEDİS (atlet ayağı) En sık olarak Trichophyton rubrum tarafından kaynaklanır. Vezikülle başlar.Ayağın iç yüzü ve tabanına yerleşir.

TİNİEA CORPORİS En sık olarak tinea circinata tarafından kaynaklanır Kasık ve koltuk altına yerleşir Deri pul pul,kuru olabilir Kötü havalanma ,nem Bacakları iç yüzeyine yerleşir

TİNİEA CAPİTİS Trichophyton ve Microsporum etken olabilir. Saçta kırılma dökülme ve lezyonlar Kaşıntı,kepek Kellik

Kızarıklık ve pullanma Özellikle kedi,köpek,koyun,keçi temas kaynaklı yani Zoofilik olabilir. Bazende Trichophyton schoenleinii, T. Violaceum tarafından Saçlar tutunca yağ gibi ele gelir ,ortası kırık saçlar,çukur Kıl folikül hasarı Lenf bezleri şiş Hayvanlardan bulaşanlarda İltihap kızarıklık fazla

TİNİEA BARBAE Sakal ve bıyıkların mantar enfeksiyonudur

Etken Trichophyton rubrumdur veya Epidermophyton floccosum olabilir. TİNİEA CRURİS Etken Trichophyton rubrumdur veya Epidermophyton floccosum olabilir. Sporcu ve şişman kişilerde

Vücudun başka bölgelerinden mantar (çoğu zaman ayak mantarı) bulaşması yoluyla da meydana gelebilir (kasık mantarı olanların yarısında ayak mantarı da bulunmuştur). Mantar nemli, sıcak ortamda büyür, dolayısıyla deriye sürtünen sıkı, terli giysilerde hastalığın oluşmasına çok katkıda bulunurlar. Kasık mantarı, bağışıklık sisteminin zayıflaması durumlarında sıkça görülür ve ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Candida albicans da kasık bölgesi dahil olmak üzere katlanmış deriler arasında deri enfeksiyonuna neden olur, penise de yayılabilir.

SUBCUTAN MİKOZLAR Deri yoluyla girer Deri altı doku,kas ve zarın dahil olduğu enfeksiyonlardır Tedavisi zor debridman gerekebilir Derin dermis ve deri altı dokuda inf. Örnek Sporothrikx schenckii tarafından oluşturulan, deri ve deri altı bağ dokunun yaygın ve pyogranülomlu yangısıyla belirgin kronik seyirli mantar hastalığı. Sporotrichosis.

Sporotrichosis.

SUBCUTAN MİKOZLARA BİR ÖRNEK DAHA Mycetoma is a chronic subcutaneous infection caused by actinomycetes or fungi. (Actinomycetes Gram pozitif, hareketsiz, fakültatif anaerobik ve spor oluşturmayan bir bakteri.) MİÇETOM aktinomiset veya mantarların neden olduğu kronik bir deri altı bir enfeksiyondur.

Skin disease: Mycetoma

SİSTEMİK MİKOZLAR (DERİN) İç organları etkiler. Ölümle sonuçlanır. En çok solunum yolu ile vücuda girer. Etkenler toprak,çürüyen bitkisel ürünler,hayvan gübresinde bulunur. Örnek histoplasma capsulatum solunum yolu ile girer,Akciğerde lezyonlar oluşturur.

OPPORTUNİST MİKOZLAR (FIRSATÇI) Sağlıklı kişilerde hastalık yapmazlar. Bağışıklık sistemi çökmüş kişilerde enfeksiyon oluştururlar. En sık rastlananlar candidalar,criptococlar,aspergilozlar, Ağız,ağız içi ve çevresi Kadınlarda genital Bölge vulva ve vagen Deri ve tırnak

TIRNAK MANTARI YA DA ONİKOMİKOZİS Tırnak mantar hastalıkları “Onikomikoz” olarak tanımlanmaktadır. Enfeksiyona tırnak yatağı, matriksi ve plağı tek tek veya birlikte yakalanmış olabilir. Onikomikoz terimi sadece dermatofitlerle oluşan tırnak mikozlarını değil, maya ve küf mantarlarının yaptıklarını da kapsamaktadır. Dermatofitlerin yaptığı onikomikoza ise tinea unguium ismi verilir.

MANTARLAR TANI YÖNTEMLERİ Mikroskobik incelemede en iyi laktafenol pamuk mavisi ile boyanarak görülürler Tırnak gibi katı materyal için % 10 luk KOH kullanılır Muayene maddeleri saç,kıl tırnak Kültür için besi yeri Sabouraud besi yeridir Siklohegzimid katılabilir

Tanı Yöntemleri Doğrudan mikroskopi KOH(potasyum hidroksit)%10-30 Dermatofitler Gram boyama Tüm mayalar Çini mürekkebi C.neoformans PAS(periyodik asit-Schiff) B.dermatidis Wright H.capsulatum

Tanı Yöntemleri Kültür yöntemleri SDA(3 haftaya kadar) Kanlı Sikloheksimitli 25ºC-37ºC Kanlı BOS kültürleri mutlaka anbiyotiksiz ve sikloheksimitsiz besiyerlerine ekilir Otomatik cihazlarla tanı(4 günde)