Xylella Yaprak Yanıklığı Hastalığı Xylella fastidiosa Zir. Yük. Müh. Duygu YILDIZ Bakteriyoloji Laboratuvarı Zirai Karantina Müdürlüğü, MERSİN

Xylella fastidiosa’ nın tanımı Gram negatif, çubuk şekilli, kamçısı olmayan ancak hareketli bir bakteridir. Bitkilerin ksilem demetlerinde yaşar. Xf’nin PW ortamı üzerinde 20 günlük kolonileri

Xylella fastidiosa’ nın tarihçesi 1880’li yıllarda ABD’de Kaliforniya bağlarında ortaya çıkan bir hastalık 14.000 ha bağ alanını tahrip etmiştir. Hastalığın1887 yılında Newton B. Pierce tarafından tanımı yapılmış ve bu nedenle asmada oluşturduğu hastalığa ‘Pierce’s disease’ adı verilmiştir. 1987 yılında hastalığa neden olan ksilemle-sınırlı, vektörle taşınan, Gram negatif ve çok yavaş gelişen bakteri tam anlamı ile tanımlanmış, sınıflandırılmış ve Xylella fastidiosa ismi verilmiştir.

Xylella fastidiosa’ nın tarihçesi 1987 yılında Brezilya’da, asmadaki gibi şiddetli belirtilere sebep olan hastalık Citrus-variageted chlorosis (CVC) olarak adlandırılmış ve 1993 yılında hastalığa Xylella fastidiosa’nın sebep olduğu tespit edilmiştir. Şeftalilerde ise 1929, 1951 ve 1976’da epidemi yapan hastalıkta X. fastidiosa ile ilişkili bulunmuş ve Phony peach disease (PPD) olarak adlandırılmıştır.

Xylella fastidiosa’ nın yaygın isimleri Türkçe Xylella yaprak yanıklığı İngilizce Pierce's disease, California vine disease, Anaheim disease (asma), leaf scorch (badem), dwarf (yonca), phony disease (şeftali), leaf scald (erik), leaf scorch (karaağaç, meşe, çınar, dut, akçaağaç), variegated chlorosis (turunçgil) Fransızca Maladie de Pierce (asma), chlorose variégée (turunçgil)

Xylella fastidiosa giriş yolları En önemli giriş yolları; Enfekteli dikim amaçlı bitki materyali Vektör böcekler (ergin ve nimfleri) Daha az öneme sahip giriş yolları; Kesme çiçekler Meyve Kesilmiş yeşil aksam Odun (dallar bitişik) Tohum

Konukçuları Xf tek ve çift çenekli türler, otsu ve ağaçsı bitkiler ile yabancı otlar olmak üzere geniş bir konukçu dizisine sahiptir. 68 familyaya ait 187 cinsten 300’ den fazla bitki türü konukçuları arasındadır. En iyi bilinen konukçuları asma, turunçgil çeşitleri ve melezleri (en hassas portakal), zeytin, badem, şeftali, eriktir.

Amerika’da Cicadellidae, Aphrophoridae ve Cercopidae familyasındaki türler X. fastidiosa’ nın vektörüdür. Ayrıca İtalya’nın Apulia bölgesinde Hemipter Philaenus spumarius zararlı organizmanın vektörü olarak tanımlanmıştır. Philaenus spumarius

Cicadella viridis Evacanthus acuminatus Haematoloma dorsata

Philaenus spumarius: /Kuzeydoğu Karadeniz Bölgesi, Ağrı, Amasya, Ankara, Artvin, Aydın, Balıkesir, Bilecik, Bitlis, Bolu, Bursa, Çanakkale, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Eskişehir, Giresun, Gümüşhane, Hakkari, İstanbul, İzmir, Kars, Kırklareli, 2 Kütahya, Kocaeli, Malatya, Manisa, Mardin, Muğla, Ordu, Rize, Samsun, Siirt, Sinop, Tekirdağ, Trabzon, Tokat, Van. Aphrophora alni: Karadeniz Bölgesi, Adana, Afyonkarahisar, Ankara, Artvin, Aydın, Balıkesir, Bitlis, Bolu, Çanakkale, Çorum, Diyarbakır, Erzincan, Erzurum, Giresun, İstanbul, İzmir, Kayseri, Kırklareli, Konya, Kütahya, Mardin, Manisa, Muğla, Ordu, Rize, Samsun, Sinop, Tekirdağ, Trabzon, Yozgat. Aphrophora corticea : Afyonkarahisar, Aydın, Bilecik, Çanakkale, Isparta, Kütahya, Muğla, Tokat. Aphrophora salicina: Balıkesir, Çanakkale, Giresun, Gümüşhane, Kırklareli, Kütahya.

Bakterinin, ksilem demetlerini tıkaması sonucunda bitki su ve besin maddesi ihtiyacını karşılayamaz ve hastalık belirtileri ortaya çıkar. X. fastidiosa küçük gruplar halindeki hücreleri bitkinin ksilem demetlerine tutunur ve daha büyük gruplar oluşturur. Çoğalan bakteri hücreleri ve onların ürettiği metabolitler ksilem demetleri boyunca besin maddesi akışını engeller.

Vektör böcekler enfekteli bitkilerin ksileminde beslenirken bakteriyi bünyesine alırlar. Bakteri böceğin ön bağırsak olarak adlandırılan bölümünden bulunur. Böceğin tüm vücuduna sistemik olarak yayılmaz. Hem nimf hem de ergin böcekler bakteriyi bünyelerine aldıktan sonra herhangi bir latent periyoda ihtiyaç duymadan sağlıklı bitkilere aktarabilir, bu nedenle yayılma hızla gerçekleşir. Ergin böcekler bir kez enfekte olduğunda tüm yaşamı boyunca bakteriyi bünyesinde bulundurur ve aktarabilir. Kanatlı erginler 100 metreye kadar olan kısa uçuş mesafeleri ile hastalığı lokal olarak yayarlar. Ancak rüzgarla daha uzak mesafelere taşınarak bakteriyi daha geniş alanlara da yayabilirler.

Genel belirtiler Konukçu bitkilerde ortaya çıkan belirtiler birbirinden farklıdır. Genel olarak oluşturduğu belirtiler; Yaprak yanıklığı Yeşil aksamda solgunluk Dallarda kuruma Geriye doğru ölüm Cüceleşme Şiddetli enfeksiyonlarda bitkinin ölmesi

Asmada Belirtiler Asmalarda Pierce hastalığının ilkbahar belirtileri (solda sağlıklı yaprak)

Asmalarda yama şeklinde düzensiz olgunlaşma Asmada Belirtiler Asmalarda sarı hale ile çevrelenen yaprak kenarlarında oluşan nekrozlar Asmalarda yama şeklinde düzensiz olgunlaşma

Asmada Belirtiler Yaprakları dökülmüş ve dalda asılı kalmış yaprak sapları Siyah üzüm çeşitlerinde yaprak kenarlarında oluşan nekrozlar (Merlot çeşidi)

Turunçgilde Belirtiler Turunçgil yaprağının üst yüzeyinde oluşturduğu belirti Turunçgilde bitkinin tamamında oluşturduğu zarar Turunçgil yaprağının alt yüzeyinde oluşturduğu belirti

Turunçgilde Belirtiler Xylella fastidiosa’ nın Turunçgil meyvesinde oluşturduğu zarar (solda zarar görmüş meyve ve yapraklar) Xylella fastidiosa’ nın portakal sürgünlerinde oluşturduğu geriye ölüm ve meyve büyüklüğünde azalma

Xylella fastidiosa’ nın şeftali ağacında oluşturduğu zarar Şeftalide Belirtiler Xylella fastidiosa’ nın şeftali ağacında oluşturduğu zarar Xylella fastidiosa’ nın şeftali ağacında oluşturduğu daha yoğun yeşil aksam

Bademde nekrozlu alanlarla sağlıklı dokuyu ayıran sarı şerit Bademde Belirtiler Bademde nekrozlu alanlarla sağlıklı dokuyu ayıran sarı şerit Bademde yaprak kenarlarında oluşan nekrozlar

Badem ağacında şiddetli enfeksiyon sonucu oluşan sarı renk değişikliği Bademde Belirtiler Badem ağacında şiddetli enfeksiyon sonucu oluşan sarı renk değişikliği

Zeytinde Belirtiler Zeytin ağacında yaprak yanıklığı ve hızlı geriye ölüm belirtileri. Xylella fastidiosa, Phaeoacremonium spp., Phaemoniella spp. ve Zeuzera pyrina bu hastalıkla bağlantılı olarak bulunmuştur. Z. pyrina tarafından oluşturulan zarar.

Zeytinde Belirtiler Zeytin ağacında yaprak yanıklığı ve hızlı geriye ölüm belirtileri. Xylella fastidiosa, Phaeoacremonium spp., Phaemoniella spp. ve Zeuzera pyrina bu hastalıkla bağlantılı olarak bulunmuştur. Z. pyrina tarafından oluşturulan zarar.

Eradikasyon/İtalya Güney İtalya’nın Puglia bölgesinde bulunan 8000 hektarlık zeytin bahçesini enfekte etmiştir.

Eradikasyon/İtalya

Erikte yaprak kenarlarında oluşan nekrozlar Erikte Belirtiler Erikte yaprak kenarlarında oluşan nekrozlar

Kirazda yaprak kenarlarında oluşan nekrozlar Kirazda Belirtiler Kirazda yaprak kenarlarında oluşan nekrozlar

Dutta yaprak kenarlarında oluşan nekrozlar Karaağaçta yaprak kenarlarında oluşan nekrozlar Kızıl akçaağaçta yaprak kenarlarında oluşan nekrozlar Meşe ağacında yaprak yanıklığı belirtisi

Ginkgo bitkisinde yaprak kenarlarında oluşan nekrozlar Amerikan sığlasında yaprak kenarlarında oluşan nekrozlar

Zakkum yaprak kenarlarında oluşan ilk belirtiler Zakkumda Belirtiler Zakkum yaprak kenarlarında oluşan ilk belirtiler Zakkum yaprak kenarlarında oluşan nekrotik belirtiler

Xylella fastiosa’ nın mevzuattaki yeri Xylella fastidiosa ülkemizde ve birçok ülkede karantinaya tabi bir organizmadır. X. fastidiosa, Bitki Karantinası Yönetmeliğinin, EK-1A ve EK2-A listelerinde yer almaktadır. İthal edilen bitkisel materyalde kontroller yapılmaktadır.

Ve eradikasyonu güç hatta imkansızdır. Xylella fastidiosa, İtalya’ da zeytin, badem ve zakkumlarda tespit edilmiştir. İtalya, bitkisel materyal ticaretimizde önemli bir ülkedir. Avrupa’ da zeytin alanlarında Philaenus spumarius’ un varlığı belirlenmiştir. P. spumarius, Xylella fastidiosa’ nın vektörü olarak görev yapmakta ve ülkemizde varlığı bilinmektedir. Kuzeydoğu Karadeniz Bölgesi, Ağrı, Amasya, Ankara, Artvin, Aydın, Balıkesir, Bilecik, Bitlis, Bolu, Bursa, Çanakkale, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Eskişehir, Giresun, Gümüşhane, Hakkari, İstanbul, İzmir, Kars, Kırklareli, Kütahya, Kocaeli, Malatya, Manisa, Mardin, Muğla, Ordu, Rize, Samsun, Siirt, Sinop, Tekirdağ, Trabzon, Tokat, Van illerinde varlığı bilinmektedir. Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA) tarafından belirtilen X. fastidiosa’ nın Avrupa’ da potansiyel vektörlerden Cicadella viridis, Evacanthus acuminatus, E. interruptus, Anoterastemma ivanoffi, Cercopis intermedia, C. sanguinolenta, C. vulnerata, Haematoloma dorsata, Aphrophora alni, A. corticae, A. salicina, Lepyronia coleoptrata, Neophilaenu albipennis, N. campestris, N. lineatus, N. minor, Paraphilaenus rotatus, Phialaenus signatus’ un ülkemizde varlığı bilinmektedir. Etmenin ülkemize giriş yapması durumunda başta zeytin, asma ve turuçgil olmak üzere badem, şeftali gibi diğer meyve ağaçları ile orman ve süs bitkileri üretimimiz için gerçek tehdit oluşturacaktır. Ve eradikasyonu güç hatta imkansızdır.

TEŞEKKÜR EDERİM…