VİTAMİNLER

Vitamin nedir? Sağlıklı beslenme için küçük miktarlarda alınmaları zorunlu olan, herhangi birinin eksikliği spesifik bir bozukluk ve hastalık meydana getiren farklı kimyasal yapılarda olan küçük moleküllü organik maddelerdir. Gıda maddeleri bileşenlerinin diğer önemli bir grubudurlar. Meyve, sebze, baharat otları gibi taze bitkisel gıdalarda ve süt, süt ürünleri, karaciğer gibi hayvansal gıdalarda bulunurlar. Hayvansal organizmalar ihtiyaç duydukları vitaminleri bitkisel gıdaların alınmasıyla karşılarlar ve bir kısmını da özellikle karaciğerde depo ederler.

VİTAMİNLER Vücudumuz için protein, karbonhidrat ve yağlarla birlikte bir de vitaminlerin de az da olsa alınması gerekir. Vitaminler metabolizmada düzenleyici olarak rol oynarlar. Vücudumuzda sentezleyemediğimiz bu vitaminleri dışarıdan almamız gerekir. Bu alınan vitaminler sindirilmeden suda ya da yağda çözünerek hücreye alınır. İşte vitaminleri bunun gibi benzer özelliklerine göre 2 grupta inceliyoruz.

Vitaminler Yağda eriyenler Suda eriyenler A vitamini, D vitamini, E vitamini, K vitamini B Grubu vitaminler C vitamini (askorbik asit) Enerji oluşturanlar Kan yapıcı Diğer Tiamin (B1), Riboflavin (B2), Niasin (nikotinik asit) (B3), Biotin (vitamin H), Pantotenik asid (B5) Pridoksin (B6), Pridoksal, Pridoksamin Folik asid, B12 vitamini 4

Vitaminler büyük latin harfleriyle gösterilirler (A, B, C gibi) Vitaminler büyük latin harfleriyle gösterilirler (A, B, C gibi). Vitaminlerin kimyasal formülleri uzunluğundan ve karmaşıklığından dolayı pek kullanılmamaktadır. Bünyelerinde bulunan çift bağlardan dolayı çok kolay oksijenle etkilenebilmektedirler. Bu yüzden bazı vitaminler oksijen, ışık, yüksek sıcaklık, basınç, enzim faaliyetleri, suda çözünürlük, asit ve bazlar gibi faktörlerin etkisiyle çok kolay tahrip olmaktadırlar. Bu faktörler gıdaların işlenmesi, ambalajlanması, depolanması, taşınması, muhafazası sırasında vitamin kayıplarına yol açan önemli faktörlerdir. Gıdaların yıkanması, soyulması, parçalanması, suyla pişirilmesi gibi olaylarda dikkat edilmezse, vitaminler etkilenmesi yada tamamen tahrip olmasıyla bu kayıplar artabilir.

Yağda Çözünen Vitaminler vitamin A vitamin D vitamin E vitamin K Suda çözünmeyen ve yağ içeren gıdalarda bulunan vitaminler. Yağda çözünen bu vitaminler fazla miktarda alındıklarında karaciğerde depo edilirler. 6

A Vitamini Bulunduğu yerler; Kayısı, kuşkonmaz, maydanoz, ıspanak, havuç, kereviz, marul, portakal, erik, domates karaciğer, balıkyağı, süt, tereyağı, yumurta sarısı, peynir, patates, şeftalide bol miktarda bulunur.

A Vitamini (Retinol): A vitamini vücudumuzda iki şekilde bulunur: 1) A vitamini şeklinde: Karaciğer, balık yağı ve yumurta sarısında bulunur. 2) Provitamin A (Karoten) şeklinde: Vücuda alındıktan sonra ince bağırsak ve karaciğerde A vitamini şekline gelir. A vitamini E vitamini ile beraber vücudun büyümesine katkıda bulunur. Gözün karanlıkta görmesini sağlar. Cildin,saçların, tırnakların, diş ve diş etlerinin, kemiklerin sağlıklı kalması için gereklidir. Solunum ve idrar yolları enfeksiyonlarında vücudun direncini arttırır.

Provitaminler, çeşitli işlemlerden sonra vitamin haline gelecek olan maddelerdir. Örneğin havuçta bolca bulunan provitamin A, karaciğerde geçirdiği işlemlerden sonra A vitamini haline gelir. Aynı şekilde provitamin D de güneş ışığı yardımıyla deri altında D vitaminine dönüştürülür. Provitaminler, α, , γ karoten olarak ifade edilirler. Karoten moleküllerinin herbiri iki halkaya sahiptir ve A vitamini molekülünden iki tane içerirler. Beta-karoten ince bağırsak mukozasında yıkıma uğrayıp A vitamini olan Retinole dönüşür. Karoten karaciğerde depolanıp gerekli olduğu zaman A vitaminine dönüşebildiğinden bir provitamin sayılır.

Provitamin: C40H56 + 2 H2O → 2C20H29OH │ α karoten │  karoten  Karoten Vitamin A

D Vitamini Bulunduğu yerler; Balık yağı, karides, balık, süt, yumurta sarısı, tereyağı, karaciğer, et, sebzeler ve güneşte bulunur.

D Vitamini (Kalsiferol): D vitaminin ön maddesi besinlerle vücuda alınır ve güneşin ultraviyole ışınlarıyla D vitaminine dönüştürülürler. İnce bağırsaklardan kalsiyumun emilmesine yardımcı olur, kalsiyumun kemiklerde ve dişlerde tutulmasını sağlar. Fazla alınan D vitamini toksiktir.

E Vitamini Bulunduğu yerler; Buğday, yeşil yapraklı bitkiler, yağlı tohumlar, soya fasulyesi yağı, arı sütü, ceviz, marul, tere, kereviz, maydanoz, ıspanak, lahana, mısır yağı, mısır, yulaf, balık yağı ve istakozda bulunur.

E Vitamini (Tokoferoller): α, , γ ve δ- tokoferol olmak üzere 4 farklı formu vardır. Tokoferol çok kolay okside olduğundan dolayı, bu vitamin gıda endüstrisinde antioksidan olarak kullanılmaktadır. İlaç ve radyasyonunun zararlı etkilerinden korur. Bağışıklık sistemini güçlendirir. Göz sağlığı için gereklidir. A vitaminin özelliklerini kaybetmesini önler. Hücrelerin daha uzun yaşamasını ve yenilenmesini sağlar.

K Vitamini Bulunduğu yerler; Ispanak, kabak, marul, domates, yeşil biber, inek sütü, peynir, tereyağı, yumurta, pirinç, karaciğer, mısır, muz, şeftali, çilek, havuç, kuru baklagiller gibi hayvansal ve bitkisel yiyeceklerin çoğunda bol miktarda bulunur.

K Vitamini (Filokinon): Pıhtılaşmada ve kemik yapımında kalsiyuma yardımcıdır. Yaşlılarda kemikleri güçlendirir. Eksikliğinde kan pıhtılaşmaz ve aşırı kan kaybına neden olur.

Suda çözünen vitaminler vitamin B1 (tiamin) vitamin B2 (riboflavin) nikotinik asit (niasin) vitamin B5 (pantotenik asit) vitamin B6 (piridoksin) biotin (vitamin H) folik asit vitamin B12 vitamin C (askorbik asit) Bunlar B grubu ve C vitaminleridir. Her gün ihtiyacımız kadar alınan ve fazlası idrarla atılan vitaminlerdir. Suda eriyerek hücreye alınırlar. 17

B Grubu Vitaminler: Düzenleyici görev yaparlar. Depo edilmezler ve fazlası idrarla atılırlar. Benzer yiyeceklerde bulunurlar. B1, B2, B3, B5, B6, B7, B9, B12 çeşitleri vardır.

B1 Vitamini Bulunduğu yerler; Buğday, kepek, bira mayası, taze sebze meyve, koyun eti, sığır eti, balık eti, yumurta, süt ve bitki tohumlarında görülür.

B1 (Thiamin): Enerji metabolizmasına yardımcıdır. İştah arttırıcı etkisi vardır. Enfeksiyonlara karşı vücudu korur. Kasların ve sinir sisteminin faaliyeti için gereklidir. Eksikliğinde sinir ve sindirim sistemi bozuklukları, iştahsızlık, huzursuzluk, bellek zayıflığı, dikkat azalması, beriberi (gece körlüğü), çabuk yorulma görülür.

B2 Vitamini Bulunduğu yerler; Karaciğer, böbrek, buğday unu, patates, et, süt, yumurta, peynir, kepek, havuç, fındık, yer fıstığı, mercimek, yağsız yoğurt, yeşil yapraklı sebzeler ve kuru baklagillerde bulunur.

B2 (Riboflavin): Baş ağrılarını önler. Besinlerin enerjiye dönüştürülmesinde etkilidir. Eksikliğinde derilerde yaralar, kansızlık, sinir sistemi bozuklukları, dilde kızarma, yanma hissi, ağız çevresi ve dudaklarda kızarma, tahriş, çatlaklar, gözlerde kaşıntı, yanma hissi, katarakt oluşumu, saçların dökülmesi, çocuklarda büyüme yavaşlaması, kilo kaybı, sindirim sorunları oluşur.

B3 Vitamini Bulunduğu yerler; Bira mayası, kepek, yer fıstığı, sakatat, kırmızı et, balık, buğday, baklagiller, un, yumurta, süt, limon, kabak, incir, portakal, hurma, karaciğerde bulunur.

B3 (Niasin, Nikotinik asid ve nikotin): Yiyecekleri enerjiye dönüştürmede gereklidir. Sinir sisteminin düzenli çalışmasını destekler. Kolestrolü düşürür. Midede sindirimin temel taşları olan asitlerin üretimini sağlar. Eksikliğinde Pallegra hastalığı (Sinir sistemi bozukluğu, deride yaralar) görülür. Aşırı alınması zararlıdır. Nikotin amid Nikotinik asid Nikotinik asid ve nikotin amidin formül adlarıdır.

B5 Vitamini Bulunduğu yerler; Karaciğer, kırmızı et, tavuk, yumurta, ekmek, sebzelerde bulunur.

B5 (Pantotenik asit): Metabolizmada düzenleyicidir. Eksikliğinde deride yaralar,saç dökülmesi, kan şekerinde düşme, ellerde titreme, kalp çarpıntısı ve sinir sistemi bozuklukları görülür. Birçok besinden sağlayabiliriz ve Doğada bol olduğu için eksikliğine fazla rastlanmaz.

B6 Vitamini Bulunduğu yerler; Karaciğer, böbrek, kırmızı et, balık, yumurta, ekmek, sebzeler, bira mayasında, sebzelerde, buğday ununda bulunur.

B6 (Pridoksin): Yiyecekleri vücudun kullanacağı şekilde moleküllere dönüştürmede görev yapar. Sinir sistemi ve hormonların çalışmasını düzenler. Vücudun savunmasında antikor ve akyuvar oluşumunda rol oynar. Eksikliğinde migren tipi baş ağrısı, kansızlık, ciltte kuruluk, görme problemleri, uyuşukluk, adale zayıflığı ve krampları, ellerde titreme, deride yaralar, böbrek taşları, uykusuzluk ve unutkanlığa neden olur. pridoksin

B7 (Biotin): Üre oluşumunda, Yağ ve amino asitlerinin metabolizmasında gereklidir. Birçok yiyecekle vücuda alınır ve eksikliği fazla görülmez. Biotin

B9 (Folik Asit): Kırmızı kan hücrelerinin yapımına yardımcı olur. Nükleik asitlerin yapısına katılır. Eksikliğinde anemi, hücre bölünmesinde sorunlar ve diş eti kanamaları görülür. Yeşil sebzeler, turunçgiller ve karaciğerde bulunur.

B12 (Kobalamin): Kemik iliğinde bulunan kırmızı kan hücrelerinin yapımına katılır. Böbrek ve karaciğer hastalıklarına karşı direnç sağlar ve bu önlemede etkilidir. Eksikliğinde kan hücrelerinin sayısı azalır ve yapısı bozulur, sinir sistemi bozuklukları ve anemi görülür. Hayvansal kaynaklı besinlerde bulunur.

C Vitamini Bulunduğu yerler; Siyah üzüm, narenciye, çilek, kavun, karpuz, yeşil biber, maydanoz, brokoli, havuç, soğan, bezelye, sebze ve meyvelerde, özellikle turunçgillerde bol miktarda bulunur.

C Vitamini (Askorbik asit): Vücudumuz C vitaminini üretemez bitkiler ve bazı hayvanlar bu vitamini üretebilmektedir. Yaraların iyileşmesini, kan damarların sağlıklı olmalarını sağlar. Vücudun savunma sistemini artırıcı etkisi vardır. Vücudu enfeksiyonlardan korur. Demir ve kalsiyumun vücutta kullanılmasına yardımcıdır. Kanın pıhtılaşmasında gereklidir. Kolestrol ve amino asitlerin metabolizmasında gereklidir.

Eksikliğinde; Diş etlerinde şişme ve kanama, Yorgunluk, iştah azalması, Yaralarda geç iyileşme, Damar çatlamaları, sık sık soğuk algınlığına yakalanma, Eklemlerde şişlik ve ağrılar, görülür.

Vitamin benzeri bileşikler: Kolin (Vitamin B4) Karnitin -lipoik asit PABA (p-aminobenzoat) İnozitol Koenzim Q Biyoflavonoidler (Vitamin P) 35

VİTAMİNLERİN İNSANLAR İÇİN ÖNEMİ: Vitaminler vücudu hastalıklardan korur ve direnç sağlar. Kemik ve diş dokusunun oluşumuna ve gelişimine katılırlar. Büyüme, gelişme ve üremede rol oynarlar. Vücudu kansızlıktan korur. Hücre yenilenmesi ve enerji üretimi için gereklidirler. Metabolizmayı düzenlerler.