Akarlar ve İnsan Sağlığı Açısından Önemi Dr. Serpil DEĞERLİ http://hastaneciyiz.blogspot.com

Artropodların genel özellikleri Omurgasız canlılardır Gerçek bir vücut boşlukları vardır. Vücut yüzeyi kitinsel bir dış iskeletle çevrelenmiştir. Vücutta eklemli eklentiler vardır. Sindirim sistemi ağızla başlar anüsle sonlanır. Vektörlükte etkili bir dolaşım sistemi vardır. Solunum gruplara göre farklılık gösterir. Sinir sistemleri iyi gelişmiştir. Gözler (basit ve bileşik ) vardır. Gömlek değiştirirler.

Artropodların sağlık önemi Erişkin artropodların kan emerek parazitlenmeleri (Sivrisinekler, tatarcıklar,,) Kan emen artropodların virüs, riketsia, bakteri,protozoon ve helmint gibi değişik kökenli hastalık etkenlerini taşıma ve bulaştırmaları. Larvaların doku sıvısı emerek parazitlenmeleri. Mekanik vektör olarak hastalık etkenlerini taşımaları. Kimi sinek türlerinin larvalarının insanın sağlam ya da hastalıklı derisinde parazitlenmesi( Miyaz sinekleri) Kimi akarcıkların insanın derisi içinde yerleşerek parazitlenmesi( Uyuz etkeni) Kimi artropodlar, insanı sokarak, ısırarak, zehirleyerek, deride alerji oluşturarak zarar verirler.

TAKSONOMİ

Akarların genel özellikleri 4 çift bacakları vardır. Vücutları tek parçadan yapılmıştır. Ağızlarında keliser adı verilen kesici yapılar bulunur. Evrimlerinde; yumurta- larva- nimf- erişkin dönemleri bulunur.

Akarlarla insanda olan parazitlik Akarların bir grubu tarlalarda, tahıllarda, unlarda........ yaşarlar. Zaman zaman insan ve hayvanlara saldırırlar. Deride kaşıntılı lezyonlara yol açarlar. İkinci grup hayvanların parazitidir. Bazıları bütün evrimlerini konak üzerinde geçirir. Akarların arasında insana tamamen alışmış olan Sarcoptes scabiei insandan insana bulaşır.

Akarcıklar Sarcoptes scabiei (uyuz etkeni) Demodex türleri ( kıl folikülü uyuzu etkeni) Dermanisidler Pyemotes ventricosus ( Arpa uyuzu etkeni) Trombikülidler (Çalılık uyuzu etkeni) Ev tozu akarcıkları

Uyuz( Gale, scabies) S.scabiei’nin insan vücudunda deride oydukları tünellerde yaşaması sonucu oluşan kaşıntılı hastalığa uyuz adı verilir. S. scabiei tüm evrim dönemlerini insan derisinde geçiren zorunlu bir parazittir. Vücutları tek parça halinde yuvarlak, karın kısmı yassı,kirli beyaz renktedir. Dorsal yüzlerinde paralel çizgiler, kıllar, orta kısmında belirli şekilde sıralanmış üç köşeli görülen pullar ve kuvvetli dikenler bulunur

Sarcoptes scabiei Dişi 330x450 m Genital açıklık sırtta 3.ve 4. bacakda kıl var

Sarcoptes scabiei Erkek 200 x 250 m Genital açıklık karında 4.bacak da pulvilluslu

Sarcoptes scabiei Stratum corneum Malphigi tabakası

Evrim Enfektif olan evrim şekli döllenmiş dişilerdir. Döllenmiş dişi stratum corneum içinde tünel kazmaya başlar. Sillion veya cuniculus adı verilen tünellerin uzunluğu 2-10 mm dir. Dişi Sarcoptesler 4-5 gün içinde yumurtlamaya başlar ve günde 2-5 yumurta yaparlar. Yumurtadan çıkan larvalar tünelin tavanını delerek olgunlaşmak için deri yüzeyine çıkarlar. Larvalar açtıkları tünellerde veya kıl foliküllerinde nimf haline geçerler. Nimfler deri değiştirip erişkin erkek ya da dişi olurlar

Epidemiyoloji Kozmopolit bir yayılış gösterir. Konak zinciri insan-insan-insan olarak devam eder. Epidemiler yapabilir. Toplu yaşanılan yerlerde ve evlerde kolay yayılır.

İmmunoloji ve İmmunopatoloji Uyuza karşı, antikor ve hücre aracılı aşırı duyarlılık olayları gelişmektedir. Uyuzda görülen kaşıntı ve döküntülerin çoğu aşırı duyarlılık reaksiyonuna bağlıdır. Etken ile ilk karşılaşmada semptomların bir ay sonra ortaya çıkması sensitizasyon cevabından kaynaklanmaktadır. Tekrarlayan bulaşmalarda ise semptomlar 24 saat sonra ortaya çıkar ve parazit sayısı azdır. Enfekte bireylerde, yüksek IgE, IgM,IgG düzeyleri bulunmuştur.

Klinik belirtiler İnkübasyon dönemi 2-3 hafta kadardır. En belirgin özelliği şiddetli gece kaşıntısıdır. Kaşıntı lokal veya yaygın olabilir. Uyuzda en erken görülen lezyon kısa, deriden biraz kabarık tünellerdir. Bağışık sistemi bozuk olanlarda Norveç uyuzu oluşur.

Sarcoptes scabiei Deri lezyonları

Sarcoptes scabiei Yenidoğan bir bebekte ayak tabanını lezyonu

Tedavi Permethrin gama benzen hidrochlorid (Lindan)

Pyemotes ventricosus 1.B:Tek tırnak (+) 2.B:2 tırnak + 1 yastık (+) Erkek:120 x 80 m 4.B:Tek tırnak (+) Dişi: 200 x 70 m 4.B: 2 tırnak + 1 yastık (+)

Demodex folliculorum Erkek: 300 x 40 m Genital açıklığı sırt bölgesinde 2.çift bacaklar arasında Dişi: 250-440X40-55 m Genital açıklığı karın bölgesinde 4.çift bacaklar arasında

Demodex folliculorum Yumurta 60-80 x 40-50 m

Demodex folliculorum Akne rosesea Akne vulgaris Blefarit Nasolabial sulcus, çene,kirpik,alın...