IŞIN DEMETİ MODİFİKATÖRLERİ UZM. FİZ. YENAL SENİN 1 1

MLC (MULTİ LEAF COLLİMATOR) WEDGE BOLUS - PROTEZ KURŞUN BLOK MLC (MULTİ LEAF COLLİMATOR) WEDGE 2 2

BOLUS Işınların cilt koruyucu etkisini azaltmak için, hastanın cildi üzerine konulan doku eşdeğeri malzemeye bolus denir. Doku eşdeğer bolusun elektron yoğunluğu, fizik yoğunluğu ve atom numarası, doku ya da su ile eşdeğer olmalıdır. Bolus aynı zamanda, cilt yüzeyindeki şekli alabilmesi için katlanabilir olmalıdır. Düzgün olmayan vücut yüzeylerinde, demetin vücuda dik ve homojen olarak girmesini sağlar. 3 3 3

PROTEZLER ( SLİKON & ÇELİK) Das ve ark. bir kalça protezini simüle eden 10.5 mm kalınlığında bir çelik tabakasında ileriye doğru doz pertürbasyon faktörlerini ölçtüklerinde, ışık enerjisinden, saha boyutundan ve çelik protezin lateral uzanımından bağımsız olarak geri saçılan elektronlara bağlı %30’luk bir artış gözlemlemişlerdir. 6 6 6 6

Klein ve Kluske meme dokusundan farklı atom numaralı fakat aynı yoğunluklu silikon protez yüzeylerinde doz farklılıkları rapor etmişlerdir. Proksimal yüzeyde %6’lık bir artış, distal yüzeyde %9’luk bir kayıp gözlemlemişlerdir.

YARI DEĞER KALINLIĞI (HALF VALUE LAYER = HVL) RT aygıtları, ortama saldıkları radyasyonun dokuya penetrasyon gücü ile karakterizedirler. Genellikle aluminyum, bakır veya kurşun içeren absorbelerin, ışın demetinin intensitesini yarıya indirmek için gerekli olan kalınlığa denir ve absorban maddenin mm veya cm’si cinsinden ifade edilir. HVL genellikle düşük enerjili X ışını aygıtlarının ışın demetlerini tanımlamada kullanılır. Yüksek ışın demetleri ise maksimum enerjileri ve dozun %50’sinin salındığı doku kalınlığı ile tanımlanırlar. 8 8 8

Blok Blok materyali kurşun (genellikle) Gerekli blok kalınlığı Işın kalitesi İzin verilen geçirgenlik (5% geçirgenlik kabul edilir) 9 9

Kurşun koruma için ihtiyaç duyulan minimum kalınlık Işın Kalitesi Kurşun kalınlığı 1.0 mm Al HVL 0.2 mm 2.0 mm Al HVL 0.3 mm 3.0 mm Al HVL 0.4 mm 1.0 mm Cu HVL 1.0 mm 2.0 mm Cu HVL 2.0 mm 3.0 mm Cu HVL 2.5 mm 137 Cs 3.0 cm 60Co 5.0 cm 4 MV 6.0 cm 6 MV 6.5 cm 10 MV 7.0 cm 25 MV 10 10

Düzensiz alanlar Radyasyon alanı içindeki yaşamsal önemi olan organların korunması radyoterapinin temel amaçlarındandır. Bunun için karmaşık bloklama gerektiren düzensiz şekilli alanlar oluşur. 11 11

Standart Kurşun Bloklar Yaygın kullanım Şekilleri ve boyutları önceden belirlenmiştir Fiziksel yoğunluğu 11,36 g/cm3, erime sıcaklığı 327 0C Geometrik ve dozimetrik açıdan tam korumayı sağlayamaz Huzme diverjans uyumunda problemler 12 12

Hastaya Özgü Alaşım Bloklar (Fokalize Bloklar) Radyasyonun diverjant yayılımı dikkate alınarak bloklara huzmenin diverjansını takibedecek şekilde eğim verilir. Huzmenin kısmi geçişi minimuma indirilir. Ticari ismi Cerroband olan alaşım(% 50 Bizmut, % 26,7 Kurşun, % 13,3 kalay, % 10 kadmiyum) işlenmesinin kolay olması ve düşük erime noktasına sahip olması sebebiyle bu tür uygulamalarda tercih sebebidir. 14 14

15 15

Köpük kesme makinesinin(Hot-Wire) yardımıyla koruma bölgesinin köpükten olan kalıbı elde edilir. Bu kalıp sıvı hale gelmiş sıcak alaşım ile doldurulur. Bloklar soğuduktan sonra kalıptan çıkarılır ve kenarları görüntüyü yanıltmaması için düzeltilir. Tepsiye monte edildikten sonra tedavi cihazında kontrolleri yapılır 16 16

FOKALİZE BLOK Fokalize blok 17 17

Multi-Leaf Kolimatörler(MLC) Multileaf kolimatörler alan şekli oluşturmada kullanılan sabit blokların yerine kullanılmak üzere dizayn edilmişlerdir. Düzensiz alanlarda yaprak olarak adlandırılan çok sayıda ışın engelleyici bulunmaktadır. 18 18

MLC AVANTAJLARI Alan şekli bilgisayar ile otomatik olarak hazırlanır Zamandan tasarruf Depolama sorunu yok Hasta başına ek bir maaliyet getirmez Set-up kolaylığı Verifiye sistemi ile hata payı minimum Alan düzeltmeleri otomatik 20 20

MLC DEZAVANTAJLARI Lif genişliğine bağlı olarak hedef volüm şeklinin konkav olarak sağlanamaması Alan kenarlarında doz dalgalanmaları 21 21

MLC DEZAVANTAJLARI Ek kalite kontrol Ek dozimetrik ölçüm Kolimatör yapısı komplex Karmaşık bir bilgisayar programı Geçirgenliği bloklardan fazla Lifler arası ve lif uçlarında sızıntı Penumbra bölgesi geniş 22 22

Bloklar Daha fazla iş gücü, yer Ağırlık Sızıntı yok Diverjans uyumu MLC Lifler arası sızıntı dikkate alınmalı Flexible IMRT için gerekli Başlangıçta maliyeti yüksek, sonra hasta için ek maliyet yok 23 23

KAMA (WEDGE) FİLTRELER %50’lik izodozun merkezi eksende yatayla yaptığı açıdır Kobalt için %50’lik doz derinliği, wedge açısının belirlenmesi için seçilirken yüksek enerjili ışınlarda %80’lik gibi yüksek izodoz eğrisi kullanılır 24 24 24 24

WEDGE FİLTRELERİN ÖZELLİKLERİ Soğurma özelliklerinden dolayı izodoz değişir Kurşun , bakır veya çelikten üretilirler Saçılmalardan dolayı cilt dozunun artmaması için ciltten en az 20cm uzağa yerleştirilmelidir Wedge çeşitleri Sabit wedgeler Dinamik wedgeler Motorize wedgeler 25 25 25 25

SABİT WEDGELER Kontur düzensizliğini kompanse etmek, sıcak noktaları engellemek için kullanılır. 150, 300 , 450, 600 kullanılır Alan bağımlılıkları vardır, aynı derecede farklı alanlarda farklı wedgeler kullanılmalıdır 26 26 26 26

DİNAMİK WEDGELER Işınlama boyunca kolimatör hareketi ile sağlanır 27

MOTORİZE WEDGELER 28 28 28 28