STERİLİZASYON DERSİ 8. HAFTA DERS NOTLARI Yrd. Doç. Dr. Kadri KULUALP

4. FENOLİK BİLEŞİKLER Fenol İlk bulunan antiseptiklerdendir, bugün pek kullanılmaz. Spektrumları geniş değildir. Yakın zamana kadar en fazla kullanılanı hekzaklorofen olmuştur. Normal ciltte dahi irritan etki ve nekroz dahi yapabilir. Yeterli miktarda absorbe edildiğinde SSS, kalp ve solunum sisteminde toksik etkilere neden olabilir. Türkiye dahil birçok ülkede kullanımdan kaldırılmıştır.

Krezoller: Metilli fenol türevidir.Krezolün sabunlaştırılmış bezir yağı ve diğer bitkisel yağlar içindeki %50 oranındaki karışımına lizol denir ve dezenfektan olarak sık kullanılır. Tıbbi katranlar: Maden kömürü ve çeşitli ağaçların odunlarının distilasyonu ile elde edilirler. İçerdikleri fenolik bileşiklerden (gayakol, krezol) dolayı dermatolojide cilt antiseptiği olarak kullanılabilirler. Psöriyaziste Atopik egzemanın tedavisinde kullanılır. Bunlardan en fazla kullanılanı çam katranı (bitkisel katran) ve ardıç katranıdır.

5. OKSİDLEYİCİ MADDELER Aktif elementel oksijen salarak jermisid etki gösterirler. Hidrojen peroksit (H202) % 3’lük solüsyon halinde kullanılır (oksijenli su adı verilir) Zedelenmiş cilt üzerine uygulandığında zedelenmiş hücrelerden çıkan katalaz, H202 yi parçalar ve köpürür. Bu süreçte salıverilen oksijen tarafından kısa süreli zayıf bir jermisid etki oluşur ve yaradan ölü doku parçalarının uzaklaştırmasını sağlar. Vincent anjininde ağız boğaz antiseptiği olarak, Trikomonas enfeksiyonlarında vajina antiseptiği olarak, Ağıza gargarası olarak kullanılır (Sık uygulanması dilde papilla hipertrofisine neden olabilir).

Potasyum permanganat 1:10 000 lik solüsyon şeklinde, Dermatofitozların lokal tedavisi için kullanılabilir. 1:5 000 den daha konsantre solüsyonlar doku üzerine irritan etki yapar. Solüsyonlarının taze hazırlanması gerekir. Temas ettiği yerlerde mor kahverengi renk bırakır. Mangandioksit astrenjan etki gösterir bu nedenle potasyum permanganat solüsyonu sızıntılı cilt lezyonlarının tedavisi için kullanılır. Venomları parçalayabildiğinden yılan ve akrep zehirlenmelerine karşı da kullanılabilir.

Sodyum perborat ve potasyum klorat: ağız antiseptiği olarak kullanılabilir. Benzoyl peroksit: % 5-10 luk jel yada losyon şeklinde akne vulgaris olgularının tedavisinde kullanılır keratolitik etkisi de vardır. Parasetik asit: % 15’lik sulu solüsyon halinde hazırlanır. H202 + asetik asit içerir. Bakterisid, sporisid, fungisid, virusid ve algisid (yosun önleyici) etki gösterir.

6. KATYONİK DETERJANLAR Deterjanlar yüzeyde aktif maddelerdir. Besin ve süt endüstrisinde kapların temizlenmesi ve dezenfeksiyonunda da kullanılır. Bakteriyostatik etki ve yeterli konsantrasyonlarda bakterisid etki oluştururlar. Esas etki mekanizmaları sitoplazma membranı permeabilitesini artırmalarına bağlıdır. Gram (+) lere daha etkilidirler.

Katyonik Deterjanların Başlıcaları Benzalkonyum klörür: (Zefiran ve benzerleri) % 0.1 lik solüsyonu cerrahi malzeme dezenfeksiyonunda. % 0.01-0.1 lik solüsyonu cilt ve mukoza üzerine antiseptik olarak uygulanır. % 0.001-0.01 lik solüsyon sert lenslerin dezenfeksiyonu için batırma solüsyonu olarak kullanılır. 1:40 000-1:20 000 konsantrasyondaki solüsyonu mesane, vajina ve diğer vücut boşluklarının ve konjiktiva kesesinin irrigasyonunda kullanılır Ciltte bakteri sayısını azaltarak terin bozulmasını engellediği için deodorant müstahzarların yapısına da girer

Klorheksidin Hem gram (+) hem de gram (-) bakterileri öldürür. Ağız yıkama suyu olarak kullanıldığında etkisi 7 saat sürer. Köpük gideren özel bir sulu taşıyıcıdaki % 4 lük solüsyonu yara ve cilt antisepsisi, el antisepsisi için hastanelerde sık kullanılır. Ayrıca eli sabunla yıkadıktan sonra durulamak için % 70 lik izopropilalkol içinde % 0.5 lik solüsyonu yapılmıştır Mesane ve vajina irrigasyonu, yanık yaralarının tedavisi ve periton diyalizi yapılanlarda oluşan peritonitin tedavisinde kullanılabilir.

Setilpiridinyum klörür % 0.05 veya 0.1 lik solüsyon şeklinde cilt solüsyonu, veya ağız yıkama suyu yada pastil şeklinde kullanılır. Ağıza uygulandığında dişlerde plak oluşmasını azaltır. Diş ve gingivalara yapılan müdahalelerde ağız florasının bakteriyemiye neden olmasını önler. Aleksidin Diş hekimliğinde oral antiseptik olarak. Dişlerde bakteri plaklarını yok etmek amacıyla kullanılır. Setrimid Seyreltilmiş solüsyon halinde cilt ve yara bakımında, şampuan şeklinde seboreik kepeğin engellenmesinde kullanılır.

7. METAL BİLEŞİKLERİ Civa, gümüş, çinko bileşikleri jermisid etki gösterdiklerinden antiseptik olarak kullanılırlar. Cıva bileşikleri Organik civa bileşikleri tercih edilir bunlar: - Merbromin - Timerosal sodyum Cilt üzerine uygulandığında tentürdiyot gibi yanma yapmaz. Bunlar ülkemizde amerikan tentürdiyotu olarak isimlendirilmişlerdir. Klorlu ve iyotlu antiseptiklere göre etkileri çok zayıftır. Ciltte allerji yapabilirler.

Gümüş bileşikleri Bakterisid etki gösterirler. Suda fazla çözünen ve fazla iyonize olan gümüş bileşikleri astrenjan etki gösterirler. Metalik gümüş ve benzeri maddelerin bu jermisid etkilerine özel olarak “oligodinamik” etki denir. Gümüş nitrat Yenidoğanda gonokokların neden olduğu oftalmia neonatorumu önlemek için göze %1’lik gümüş nitrat solüsyonu damlatılır. % 0.5’lik solüsyonu geniş yanıkların tedavisinde kullanılır. Geniş yüzey alanlı yanıkların tedavisinde hipokloremi ve hiponatremi oluşabilir.

Gümüş Sülfadiazin Yanık tedavisinde kullanılır. İçerdiği gümüşü yavaş yavaş salıverdiği için astrenjan etki yapmaz. Belirgin ve hızlı Cl ve Na kaybı yapmaz. Gümüş nitratın aksine leke yapmaz 2. ve 3. derece geniş yanık olgularında yara sepsisini önlemek ve yarayı tedavi etmek için lokal olarak kullanılır. Yanık sepsisinden sıklıkla sorumlu olan P. Aeriginosa ve S. Aureusa karşı etkilidir. Diğer gram pozitif ve negatif bakterilere ve maya mantarlarına karşı da öldürücüdür.

Gümüşün proteinlerle kompleks şeklindeki bileşikleri Gümüş vitellinat Gümüş proteinat Kolloid gümüş Yukarıdaki süspansiyonlar göz, burun, boğaz ve diğer vücut boşluklarında antiseptik amaçlı kullanılırlar.

Çinko Tuzları Çinko sülfat Zayıf bakterisid ve fungisid etki gösterir. %0.1-1’lik solüsyonu göz, ve %4-5 lik solüsyonu cilt antiseptiği olarak kullanılır. Nedbeleşmeyi çabuklaştırdığı söylenmektedir. Çinko oksit Suda erimez, pudra pomat veya macun şeklinde cilt antiseptiği olarak kullanılır. % 98 çinko oksit + az demir = kalamin losyon cilt antiseptiği olarak kullanılır.

Antiseptik olarak kullanılan organik asitler 8. DİĞER ANTİSEPTİKLER Antiseptik olarak kullanılan organik asitler Borik asit: Ciltten özellikle yaradan nisbeten kolay absorbe olur. Fazlaca absorbe edilirse nörotoksik ve nefrotoksik olabilir. Bebeklerde kullanılmamalı. Kozmetikler içinde % 3 den, pudrada % 5’den fazlasına izin verilmez Salisilik asit: Keratolitik etkisi de vardır. Benzoik asit Asetik asit Yukarıdaki asitlerin etkinlikleri nisbeten düşük olduğu için günümüzde antiseptik olarak pek kullanılmazlar.

Antiseptik etkili boya maddeleri Akridin boyaları: Rivanol ve aminakrin hidroklörür. Rivanol sarı renklidir. solüsyon ve merhem şeklinde cilt antiseptiği olarak kullanılır. Güçlü bakterisid etkilidirler. Aminakrin hidroklörür bakterisid+trikomonasid etkilidir. Kükürt Sodyum tiyosülfat: elementel kükürt salıverir zayıf antiseptik etki gösterir. Fungisid ve uyuza karşı etkilidir. Solüsyon halinde kullanılır. Kükürt: pudra sabun pomat halinde kullanılır. İhtamol: bitümlü şist minerallerinin (organik ve mineral yapıyı beraberce içeren) distilatının sülfonlanıp amonyak ile nötralize edilmesi ile elde edilir. Zayıf antiseptik etkilidir.

Buhar fazı (“vapor phase”) dezenfektanları Etilen oksit Propilen oksit β-propiolakton Gaz veya buhar halinde uygulanırlar güçlü bakterisid, mikobakterisid, sporisid, fungisid ve virusid etkileri vardır. Ozon: aminoasitlerin DNA ve RNA yapısını bozarak bakterisid, virüsid ve sporisid etkinlik gösterir.