Yrd. Doç. Dr. Ramazan Cihan Zirve Üniversitesi, İletişim Fakültesi MEDYA NEDİR? Hazırlayan Yrd. Doç. Dr. Ramazan Cihan Zirve Üniversitesi, İletişim Fakültesi Radyo TV Sinema Bölümü

Medya Kelimesinin Kökeni Türkçe’de “medya” olarak kullanılan ve Latince bir kelimedir. Araç, orta, ortam anlamlarına gelen medium sözcüğünün çoğuludur. Türkiye’de “media” sözcüğünü karşılamak üzere, “kitle iletişim araçları” kavramı kullanılmaktadır. Bu da «yazılı, sesli ve görüntülü» tüm unsurları içine alan bir tanımdır.

Medya ve İnsan Mc Luhan’a göre, “araçlar insanların teknolojik uzantısıdır.” Tekerlek, kalem, telefon, matbaa, radyo, televizyon insanın uzantılarıdır. Mc Luhan, “araç insanı değiştirir” diyerek onu “mesaj araçtır” yargısına getirmiştir. Dolayısıyla teknolojik gelişmeler bizim düşünme, duyma ve hareket tarzımızı belirlemektedir.

Medyanın Gelişimi 1-Sözlü Kültür dönemi 2-Yazılı Kültür Dönemi 3-Elektrik-Elektronik Kültür Dönemi

1-Sözlü Kültür Dönemi Platon, Fedro adlı eserinde açıklık ve eksiksizlik yazıda değil, sözde olduğunu ifade eder. Söz insanlara gerçeği kazandırdığı halde, yazı sadece gerçeğin görüntüsünü verebilir (Baldini, 2000: 8). İnsan binlerce yıl bilgisini salt sesi ile aktarmıştır. Kavramlar ve bilgi ağızdan ağza dolaşarak yayılmıştır. -Kulaktan kulağa ve ağızdan ağıza dolaşan hazır ve kalıplaşmış deyişler ezberlenir. -Bu hazır kalıp deyişler ve atasözleri toplumun ortak malıdır ve zamanla ortak düşünce haline gelir. Hitabet: Şiir, destan, öykü, Antik Tiyatrolar: Bergama, Efes, Patara şehirleri, Agora: Dini ve edebi içerikli şenlikler, sözlü atışma ve yarışmaların yapıldığı meydanlar Kilise ve Havralar: Dini ayinler, öğütler ve vaazlar

2-Yazılı Kültür Dönemi A-Elyazmalı Kültür Dönemi: Yazının icadıyla başlar. M.Ö. 5000 -Chirografik (Çivi Yazısı): MÖ 3500, Mezopotamya Sümerler -Hiyeroglif (Hayvan ve Eşya Sembolleri): MÖ 3000 Mısır, Papirus -İlk Alfabe, MÖ 1300, Mezopotamya’da Sümerler -Elyazması kitaplar, M.Ö. 5. Yüzyılda Atina’da görülmeye başladı. B-Basılı (Tipografik) Kültür Dönemi: Matbaanın icadı 15. Yüzyıl McLuhan’a göre matbaanın icadı bilgilerin saklanması ve aktarılması konusunda insanlığa çok yararlı olmasının yanında, insan zihninde köklü değişikliklere yol açmıştır. Gutenberg, kuyumcu bir ailenin çocuğuydu. Almanya’da Ren bölgesinde Magonza’da dünyaya geldi. Farklı politik sınıf çatışması nedeniyle 1428’de Strasbourg’a sürgüne gönderildi. Burada matbaa üzerinde ilk çalışmalarına başladı. 1448’de Magonza’ya dönen Gutenberg, matbaasını kurdu.

3-Elektrik-Elektronik Kültür Dönemi 1800 yılında Aleksandro Volta ilk pili keşfetmesiyle ELEKTRİK depolanmaya ve iletilmeye başlandı. 1820 yılında Danimarkalı bilim adamı Oestred, elektromanyetik akımı keşfetti. Bu buluş iletişim araçlarının temel çalışma prensiplerini ortaya koydu. 1837’lerden itibaren telgraf ve telefonun devreye girmesiyle ses ve yazının elektronik ortamda iletilmesiyle medya çeşitlenmeye başladı. 1890’larda fotoğraf, sinema ve radyonun devreye girmesi, ardından 1925 yılında televizyonun icadıyla ses ve görüntünün elektromanyetik dalgalarla uzaklara iletilmesi medya alanında bir devrim ortaya koydu. 1985 yılında internet, 1990 yılında www’nin devreye girmesiyle iletişimde farklı bir boyuta gelindi.

Medya Organları -Print Medya: Kitap, dergi, gazete vb. matbaada basılan medya. Bu medya sektörü piyasada reklam, dağıtım ve pazarlamayı da içine alan «yayıncılık» (Publishing) sektörü olarak adlandırılır. -Broadcast Medya: Radyo-televizyon ve sinema alanını ifade eder. Bu medyanın özelliği ses ve görüntü sinyallerinin uydu ve vericiler üzerinden elektromanyetik olarak alıcılara iletilmesiyle gerçekleşen yayıncılıktır. -İnternet Medya: Bilgisayar üzerinden web aracılığıyla internet ortamında gerçekleşen yayıncılık. İnternet gazeteciliği, internet televizyonculuğu ve diğer sektörel yayıncılık. -Outdoor Medya: Print ve broadcast yayıncılığın dışında açık hava ortamını kullanan medya. Afiş, poster, bilboard, megalight, çatı ve duvar panoları, cephe giydirme, araba donatma, branda, durak reklamları, ışıklı veya ışıksız tabela ve ekranlar, bina üstlerindeki hareketli küreler, insert duyurular, şehir mobilyaları, işlek cadde ve sokaklara konan ayaklı ışıklı ve dekoratif raket tabelaları buna örnektir.

Medyanın Gücü Kitle iletişim araçlarının kamuoyu oluşturmadaki etkileri tartışmasız bir gerçektir. Medya, toplumu etkileme ve siyasi süreçlere katkıda bulunması yönüyle devlet idaresinde 4. kuvvet olarak algılanmaktadır. Okunacak Kitap Keane, John. “Medya ve Demokrasi”, Ayrıntı Yayınları No:62, İstanbul, 2010

Medya ve Basın Özgürlüğü (Liberty of The Press) Basın özgürlüğü kavramına dair ilk düzenlemeyi 15 Aralık 1791’de Amerikan Kongresi’nin “Kongre söz ve basın özgürlüğünü kısıtlayıcı yasa yapamaz” maddesini kabul etmesiyle görüyoruz. Bir diğer hadise Rihgt of Man (İnsan Hakları) kitabının yazarı Thomas Paine Londra’da 1792 yılında Kraliyet jürisi tarafından yargılandı. Galler Prensi’nin Adalet Bakanı Thomas Erskine ise Paine’i savunarak basın özgürlüğü alanında önemli bir adım attı. 1778’de cereyan eden Fransız İhtilali’nin yankıları devam ederken İnsan Hakları adını taşıyan bu eserin İngiltere’de kraliyete karşı bir başkaldırıya sebep olacağı düşüncesiyle yargılanmasına karar verilmiş ancak bazı resmi kesimler ve halk tarafından basın özgürlüğü adına büyük bir dirençle karşılaşılmıştır.

Haber Alma ve Basın Özgürlüğü Haber alma özgürlüğü halkı ilgilendiren yöndür. Vatandaşın ülke ve dünya gündemiyle ilgili gelişmelerden haber alma hakkı ve özgürlüğü vardır. Halkın haber alma özgürlüğü, hukuk devletinde kişilere sağlanan önemli haklardan birisidir. Halka ulaştırılacak haberlerin üretimi ve yayımı için ise basın-yayın özgürlüğüne ihtiyaç vardır. Bu nedenle bir olayla ilgili haberin yayınlanması belli hukuki ve etik kriterlere göre yapılmalıdır. Toplumsal barış ve huzurun zedelenmemesi açısından önemlidir.

Basın Özgürlüğü

Anayasanın 25. ve 26. maddeleri "Herkes, düşünce ve kanaat hürriyetine sahiptir.” Her ne sebep ve amaçla olursa olsun kimse, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; düşünce ve kanaatleri sebebiyle kınanamaz ve suçlanamaz. "Herkes, düşünce ve kanaatlerini söz, yazı, resim veya başka yollarla tek başına veya toplu olarak açıklama ve yayma hakkına sahiptir. Bu hürriyet resmî makamların müdahalesi olmaksızın haber veya fikir almak ya da vermek serbestliğini de kapsar.

Basın Özgürlüğü ve Toplum -Her insan, konuşma, bilgi alma ve fikirlerini yayma hakkına sahiptir. -İnsanların dilleri, beyinleri ve gözlerinin yönetilmesi kabul edilemez. -Özgür bir basın, vatandaşların yolsuzluk batağına batmış bir idareye karşı kullanacakları en önemli bir araçtır. -Özgür bir basın hukuk düzeni içinde iktidara çözüm ve önerilerde bulunabilir, kusurlarını gösterebilir, yolsuzluklara karşı uyarılarda bulunarak siyasal iktidarın kötüye kullanılmasını önleyebilir. -Vatandaşların özgür bir basın yoluyla doğal haklarını istemeleri anarşi ve isyana yol açmadan problemlerin bir an önce çözülmesine vesile olabilir. Yaklaşan tehlikeler konusunda bir nöbetçi gibi zamanında uyarılarda bulunabilir. -Toplum düzeyinde vatandaşlar arasında yapılacak sağlıklı tartışmalar kısıtlanıp engellenmemeli.

Basın Özgürlüğünün Sınırları -Basın özgürlüğünden kasıt medya patronlarının istedikleri gibi at oynatmaları değil, halkın manipüle edilmemiş, doğru ve özgür haber alma hakkıdır. (Nuri Kayış, 2000-2002 RTÜK Başkanlığı yaptı) -Aşırı ve dengesiz bir basın özgürlüğü zamanla iki yanı keskin bir kesici alete dönüşebilir. Sivil toplumda kök salmış özgür basın anlayışı zamanla vatandaşları yanlış temsil etme noktasına doğru kayabilir. -Günümüzün medya kurumları birçok şirketi bünyesinde barındıran büyük bir kartel olarak kendi şirketlerinin ayakta durması için politik, ekonomik ve siyasi çıkarlarını da gözeten bir kurum haline gelmiştir. Bu nedenle medya temsilcileri artık eskisi gibi hizmet ettikleri okuyucu yada izleyici topluluklarına karşı titiz bir sorumluluk anlayışı içinde olmadıkları gözlemlenmektedir. (Gazete patronları değişti) Günümüzde dünyadan Murdoch ve Maxwell medya grupları ile ülkemizden Doğan Medya, Doğuş Grubu, Ciner grubu gibi medya kuruluşları örnek olarak verilebilir. -Medya patronları kazançları için basın özgürlüğünü kendi çıkarları için kullanmayacaklarını kimse garanti edememektedir. Bu nedenle basın özürlüğünü savunan ticari kurumların, aslında yeterince çoğulcu ve halktan yana davranmadıkları ortaya çıkmıştır.

Türkiye’de Medya Çalışanlarının Dağılımı Türkiye’de 60 İletişim Fakültesinden yılda ortalama 750 mezun veriliyor. Bugün Türkiye’de yazılı, sesli ve görüntülü medya sektöründe gazeteci olarak 21 bin çalışan bulunmaktadır. Bu sayıdan sadece 1500 civarındaki medya mensubu İletişim fakültelerinden mezun olduğu gözlenmektedir. Bu da her iletişim fakültesinden mezun olan kişinin medya sektörüne girmediğini göstermektedir.

Basın Kartı Sahipliği Türkiye’de ilk basın kartı 01.01.1943 tarihinde verildi. 2013 sonu itibariyle 15 bin kişiye basın kartı verildi. Basın Kartı : 8 567 Sürekli Basın Kartı[1] : 4 195 Basın Şeref Kartı : 195 Serbest Basın Kartı[2] : 162 [1] Sürekli sarı basın kartı, Türkiye’de Basın Kartları Yönetmeliği hükümleri gereğince, gazeteciliğe başladıktan sonra alınan sarı basın kartını, aralıksız olarak 20 yıl fiilen gazetecilik yaparak taşıyan gazetecilere, bu tarihten sonra fiilen gazetecilik yapmasalar bile ömür boyu taşıma hakkı veren karttır. Bu kartın daha önceki ismi, "basın şeref kartı" idi. [2] Emeklilik hakkını elde edememiş basın kartı sahibi gazetecilerin işlerinden ayrılmaları halinde üç ay içinde basın kartını iade ederek bu süre içinde işsiz olduğunu beyan etmiş olmaları şartıyla Serbest Basın kartı düzenlenir. (BYEGM, Basın Kartları Yönetmeliği)

Basın Kartı Taşıyanların Kurumlara Göre Dağılımı Gazete :4350 Televizyon :1113 Ajans :1108 Dergi : 271 Radyo : 263 Toplam (Günümüzde) :7105

Türkiye’de Yayın Yapan TV Sayısı Günümüzde 23 ulusal, 16 bölgesel ve 211 yerel bazda olmak üzere toplam 250 televizyon kanalı bulunmaktadır.] Kaynak: Nuri Kayış. Meraklısına Medya Dersleri. Sinemis Yayınları, 1. baskı, Ankara, 2011. (Nuri Kayış Mayıs 2000 - Haziran 2002 tarihleri arasında RTÜK Başkanlığı görevinde bulundu.)