SAĞLIK TEDBİRİ UYGULAMALARININ ETKİNLİĞİNİN ARTTIRILMASI KONUSUNDA ANKARA HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜNÜN ÇALIŞMALARI Tülay ERÇİN ŞAHİN, Özlem GÜLER AYDIN, A.Çiğdem ŞİMŞEK, Şule ÇELİKBAŞ, Seher YILMAZ, Nazlı BARAN, Nilgün GÜLŞEN, Ş. Hande ÜÇEM, Soner AKBAŞ, Derya KATILMIŞ, Senem S. GÜL, Ayşe TÜZGEN AY, A.Uğur KALE, S.Rahmi ACAR Ankara Halk Sağlığı Müdürlüğü Giriş ve Amaç: İhmal ve istismara maruz kalan ya da suça sürüklenen çocuklar fiziksel, ruhsal ve sosyal anlamda çeşitli sorunlarla karşı karşıya kalmaktadırlar. Yaşanan bu sorunların etkilerinin ortadan kaldırılması, çocuğun fiziksel ve ruhsal sağlığının korunması amacıyla 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu kapsamında sağlık tedbiri kararları verilmektedir. Bu çalışmanın amacı sağlık tedbiri kararlarının daha etkin bir şekilde uygulanması amacıyla Ankara ilinde gerçekleştirilen çalışmaların değerlendirilmesidir. Giriş ve Amaç: İhmal ve istismara maruz kalan ya da suça sürüklenen çocuklar fiziksel, ruhsal ve sosyal anlamda çeşitli sorunlarla karşı karşıya kalmaktadırlar. Yaşanan bu sorunların etkilerinin ortadan kaldırılması, çocuğun fiziksel ve ruhsal sağlığının korunması amacıyla 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu kapsamında sağlık tedbiri kararları verilmektedir. Bu çalışmanın amacı sağlık tedbiri kararlarının daha etkin bir şekilde uygulanması amacıyla Ankara ilinde gerçekleştirilen çalışmaların değerlendirilmesidir. Gereç ve Yöntem: Sağlık tedbiri vakaları arasında tedavi için ilk başvurusu ve devamlılığı sağlanan vaka sayısı göz önüne alınarak sorun alanları belirlenmiştir. Belirlenen sorun alanları ile ilgili üç aşamalı çözüm süreci uygulanmıştır. İlk aşamada çocuk ve ailesi ile iletişim arttırılmış, hizmet yürütecek odak noktalar belirlenmiş, formlar hazırlanmıştır. İkinci aşamada, sağlık tedbiri uygulaması psikolog ve sosyal çalışmacı bulunan toplum sağlığı merkezlerine yayılmaya başlanmış ve bu konuda görev alacak meslek elemanlarının eğitim alması sağlanarak donanımları arttırılmıştır. Üçüncü aşamada Birim oluşturularak tedavi sürecini destekleyici ek hizmetler (eğitim, sosyal faaliyetler vb.) ile koruyucu ruh sağlığı hizmetlerinin yürütülmesi aşamasına geçilmiştir. Yürütülen çözüm aşamaları sonrasında tedavi sürecinin tamamlanmasıyla birlikte sonlandırılan karar sayıları, vaka yönetiminde hizmete dahil olan meslek elemanı (psikolog, sosyal çalışmacı, çocuk gelişimcisi, hemşire, ebe) sayısı ve verilen eğitim saati üzerinden yılları arasındaki gelişme değerlendirilmiştir. Ayrıca sayısal iyileşmenin ötesinde çocuğun ve ailenin ikincil örselenmesinin önüne geçilmesi için atılan adımlar da gözleme dayalı olarak değerlendirilmiştir. Gereç ve Yöntem: Sağlık tedbiri vakaları arasında tedavi için ilk başvurusu ve devamlılığı sağlanan vaka sayısı göz önüne alınarak sorun alanları belirlenmiştir. Belirlenen sorun alanları ile ilgili üç aşamalı çözüm süreci uygulanmıştır. İlk aşamada çocuk ve ailesi ile iletişim arttırılmış, hizmet yürütecek odak noktalar belirlenmiş, formlar hazırlanmıştır. İkinci aşamada, sağlık tedbiri uygulaması psikolog ve sosyal çalışmacı bulunan toplum sağlığı merkezlerine yayılmaya başlanmış ve bu konuda görev alacak meslek elemanlarının eğitim alması sağlanarak donanımları arttırılmıştır. Üçüncü aşamada Birim oluşturularak tedavi sürecini destekleyici ek hizmetler (eğitim, sosyal faaliyetler vb.) ile koruyucu ruh sağlığı hizmetlerinin yürütülmesi aşamasına geçilmiştir. Yürütülen çözüm aşamaları sonrasında tedavi sürecinin tamamlanmasıyla birlikte sonlandırılan karar sayıları, vaka yönetiminde hizmete dahil olan meslek elemanı (psikolog, sosyal çalışmacı, çocuk gelişimcisi, hemşire, ebe) sayısı ve verilen eğitim saati üzerinden yılları arasındaki gelişme değerlendirilmiştir. Ayrıca sayısal iyileşmenin ötesinde çocuğun ve ailenin ikincil örselenmesinin önüne geçilmesi için atılan adımlar da gözleme dayalı olarak değerlendirilmiştir. Bulgular: Sağlık tedbiri uygulamalarının iyileştirilmesi için yürütülen 3 aşamalı çözüm süreci sonucunda sağlık tedbiri süreci tamamlanabilen dosyaların oranının arttığı gözlenmiştir yılları arasında izlenen tüm vakaların % 2,12’sinin tedbir süreci tamamlanabilirken, 2012 yılında bu oran %4,38’e, 2013 yılında %12,81’e ve 2014 yılında %18,78’e yükseltilmiştir. Niceliksel olarak sağlanan bu artışa rağmen hastane ortamında verilen poliklinik hizmetlerinin bazı çocuk ve ailelerin ikincil örselenmesine neden olabildiği görülmüştür. Bu nedenle ikinci ve üçüncü aşamalar sağlık tedbiri sürecinin kalitesini artırmak ve ikincil örselenmenin asgariye indirilmesi için planlanmıştır. İkinci aşamada sağlık tedbiri uygulaması konuyla ilgili meslek elemanı bulunan 4 toplum sağlığı merkezine yayılmıştır. Ayrıca bu aşamada meslek elemanları travma terapisi, aile yaşam döngüsü, aileye sistemik yaklaşım, vaka yönetimi, madde bağımlılığının önlenmesi, kişilik psikopatolojisi, bağlanma stilleri, sağlık tedbirinin yasal boyutu konularında 76 saat teorik eğitimden geçirilmiştir. Böylece yılları arasında süreçte görevli personelin eğitim saati 8 saat iken 76 saate çıkmıştır. Üçüncü aşamada oluşturulan Birimin çalışmaları kapsamında psikiyatrik muayeneye ek olarak 2015 yılının ilk yarısında gelen toplam vakaların %60,12’si ile ilk bilgilendirme görüşmesi yapılmış olup bunlardan %58’i ile Birimde bireysel ve aile görüşmeleri yapılmış, % 42’si evlerinde ziyaret edilerek görüşülmüştür. Yapılan görüşmelerle %18’i aile danışmanlığı sürecine alınmıştır yılları arasında sağlık tedbiri uygulamasında konuyla ilgili 1 meslek elemanı görev alırken, 2015 yılında görev alan meslek elemanı sayısı 7 psikolog, 5 sosyal çalışmacı, 2 çocuk gelişimcisi, 2 ebe ve 1 hemşire olmak üzere 17’ye yükseltilmiştir. Bulgular: Sağlık tedbiri uygulamalarının iyileştirilmesi için yürütülen 3 aşamalı çözüm süreci sonucunda sağlık tedbiri süreci tamamlanabilen dosyaların oranının arttığı gözlenmiştir yılları arasında izlenen tüm vakaların % 2,12’sinin tedbir süreci tamamlanabilirken, 2012 yılında bu oran %4,38’e, 2013 yılında %12,81’e ve 2014 yılında %18,78’e yükseltilmiştir. Niceliksel olarak sağlanan bu artışa rağmen hastane ortamında verilen poliklinik hizmetlerinin bazı çocuk ve ailelerin ikincil örselenmesine neden olabildiği görülmüştür. Bu nedenle ikinci ve üçüncü aşamalar sağlık tedbiri sürecinin kalitesini artırmak ve ikincil örselenmenin asgariye indirilmesi için planlanmıştır. İkinci aşamada sağlık tedbiri uygulaması konuyla ilgili meslek elemanı bulunan 4 toplum sağlığı merkezine yayılmıştır. Ayrıca bu aşamada meslek elemanları travma terapisi, aile yaşam döngüsü, aileye sistemik yaklaşım, vaka yönetimi, madde bağımlılığının önlenmesi, kişilik psikopatolojisi, bağlanma stilleri, sağlık tedbirinin yasal boyutu konularında 76 saat teorik eğitimden geçirilmiştir. Böylece yılları arasında süreçte görevli personelin eğitim saati 8 saat iken 76 saate çıkmıştır. Üçüncü aşamada oluşturulan Birimin çalışmaları kapsamında psikiyatrik muayeneye ek olarak 2015 yılının ilk yarısında gelen toplam vakaların %60,12’si ile ilk bilgilendirme görüşmesi yapılmış olup bunlardan %58’i ile Birimde bireysel ve aile görüşmeleri yapılmış, % 42’si evlerinde ziyaret edilerek görüşülmüştür. Yapılan görüşmelerle %18’i aile danışmanlığı sürecine alınmıştır yılları arasında sağlık tedbiri uygulamasında konuyla ilgili 1 meslek elemanı görev alırken, 2015 yılında görev alan meslek elemanı sayısı 7 psikolog, 5 sosyal çalışmacı, 2 çocuk gelişimcisi, 2 ebe ve 1 hemşire olmak üzere 17’ye yükseltilmiştir. Sonuç: Sonuç olarak 2008 yılından 2015 yılı ilk altı ayına kadar yapılan çalışmalar incelendiğinde izlenen bu çözüm sürecinin niceliksel olarak sorun alanlarında iyileşme sağladığı görülmüştür. Bulgular kısmında da görüldüğü gibi, yılları arasında 3 yıl boyunca ancak %2,12 oranında süreci tamamlanmış vaka varken üç aşamalı iyileştirme sürecinin uygulanmasıyla birlikte yıllar içinde bu oran arttırılarak 2014 yılında 18,78’e ulaşmıştır. Vaka yönetiminde görev alan meslek elemanı sayısı donanımlarının arttırılması sonucunda takip edilen çocukların sadece psikiyatri polikliniklerinde değil oluşturulan Birimde de eğitimli meslek elemanları tarafından uzun süreli izlenmesi sağlanmıştır. Sağlık tedbiri uygulamalarının kalitesinin arttırılması için yürütülen çalışmalar henüz nihai sonuca ulaşmadığından değerlendirme süreci devam etmektedir. Çocuk ve ailesinin ikincil örselenmesinin önüne geçilmesi için sağlık tedbiri uygulamalarının geliştirilmesi gerekmektedir. Bu amaçla sonraki aşamalarla Birim’de yürütülen çalışmalara psikiyatrik muayenenin de eklenerek çocukların kalabalık poliklinik ortamlarında beklemesinin önüne geçilmesi, tıbbi tedaviyi destekleyecek ek hizmetlere ulaşımın kolaylaştırılması için il ve ilçe hizmet haritalarının oluşturulması planlanmaktadır. Sonuç: Sonuç olarak 2008 yılından 2015 yılı ilk altı ayına kadar yapılan çalışmalar incelendiğinde izlenen bu çözüm sürecinin niceliksel olarak sorun alanlarında iyileşme sağladığı görülmüştür. Bulgular kısmında da görüldüğü gibi, yılları arasında 3 yıl boyunca ancak %2,12 oranında süreci tamamlanmış vaka varken üç aşamalı iyileştirme sürecinin uygulanmasıyla birlikte yıllar içinde bu oran arttırılarak 2014 yılında 18,78’e ulaşmıştır. Vaka yönetiminde görev alan meslek elemanı sayısı donanımlarının arttırılması sonucunda takip edilen çocukların sadece psikiyatri polikliniklerinde değil oluşturulan Birimde de eğitimli meslek elemanları tarafından uzun süreli izlenmesi sağlanmıştır. Sağlık tedbiri uygulamalarının kalitesinin arttırılması için yürütülen çalışmalar henüz nihai sonuca ulaşmadığından değerlendirme süreci devam etmektedir. Çocuk ve ailesinin ikincil örselenmesinin önüne geçilmesi için sağlık tedbiri uygulamalarının geliştirilmesi gerekmektedir. Bu amaçla sonraki aşamalarla Birim’de yürütülen çalışmalara psikiyatrik muayenenin de eklenerek çocukların kalabalık poliklinik ortamlarında beklemesinin önüne geçilmesi, tıbbi tedaviyi destekleyecek ek hizmetlere ulaşımın kolaylaştırılması için il ve ilçe hizmet haritalarının oluşturulması planlanmaktadır. YILLARA GÖRE TEDBİR SÜRECİ TAMAMLANAN VAKA GRAFİĞİ