TEHLİKELİ MADDELER 28 MART 2013

Tehlikeli Maddeler Listesinde yeralmayan maddeler Tehlikeli maddeler listesinin her yıl güncellenmesine rağmen pek çok tehlikeli madde kapsamına giren karışım, solusyon veya yeni belirlenmiş maddeler listede yeralmaz. DGR 3. bölümde belirlenmiş test sonuçları, parlama noktası, öldürücü doz değerleri vs. İki riskli maddelerin asıl ve yan riskini belirlemek için IATA DGR 3.10.A tablosu kullanılır. Maddenin tanımlanması için IATA DGR 4.1.A tablosu kullanılır.

SINIF 3 İÇİN PAKET GRUBU VE İSİM BELİRLEME ÖRNEK IATA DGR 4.2’de listelenmemiş “n-Propoxypropanol” kimyasal maddeden 5 litre taşınacak. Testlere göre parlama noktası 22˚C ilk kaynama noktası ise 55˚C olarak belirlenmiştir. Maddenin tanımlanması ve havayolu ile taşınma şartının belirlenmesi:

SINIF 3 İÇİN PAKET GRUBU VE İSİM BELİRLEME ÖRNEK Tablo 3.3.A ya göre Paket Grubu II dir. ve IATA DGR 4.1.A tablosunda sınıf 3 listesinde General girişlere bakılmalı. UN1993 Flammable liquid, n.o.s (n-Propoxypropanol) olarak tanımlanır. 4.2 listesinde UN1993, PG II için yolcu uçağında Y305/1L, 305/5L ve kargo uçağında ise 307/60L verilmektedir.

SINIF 6 İÇİN PAKET GRUBU VE İSİM BELİRLEME Mercur Nitrate ve tehlikeli olmayan bir maddeden oluşan karışım havayolu ile taşınacak. Organik yapıda ve LD50 (d) 225 mg/kg. LD öldürücü doz değerini gösteren kısaltmadır. IATA DGR 3.6.A tablosu kullanılır.

SINIF 6 İÇİN PAKET GRUBU VE İSİM BELİRLEME Tablodan test kriterinde karışımın PG’u III tür. Madde 4.2 listesinde var ancak karışım olması ve PG II olduğu için bu giriş kullanılmaz. 4.1.A tablosundan uygun bir isim bulunmalıdır. 6.1. general entries girişlere bakıldığında karışım UN2811 Toxic solid, organic, n.o.s (mercuric nitrate mixture) şeklinde tanımlanır.

SINIF 8 İÇİN PAKET GRUBU VE İSİM BELİRLEME Exyldchlorosilane isimli katı madde yolcu uçağında taşınabilir mi? Testlere göre madde asitli ve inorganik yapıya sahip 3 dakikalık temas süresinden (Exposure time E.T) sonra 40.dakikada (Observation time O.T) deride gözle görünür bir etki oluşturmaktadır. Madde 4.2 listesinde yeralmıyor. Aşındırıcı olma özelliği var. 3.8.A tablosu 4.1.A tablosu sınıf 8 genel girişlerden uygun bir isim aranır. Asitli ve inorganik yapıda olduğundan madde:

SINIF 8 İÇİN PAKET GRUBU VE İSİM BELİRLEME Exyldchlorosilane isimli katı madde yolcu uçağında taşınabilir mi? Testlere göre madde asitli ve inorganik yapıya sahip 3 dakikalık temas süresinden (Exposure time E.T) sonra 40.dakikada (Observation time O.T) deride gözle görünür bir etki oluşturmaktadır. Madde 4.2 listesinde yeralmıyor. Aşındırıcı olma özelliği var. 3.8.A tablosu 4.1.A tablosu sınıf 8 genel girişlerden uygun bir isim aranır. Asitli ve inorganik yapıda olduğundan madde:

İKİ RİSKLİ MADDELER İÇİN PAKET GRUBU BULMA VE İSİM OLUŞTURMA Bir tehlikeli madde 4.2 listede yeralmıyor ve iki riske sahip ise IATA DGR 3.10.A tablosu kullanılır. 3.10.A tablosu sınıf 3, 4 ve 8 ve bölüm 5.1 ile 6.1 için hangi riskin asıl diğerinin yan risk olacağını belirtir. Örnek Bir sıvı karışım testlere göre sınıf 8 PG II ve sınıf 3 PG II özellikleri göstermektedir. 4.1.A tablosuna göre genel girişlerden asıl risk 3, yan risk 8 olarak tanımlanır. UN2924 Flammable liquid, corrosive, n.o.s. (Teknik isim)

DEĞİŞİK TEHLİKELİ MADDELERİN BİR DIŞ KAP İÇİNDE TAŞINMASI ALL PACKED IN ONE Maddeler birbirleri ile tehlike oluşturacak reaksiyonlara girmemeli 9.3.A tablosuna göre ayrım gerekiyor mu? İç kaplarda 6.2 bölümüne ait bulaşıcı madde veya başka tip bir gönderi bulunmamalıdır. Q = n1 + n2 + n3 + …….. = ≤ 1 M1 M2 M3 n = taşınacak maddenin miktarı M = madde için 4.2’deki izin verilen miktar 1= 1. Madde için 2= 2. Madde için

Q hesabı yapılmayan tehlikeli maddeler Carbondioxide solid (dry ice = kurubuz) UN1845 4.2 listede H ve J sütünlarında No Limit yazan maddeler. DGR 4.2.’de J ve L sütununda paket başına limiti “gross weight” olarak gösterilen maddeler.

OVERPACK Açık Overpack: paketlerin bağlanarak veya bir palet üzerine istiflenerek bütünlendiği şekildir. İstiflemede etiket ve işaretlerin görünür tarafa gelmesine dikkat edilmeli. Kapalı Overpack: Taşımaya hazır haldeki tehlikeli madde paket veya paketleri, bütünlüğü ve kolay handling’i sağlamak amacıyla sağlam dayanıklı ve kaliteli bir sandık, bidon veya kutu içine yerleştirilir.

İSTİSNAİ MİKTARDAKİ TEHLİKELİ MADDELER EXCEPTED QUANTITY Tablo 2.7.A Maddenin tanımı ve paket grubu saptanarak 4.2. listesi F sütununda yer alan EQ koduna göre taşıma için miktar limitlerine tablodan ulaşılmalıdır. Konşimentonun “Nature and Quantity of goods” hanesine “Dangerous Goods in Excepted Quantities” ifadesi ve paket adedi yazılır. Bu paketler bağlanmalıdır.

RADYOAKTİF MATERYALLER Kendiliğinden ve sürekli olarak belli tipte radyasyon (iyonize radyasyon) yayan maddelerdir. Hiçbir duyu organı ile algılanamaz. Elementlerin radyasyon yayma özelliği gösteren izotoplarına radyonüklid denir. Saniyedeki ortalama atomik dönüşüm sayısı radyoaktif maddenin aktivitesi olarak adlandırılır.

Bir radyonüklidin aktivitesinin yarılandığı süreye yarı ömür denir. Yarı ömür her yarılanmada katlanarak artar. Her radyonüklidin yaymış olduğu enerji yani radyasyon özelliklerine göre alfa, beta, gama, nötron, x-ray ışınları gibi tanımlanmıştır. Alfa beta ışınları sonlu yapıda olupu alfa ışınları havada birkaç santim beta ise birkaç metre yol alır. Absorbe edilip durdurulabilir. Gama ve x ışınları sonsuz yapıdadırlar yalıtım materyalleri kullanılarak radyasyon seviyesi azaltılabilir. Nötron radyasyonu uzun menzillidir.

RADYOAKTİFLERİN SINIFLANDIRILMASI Özel form (special form) Düşük özgül aktiviteli maddeler (low specific activity LSA) Yüzeyine bulaşma olmuş nesneler (Surface contaminated objects SCO) Düşük dağılma özelliğindeki radyoaktif maddeler (Low dispersible radioactive material) Kolay yarılma özelliğinde olan maddeler (Fissile) en tehlikeli Diğer form (other form)

Radyoaktif materyallerin taşınacağı paket tipleri A tip paketler TYPE A B tipi paketler TYPE B C tipi paketler TYPE C Endüstriyel tip paketler İstisnai miktar paketleri

A tipi paketler TYPE A Paketin dizayn edildiği ülkenin uluslar arası araç kodu Üreticinin adı veya paketin dizayn edildiği ülke otoritesinin belirlediği bir tanım

B tipi paketler TYPE B(U) veya TYPE B(M) (TYPE B (M) yolcu uçaklarında taşınmaz) Yetkili otorite tarafından dizayn için tahsis edilen tanım işareti Her paketin belirtilen dizayna uygunluğunu tamamlayan seri numarası Suya ve ateşe dayanıklılığı gösteren üç yaprak / “trefoil” işareti olmalıdır.

C tipi paketler TYPE C Yetkili otorite tarafından dizayn için tahsis edilen tanım işareti Her paketin belirtilen dizayna uygunluğunu tamamlayan seri numarası Suya ve ateşe dayanıklılığı gösteren üç yaprak / trefoil işareti olmalıdır.

Radyoaktiferin Etiketlenmesi Sadece radyoaktif etiketi karşılıklı yüzlerde olmak kaydı ile iki adet yapıştırılır. İki adet CAO cargo aircraft only her bir risk etiketiyle aynı yüzde ve onların yanında yer almalıdır. Radyoaktif maddelerin taşınmasında sıvı dahi olsalar “dik tutun” etiketi gerekmez. Kategori I Kategori II Kategori III

TEHLİKELİ MADDE PAKETLERİNİN AYIRILMASI Birbiri ile kimyasal reaksiyon vererek tehlike yaratacak nitelikteki maddeleri içeren paketlerin bir arada yüklenmemesi gerekir. “Paketlerin ayırımı tablosu” 9.3.A maddenin hem asıl, hem de yan riski dikkate alınarak yapılmalıdır. IATA DGR 9.3.A tablosu’nda X ayırılması gereken tehlikeli madde sınıfı veya bölümlerini gösterir. -- ayırım gerekmediğini gösterir. Not 1, 1.4. bölümünde sadece S uygunluk kodlu patlayıcılar yolcu uçaklarında taşınabilir. Not2, uygunluk grubu S tüm uygunluk gruplarındaki patlayıcılarla depolanabilir.

TEHLİKELİ MADDELERİN EMNİYETE ALINMASI Tehlikeli madde paketleri uçuş sırasında paket yönünün değişmesini engellemek için mutlaka bağlanmalı ve hasara uğramamaları için korunmalıdır. Birbiri ile uyumsuz olan paketler ayrı ayrı bağlanarak veya aralarına tehlikeli olmayan bir madde paketi/paketleri koyup bağlanarak.

RADYOKTİF MADDELERİN YÜKLENMESİ Kategori II ve III sarı etiketli paketlerin yolcu ve pilot kabininden belli mesafelerde ayrılarak yüklenmeleri gerekmektedir. Bu mesafeler 9.3.D ve 9.3.E tablolarda yer alıyor.

ÖRNEK Taşıma indeksi T.I 1.8 ve ölçüleri 40 x 45 x 55 cm olan bir radyoaktif madde paketi B734 tipi uçağın ön kargo kompartmanına nasıl yüklenmelidir?

CEVAP Paketin yüksekliği 55 cm esas alınarak TI : 1.8 için 9.3.D tablosuna göre paket yüklendikten sonra yolcunun bulunduğu kabine bırakılacak mesafe en az 0.50 m olmalıdır.

Birden fazla tehlikeli madde paketinin aynı uçağa yüklenmesinde overpack ya da paket gruplarının toplam TI değerleri dikkate alınmalıdır. Her bir grup ya da overpack arasında toplam index değeri yüksek olanın ayırma mesafesinin en az 3 katı mesafe bırakılmalıdır.

ÖRNEK 1. paket T.I 1.5 ve ölçüleri 50 x 45 x 40 cm Olan iki radyoaktif madde paketi B738 tipi uçağa nasıl yüklenmelidir?

CEVAP 1.paketin yüksekliği 40 cm TI 1.5 için ayırma mesafesi 50 cm B738 ön kompartmanların yüksekliği 1.12 m = 112 cm 1.Paket için 112 – 40 = 72 cm > 50 cm UYGUN 2.Paket için 112 – 38 = 74 cm > 70 cm UYGUN Yanyana yüklenebilir mi?

TI 1.5 + TI 2.3 = 3.8 toplam index TI 3.8 değeri için 9.3.D tablosundaki ayırma mesafesi 85 cm Paketler yanyana olduklarında hangi paket yüksek ölçüde ise onun yüksekliğinden tavana mesafe bırakılır. Burada 40 cm’lik yükseklik dikkate alınacaktır. 112 cm – 40 cm = 72 cm < 85 cm ayırma mesafesi sağlanamadığı için yanyana yüklenemez. Ayırım Mesafesi kaç cm olmalı?

Ayırma Mesafesi TI değeri yüksek olanın yani TI 2.3’ün ayırma mesafesi olan 70 cm x 3 (sabit değer) = 210 cm minimum mesafe bırakılmalıdır. Paketler arasına radyasyondan etkilenmeyecek başka yükler konulabilir.

RADYOAKTİF MADDELERLE TAB EDİLMEMİŞ FİLMLERİN YÜKLENMESİ IATA DGR 9.3.F tablosunda taşıma index ve uçuş mesafesi ile ilgili ara değerler için tabloda var olan en yakın üst değerler dikkate alınır. TI 4.2 ise 5 alınır. TI 2.1 ise 3 alınır. Uçuş süresi 4 saat ise 4-8 alınır.

KURUBUZ YÜKLEMESİ Kurubuzun kendisinin veya soğutucu olarak diğer maddelerin beraberinde yüklenmesi sırasında, taşıyıcı uçak tipi, havalandırma oranları, paketleme metodu ve istifleme özelliği, aynı kompartmanda canlı hayvan olup olmaması gibi faktörleri gözönünde bulundurmalı ve gerekli önlemleri almalıdır.

THY Uçaklarında Kurubuz limitleri B737 ve B777 uçaklarında; Süblimleşme hızı biliniyorsa grafik kullanılır bilinmiyorsa (FWD ve AFT) toplam 200 kg kurubuz taşınabilir. A310, A319, A320, A321, A330 ve A340 uçaklarında; Havalandırma sistemi bulunan holdlar için 200 kgdır. A340’larda FWD ve BULK kargo kompartmanlarında 200’er kg olmak üzere toplam 400 kg kurubuz taşınabilir. Ventilation sistemi olmadığı için A340 AFT kargoda kompartmanlarında kurubuz taşınamaz.

Kurubuz ile canlı hayvan ayrı hold’larda taşınmalıdır. Kargo kompartmanında kurubuz taşınması sırasında uçuş ekibi bilgilendirilmelidir. (NOTOC) THY kuralı ICE VE AVI/HEG ayrı holdlara yüklenmelidir. THY kuralı AVI/HEG ve RRY paketleri arasında uçuş süresine bakılmaksızın en az 1 m veya daha fazla mesafe bırakılmalıdır.