DAVRANIŞ PROBLEMLERİ VE BAŞETME YÖNTEMLERİ

ENGELLİ ÇOCUKLARDA DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME NEDEN DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME? DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME NE İŞE YARAR?

Problem davranışlar çocuğun yeni davranışlar öğrenmesini ,var olan becerilerini kullanmasını ,çevresiyle sosyal etkileşimini ve toplumsal uyumunu olumsuz yönde etkileyen davranışlardır.

Zihinsel engelli öğrencilerin problem davranışlarında;yerinden kalkma,nesneleri fırlatma,gereksiz konuşma,sınıf içi gezinme,gürültü yapma, saldırganlık, vurma,itme,kurallara uymama gibi davranışlar yaygın olarak gözlenmektedir.

Zihinsel engelli çocuklar diğer engel gruplarında yer alan çocuklardan daha fazla davranış problemine sahiptir.Bunun pek çok sebebi olabilir. Eksik zihinsel kapasite,sınırlı baş etme becerisi,sosyal reddedilme,iletişim bozuklukları ve okul başarısızlığının davranış problemlerinin ortaya çıkmasında etkili olmaktadır.

HEDEF DAVRANIŞ BELİRLEME Çocukta artırılmak azaltılmak ya da olmayan bir davranışı kazandırmak için belirlenen davranışa denir. Hedef davranış çocuğun günlük yaşamını devam ettirebilmesi için öncelikli olan davranıştır.Bu davranış (artırılan-azaltılan-kazandırılan) ölçülebilir ve gözlenebilir bir biçimde tanımlanabilir

Örneğin; Çocuk yemeğini bitirmeden masadan kısa bir süre içersinde kalkmaktadır. Bu davranış hedef davranış olarak belirlenebilir. Burada belirleyebileceğimiz hedef davranış çocuğun uygun sürede masada kalarak tabağındaki yemeği bitirmesi olarak belirlenebilir. Bunu şu şekilde tanımlayabiliriz: “Can bitirebileceği kadar yemeğini masada onbeş dakika içerisinde yiyerek masadan kalkar.”

PEKİŞTİRME Bir davranışın sonrasında çocuğun hoşnutluk duymasını sağlayacak durumların oluşmasını sağlamaya pekiştirme denir. Yaratılan durum pekiştirici özellikte ise,çocuk o davranışı ileride tekrarlar. Eğer davranışta artış gözlenmiyorsa pekiştirme söz konusu değildir.

PEKİŞTİREÇ Bir davranışın sonrasında çocuğun hoşnutluk duymasını sağlayacak durumları oluşturmak üzere kullanılan araçlara pekiştireç denir. Örneğin; Aferin,çok güzel,bravo… Şeker,çikolata,bisküvi Top oynamak, tv seyretmek…

PEKİŞTİRME Olumlu Pekiştirme İstenen davranışı sürdürür ve geliştirir *Birincil pekiştireçler (yiyecek,içecek,uyku) *İkincil Pekiştireçler Nesnel pekiştireçler (oyuncak,eşye,araç) Etkinlik pekiştireçleri (şarkı söyleme, oyun oynama) Sosyal pekiştireçler (gülümseme, okşama, övme) Sembol pekiştireçler (yıldız, kupon, marka)

Olumsuz pekiştirme ve cezalandırma: İstenmeyen davranışı söndürür, azaltır Görmezden gelme, pekiştireci geri çekme Hoş olmayan bir sonuç sunma DİKKATLİ KULLAN! Kişiliğe yönelik olmasın!

PEKİŞTİREÇ KULLANIMINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR Pekiştirecin etkili olabilmesi için yani belirlediğimiz davranışın sıklığını artırabilmek için pekiştireç çocuğun gerçekten çok sevdiği ve davranışa uygun olan araçlardan seçilir. Kullanılan pekiştireç kolayca doyuma yol açmayacak özellikte olmalıdır. Pekiştireç, çocuğun özellikleriyle ilgi alanlarıyla,gelişim düzeyiyle uyuşmalıdır. Tek düzeliği önlemek amacıyla pekiştireçler çeşitlendirilmelidir.

UYGUN OLMAYAN DAVRANIŞLARI ÖNLEME Uygun olmayan davranışların ortaya çıkmasını önleme Sönme Tepkinin bedeli Mola Aşırı düzeltme Fiziksel kontrol

UYGUN OLMAYAN DAVRANIŞIN ORTAYA ÇIKMASINI ÖNLEME Çocuğa yapmasını istediğimiz uygun davranışın ne olduğunu tam olarak çocuğun anlayacağı şekilde anlatmalıyız. Çocuğa yapmasını istediğimiz uygun davranışı öncelikle kendimiz yaparak ona olumlu model olmalıyız. Çocuğa olumlu ifadeler kullanmalıyız. Davranışın yapılabilmesi için çevresel düzenlemeler yapmalıyız. Çocuğun olumlu davranış sergileyen akranlarıyla etkileşimde bulunmasını sağlamalıyız.

SÖNME Bir davranışın sürmesini sağlayan pekiştirecin geri çekilmesidir. Uygun olmayan davranışı görmezden gelme şeklinde uygulanır. Uygulamanın başlamasıyla hedef davranışta artış gözlenir(Sönme patlaması) Başarılı olunabilmesi için tutarlılık gereklidir.

TEPKİNİN BEDELİ Uygun olmayan davranışın hemen ardından çocuğun sahip olduğu pekiştireçlerin tamamını ya da bir kısmının geri alınmasıdır. Bu yöntemi uygulayabilmek için çocuğun yeteri kadar pekiştireç kazanma fırsatı olması gerekir. Örneğin: Oyun oynamama cezası,yemeğe geç girme cezası, para cezası tepkinin bedeline bir örnektir.

MOLA Uygun olmayan davranışların hemen ardından, belirli zaman dilimi için pekiştirme kaynaklarından çocuğun uzaklaştırılmasıdır. Kısa bir süre için sosyal dikkatin geri çekilmesi, nesnenin alınması,yiyeceğin verilmemesi biçiminde gerçekleşir. Ortam uygunsa farklı bir alana alma şeklinde de uygulanabilir.

AŞIRI DÜZELTME/ONARMA Aşırı düzeltme, azaltılmak istenen davranışın yol açtığı çevresel etkilerin aşırı şekilde düzelttirilmesi olarak uygulanır. Örneğin yemeğini yere döken çocuğa kirlettiği yeri temizletmekle birlikte başka yerleri temizletmek. Ya da pantolonunu kirleten bir çocuğa pantolonunu değiştirtmenin yanı sıra tüm kıyafetlerini de değiştirmesini sağlamak.

FİZİKSEL KONTROL Çocuğun kendisine,çevresindeki kişilere zarar vermesini engellemek amacıyla acı vermeksizin kısıtlanmasıdır.

Zihinsel yetersizliği olan bireyler,duygusal yönden çok hassastır Zihinsel yetersizliği olan bireyler,duygusal yönden çok hassastır.Gerçek anlamda kabul gördüğünü sevildiğini hisseden çocuk o sevgiyi kaybetmemek için istenilmeyen davranışları yapmaz.