1.DERS MUHASEBEDE DÖNEMSONU İŞLEMLERİNİ GEREKTİREN NEDENLER, ENVANTER VE DEĞERLEME KURALLARI

Muhasebede Dönem sonu İşlemlerİnİ gerektİren nedenler-1 Dönemsonu işlemleri, belli bir tarih itibariyle işletmelerin mali tablolarını hazırlamak ve bu mali tablolarda yer alacak bilgilerin gerçekliği ve doğruluğunu sağlamaya yönelik olarak yapılan işlemlerdir. İşletmelerin bir yıllık faaliyeti sonucunda oluşacak mali tablolar, dönem sonunda yapılacak envanter ve değerleme işlemleri ile belirlenmektedir. İşletmelerin bir yıllık kar veya zararı ve bunun üzerinden ödenmesi gereken vergileri bu işlemlerle belirleneceğinden dönem sonu işlemlerinin yapılması zorunludur. Bir muhasebe döneminin sonunda hesapların dökümünü gösteren genel geçici mizan, dönem sonu (envanter) bilgileri olmaksızın bilanço ve gelir tablosunun doğru düzenlenmesine olanak vermez. Bu nedenlerden bazıları aşağıda sıralanmıştır: li

Muhasebede Dönem sonu İşlemlerİnİ gerektİren nedenler-2 Mal hareketleri, aralıklı envanter yöntemine göre muhasebeleştirildiğinde Ticari Mallar Hesabı’nın kalanı mevcut malları göstermez. Mal hareketleri, devamlı envanter yöntemine göre kayda alınmış olsa bile, fire, çalınma, modası geçme gibi nedenlerden dolayı meydana gelen değer azalışları sonucu Ticari Mallar Hesabı mevcut malların değerini göstermeyebilir. Bazı alacakların tahsil olanağının kısmen veya tamamen ortadan kalkmış olabilir. Yabancı paralarda ve menkul kıymetlerde değer değişiklikleri meydana gelmiş olabilir. Amortismana tabi duran varlıklarda değer kayıpları oluşmuş olabilir.

Muhasebede Dönem sonu İşlemlerİnİ gerektİren nedenler-3 Gelir ve giderlerle ilgili tahakkuk, tahsil ve ödeme işlemlerinden kaynaklanan farklılıklar sözkonusu olabilir. Bazı mali nitelikteki işlemlerin kaydı unutulmuş olabilir. Dönem içinde yanlış hesaplara kayıtlar düşülmüş olabilir. Yapılan kayıtlarda tutar hataları olabilir. Adı geçen unsurların gerçek veya gerçeğe en yakın değerleriyle ilgili hesaplarda gösterilmesi ve bu hesaplardan yararlanılarak düzenlenen mali tablolarda işletmenin durumuyla ilgili doğru bilgilerin yer almasının sağlanabilmesi için dönem sonu işlemleri gereklidir.

Envanterİn tanimi, değerleme kurallarI- ENVANTER İŞLEMLERİ (DÖNEMSONU İŞLEMLERİ) Envanter, işletmeye dahil mevcutların, alacakların ve borçların fiilen veya kayden tespit edilmesi ve elde edilen sonuçlara göre gerekli tamamlama, ayarlama ve düzeltme kayıtlarını yapmak suretiyle gerçek değerleriyle görünmelerini sağlamaktır. İktisadi bir kıymetin miktarının saymak, ölçmek veya tartmak suretiyle fiili olarak tespit edilmesine fiili envanter, kayıt ve belgeler üzerinden tespit edilmesine ise kaydi envanter adı verilir.

ENVANTER İŞLEMLERİ (DÖNEMSONU İŞLEMLERİ) Özetle; Envanter, bir işletmenin bilanço günündeki tüm varlık ve kaynaklarının miktar ve değer olarak tespitidir. Miktar belirleme: Fiili sayım ve kontrol aşaması. Değer belirleme (Parasallaştırma): Sayım aşamasında miktar olarak belirlenen varlıklar ile borçların para cinsinden tutarlarının belirlenmesi aşaması.

ENVANTER İŞLEMLERİ (DÖNEMSONU İŞLEMLERİ) Esas olarak iki aşamadan oluşur: a) Muhasebe Dışı Envanter: Bir işletmenin bilanço günündeki tüm varlık ve kaynaklarının muhasebe kayıtları gözönünde bulundurulmaksızın miktar ve değer olarak tespit edilmesidir. b) Muhasebe İçi Envanter: Muhasebe dışı envanterden elde edilen bilgilerle, hesapların genel geçici mizandaki durumlarının karşılaştırılması suretiyle gerekli düzeltme ve ayarlama kayıtlarının yapılması sürecidir.

Muhasebe DIŞI envanter İşlemlerİ

Muhasebe İçİ envanter İşlemlerİ Varlık ve borçların sayım, kontrol ve değerlemesi ile ilgili kayıtlar, Dönem içindeki hatalı kayıtların düzeltilmesi, Unutulan işlemlerin muhasebeleştirilmesi, Gelir ve giderlerin gerçekleşme (tahakkuk) ve dönem ayarlama kayıtları, Maliyet hesaplarının gelir tablosu hesaplarına devri, Gelir ve giderlerin vergi yükümlülükleri ile ilgili tutarlarının belirlenmesi, Sonuç (gelir/gider) hesaplarının K/Z’a devri, Dönem net kârı veya zararının belirlenmesi.

Dönemsonu (envanter) İŞLEMLERİ Muhasebe uygulamasında envanter işlemleri genel olarak aşağıdaki sıraya göre yapılır: 1- Dönem sonunda muhasebe kayıtlarına göre genel geçici mizan düzenlenir. 2- Muhasebe dışı envanter işlemleri yapılarak iktisadi kıymetlerin gerçek durumu tespit edilir. 3- Muhasebe dışı envanter sonuçları ile genel geçici mizan karşılaştırılır varsa farklar bulunur. 4- Bulunan farkların sebeplerine göre gerekli düzenleyici muhasebe kayıtları yapılarak muhasebe içi envanter işlemleri yapılır. 5- Muhasebe kayıtları ile envanter sonuçlarının uyumu sağlanarak kesin mizan düzenlenir. 6- Daha sonra mali tablolar düzenlenir. 7- Dönemsonu envanteri ve bilanço envanter defterine işlenir, 8- Yevmiye ve büyük defterde bilanço hesapları kapatılır.

Envanter İŞLEMLERİNİ YAPMAKLA YÜKÜMLÜ OLANLAR Envanter işlemi yapacak olanlar VUK’a göre; Yıllık alış ve satış tutarları birinci sınıf tacir kabul edilip bilanço esasına göre defter tutan gelir vergisi mükellefleri, Her türlü ticaret şirketleri, Kurumlar vergisine tabi olup bilanço esasına göre defter tutan diğer tüzel kişiler, İhtiyari olarak bilanço esasına göre defter tutmayı tercih eden mükellefler, İşletme hesabı esasına göre defter tutanlardan emtia üzerine iş yapan gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri.

Envanter TÜRLERİ Kuruluş Envanteri: İşletmenin kuruluş işlemlerinden sonra çıkardığı envantere "Kuruluş Envanteri" denilmektedir. Dönemsonu Envanteri: Hesap döneminin sonunda faaliyet sonucunu hesaplamak için çıkarılan envantere "Dönemsonu Envanteri" denilmektedir. Devir Envanteri: Şirketin başka bir şirkete devri için çıkarılan envantere "Devir Envanteri" denilmektedir. Tasfiye Envanteri: Şirketin kapatılması amacıyla düzenlenen envantere “Tasfiye Envanteri" adı verilmektedir.

ENVANTER ÇIKARMA ZAMANI, ENVANTER DEFTERİ, ENVANTER LİSTELERİ Dönem sonu envanteri, 31 Aralık tarihli bilanço günü (envanter günü) itibariyle yapılır. Envanter işlemlerinin bir günde bitirilmesi çoğu zaman mümkün olmayabilir. Ancak yıllık beyannamenin verilme süresi içinde bitirilmesi gerektiği zımnen kabul edilmiştir. Envanter işlemleri ne zaman bitirilirse bitirilsin 31 Aralık tarihli bilanço günündeki sonuçları gösterir. Envanter esas itibariyle yıllık olarak çıkartılır ve envanter defterine kaydolunur. Ancak büyük mağazalar ve eczaneler fiili envanterlerini üç yılda bir çıkartabilirler. Envanter defteri; İşletmeler işe başlama tarihinde ve izleyen her hesap döneminin sonunda çıkarılan envanterler ve bilançoların kayıt edildiği tutulması zorunlu yasal defterdir. İşletmeler, bilanço günü itibariyle muhasebe dışı envanterde saptanan tüm varlık ve borçları, dökümlü olarak envanter defterine kaydederler. Çok çeşitli mal bulunduran isletmeler, envanterlerini listeler halinde düzenleyebilirler. Envanter Listelerinin geçerli olabilmesi için; sayfa ve sıra numaralı olmalı, düzenlenme tarihi olmalı, işletme yetkililerince imzalanmalı, envanter defteri gibi saklanmalıdır.

DEĞERLEME Bir işletmenin varlık ve kaynaklarının belirli bir tarihteki değerlerinin para birimi ile ifade edilmesi işlemidir.

DEĞERLEME ÖLÇEKLERİ Değerleme ölçekleri; Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkeleri (GKGMİ) Türk Ticaret Kanunu (TTK) Sermaye Piyasası Kanunu (SPK) Vergi Usul Kanunu (VUK) Türkiye Finansal Raporlama Standartları (TFRS)’nda ayrı ayrı tanımlanmışlardır.

VERGİ USUL KANUNU’NDA YER ALAN DEĞERLEME ÖLÇEKLERİ-1 Maliyet bedeli Borsa rayici Tasarruf değeri (Peşin Değer) İtibari değer (Nominal Değer) Mukayyet değer (Kayıtlı Değer) Vergi değeri Rayiç bedel (Piyasa Değeri) Emsal bedeli ve ücreti

VERGİ USUL KANUNU’NDA YER ALAN DEĞERLEME ÖLÇEKLERİ-2 1- Maliyet Bedeli: Bir iktisadi kıymetin elde edilmesi için yapılan ödemelerle buna bağlı olarak yapılan her türlü giderlerin toplamıdır. İşletmeye dahil olan aşağıda yazılı iktisadi kıymetler maliyet bedeliyle değerlenir. Gayrimenkuller Gemiler ve diğer taşıtlar Emtia (Ticari mal) Gayrimenkullerin mütemmim cüzleri ve teferruatı Demirbaş eşya, alet edavat ve mefruşat Tesisat ve makineler Gayrimaddi haklar Zirai mahsüller ve hayvanlar.

VERGİ USUL KANUNU’NDA YER ALAN DEĞERLEME ÖLÇEKLERİ-3 2- Borsa Rayici: İktisadi kıymetin değerleme gününde borsada oluşan ortalama fiyattır. Yabancı paralar, yabacı para cinsinden olan senetli, senetsiz borç ve alacaklar borsa rayici ile değerlenir. Türkiye’de yabancı para borsası olmadığından Maliye Bakanlığınca tespit edilen kurla değerleme yapılır. 3- Tasarruf Değeri (Peşin Değer): İktisadi kıymetin değerleme gününde sahibi için arz ettiği gerçek değerdir. Bu değer iktisadi varlığın veya borcun değerleme günündeki peşin değeridir. Senetli alacak ve borçlar tasarruf değeri ile değerlenir (İhtiyari). Banka ve sigorta şirketleri senetli alacak ve borçlarını tasarruf değer ölçeğiyle değerlemek zorundadırlar.

VERGİ USUL KANUNU’NDA YER ALAN DEĞERLEME ÖLÇEKLERİ-4 4- İtibari Değer (Nominal Değer): Her türlü senetler ile hisse senetleri ve tahvillerin üzerinde yazılı olan değerleridir. Ulusal para, çekler, çıkarılmış tahviller, itibari değer ile değerlenir. 5-Mukayyet Değer (Kayıtlı Değer): İktisadi kıymetin muhasebe kayıtlarında gösterilen değeridir. Mukayyet değer, değerleri defter ve hesaplardan tespit edilen iktisadi kıymetlerin değerlemesinde kullanılır. Senetsiz alacaklar Senetsiz borçlar Senetli alacaklar (ihtiyari) Senetli borçlar (ihtiyari) İlk tesis ve taazzuv giderleri (Kuruluş ve örgütlenme giderleri) Aktif geçici hesaplar Pasif geçici hesaplar Karşılıklar

VERGİ USUL KANUNU’NDA YER ALAN DEĞERLEME ÖLÇEKLERİ-5 6- Vergi Değeri: Bina ve arazinin rayiç bedeline vergi değeri denir. Vergi değeri, emlak vergisi matrahının tespitinde kullanılır. Maliyet bedeli bilinmeyen bina ve arazinin rayiç değeridir. Bina ve araziler maliyet değeri ile değerlenecek olmakla birlikte, bunların maliyet bedeli ile değerlenmesinin mümkün olmaması halinde vergi değeri ile değerlemeye tabi tutulur. 7- Rayiç Bedel (Piyasa Değeri): İktisadi kıymetin değerleme günündeki normal alım-satım bedelidir. Veraset ve intikal vergisi, emlak alım vergisi, rayiç bedel ile değerlenir.

VERGİ USUL KANUNU’NDA YER ALAN DEĞERLEME ÖLÇEKLERİ-6 8- Emsal Bedel ve Ücreti: Gerçek bedeli olmayan veya bilinmeyen veyahut doğru olarak tespit edilemeyen bir malın, değerleme gününde satılması halinde emsaline nazaran haiz olacağı değerdir. Değeri düşen mallar, emsal bedel ile değerlenir. Emsal bedeli sıra ile, aşağıdaki esaslara göre tespit edilir:   Birinci sıra (Ortalama fiyat esası): Aynı cins ve mevkideki mallardan sıra ile değerlemenin yapılacağı ayda veya bir evvelki veya bir daha evvelki aylarda satış yapılmışsa, emsal bedeli bu satışların miktar ve tutarına göre mükellef tarafından çıkarılacak olan "ortalama satış fiyatı" ile hesaplanır. Bu esasın uygulanması için, aylık satış miktarının, emsal bedeli tayin olunacak her bir malın miktarına nazaran % 25'ten az olmaması gerekir.   İkinci sıra (Maliyet bedeli esası): Emsal bedeli belli edilecek malın, maliyet bedeli bilinir veya çıkarılması mümkün olursa, bu takdirde mükellef bu maliyet bedeline, toptan satışlar için % 5, perakende satışlar için % 10 ilave etmek suretiyle emsal bedelini bizzat belli eder. Üçüncü sıra (Takdir esası): Yukarıda yazılı esaslara göre belli edilemeyen emsal bedelleri ilgililerin müracaatı üzerine takdir komisyonunca takdir yolu ile belli edilir. Takdirler, maliyet bedeli ve piyasa değerleriyle, bina ve arazi vergi değeriyle, diğerleri varsa borsa rayici ile yoksa mukayyet değeriyle, o da yoksa emsal bedeliyle değerleme yapılacaktır.

TİCARİ KAR VE MALİ KAR TTK hükümlerine ve muhasebe ilkelerine göre belirlenen kar “Ticari Kar” olarak adlandırılırken bu esaslara göre düzenlenen bilançoya da “Ticari Bilanço” adı verilir. Vergi Kanunlarına göre belirlenen kar rakamına ise “Mali Kar” adı verilir ve bu esaslara göre düzenlenen bilançoya ise “Mali Bilanço (Vergi Bilançosu)” adı verilir. Mali karın hesaplanması aşağıdaki gibi formüle edilebilir: Ticari Kar (Dönem Karı) (+) Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler (-) Vergiden İstisna Edilmiş Kazançlar (-) Son Beş Yıla Ait Geçmiş Yıl Zararları MALİ KAR