ULS311 Türk DIŞ POLİTİKASI - I Slayt no: 1 Türk Dış Politikasının Genel Çerçevesi: Teorik ve Kurumsal Yapı Dr. Bülent ŞENER

Türk Dış Politikasının Genel Çerçevesi: Teorik ve Kurumsal Yapı SORU: Gerek genel durumu, gerekse özel olarak dış politikası açısından, Türkiye Cumhuriyeti uluslararası sistem içinde hangi kategoriye oturtulabilir? Süper Devlet/Süper Güç (Super power) ? Büyük Devlet/Büyük Güç (Great power) ? Orta Büyüklükte Devlet (Bölgesel güç/Medium power) ? Küçük Devlet (Small state) ? Türkiye uluslararası sistemde Orta Büyüklükte Devlet’tir. (ODB)

Türk Dış Politikasının Genel Çerçevesi: Teorik ve Kurumsal Yapı OBD’nin Özellikleri Bölgesel sistemi ve bölgesel politikaları etkileyebilmektedir. Uluslararası sisteme etkisi marjinaldir/sınırlıdır. Büyük devletlerden gelen zorlamalara bir miktar dayanabilmektedir. Büyük devletlerle pazarlığa girebilmektedir. Konjonktür uygunsa büyük devletlerin kimi davranışlarını belli bir oranda etkileyebilmektedir. Ancak bu etkisini onlarla bir savaşa girebilecek boyuta taşıyamaz. Büyük devlet tehdidi altında kaldığında çözümü dışarıda arar. Ya “güç dengesi”ne oynar, ya da bir ittifakın kanadına sığınır. Çok katı bir iki kutuplu uluslararası sistemde bir OBD’nin özellikle jeopolitik pozisyonu bu kutup liderlerini yakından ilgilendiriyorsa, kutuplardan birini seçmeye zorlanması ciddi bir olasılıktır. (“Aron Paradigması”)

Türk Dış Politikasının Genel Çerçevesi: Teorik ve Kurumsal Yapı (Mart 1905 - Ekim 1983) (1966) Fransız sosyolog ve filozof ARON PARADİGMASI İki kutuplu bir uluslararası sistemde, bir OBD’nin bloklardan bağımsız politika sürdürmesinin "gerçekçi” ve “mümkün olamayacağı”nı iddia eden paradigmadır.

Türk Dış Politikasının Genel Çerçevesi: Teorik ve Kurumsal Yapı Devletlerin Dış Politikalarını Etkileyen Temel Unsurlar Dış Politika Ortamı Genel Ortam İçsel Ortam (Ülke içi Çevre) Dışsal Ortam (Uluslararası Çevre) Fiziki Çevre Coğrafi/Topografik yapı Jeopolitik/Jeostratejik konum Doğal kaynaklar Beşeri Çevre Nüfus ve nüfus hareketleri Etnik ve dini farklılaşmalar Sosyo-Politik Yapı Siyasal rejim Kamu oyu Kültürel değerler Karar Alma Süreci Diplomasinin niteliği Karar alma zemini Karar alıcılar Uluslararası Sistem Güç dengesi Uluslararası hukuk Uluslararası örgütler

Türk Dış Politikasının Genel Çerçevesi: Teorik ve Kurumsal Yapı Türk Dış Politikasını Etkileyen Unsurlara İlişkin Bazı Sınıflandırmalar

Türk Dış Politikasının Genel Çerçevesi: Teorik ve Kurumsal Yapı Türk Dış Politikasını Etkileyen Unsurların En Önemlileri (Türk Dış Politikasındaki Özgünlüğü Yaratan Unsurlar) İç Unsurlar Jeopolitik/Jeostratejik Konum Güvenlik Endişesi Askeri Kapasite Yönetim Felsefesi /İdeoloji Dış Unsurlar 1) Uluslararası Sistem

Türk Dış Politikasının Genel Çerçevesi: Teorik ve Kurumsal Yapı Jeopolitik/Jeostratejik Konum

Türk Dış Politikasının Genel Çerçevesi: Teorik ve Kurumsal Yapı Türk Dış Politikasını Etkileyen Unsurların En Önemlileri (Türk Dış Politikasındaki Özgünlüğü Yaratan Unsurlar) İç Unsurlar Jeopolitik/Jeostratejik Konum

Türk Dış Politikasının Genel Çerçevesi: Teorik ve Kurumsal Yapı Türk Dış Politikasını Etkileyen Unsurların En Önemlileri (Türk Dış Politikasındaki Özgünlüğü Yaratan Unsurlar) İç Unsurlar Güvenlik endişesi GÜVENLİK ENDİŞESİ Coğrafya ve Jeopolitik/Jeostratejik Miras İki Statükolu/İki Cepheli Devlet (Doğu Statükosu-Batı Statükosu) Boğazlar Sınırlar, Komşuların Sayısı ve Niteliği Tarihsel Deneyimler Yakın Çevre Güvenlik Halkasında Yaşanan Deneyimler Sevr Sendromu (Kuşatılma, Bölünme, Parçalanma, Yok edilme fobisi)

Türk Dış Politikasının Genel Çerçevesi: Teorik ve Kurumsal Yapı Türk Dış Politikasını Etkileyen Unsurların En Önemlileri (Türk Dış Politikasındaki Özgünlüğü Yaratan Unsurlar) İç Unsurlar Güvenlik endişesi Türkiye’nin Bölgesel Güvenlik Çemberleri Türkiye’nin Yaşamakta Olduğu İkilemler Avrupa Batı ittifakında (NATO içerisinde) aktif bir biçimde yer alırken, bu nedenle kuzeydeki büyük komşuyu (Rusya) tehdit etmek AB’ye tam üye olmayı isterken içişlerine müdahale ettirmemek Balkanlar Balkanlar’da sürekli etkin olmayı isterken, Bulgaristan ve Yunanistan yollarından en az birini sürekli açık tutacak biçimde davranmak zorunluluğu Akdeniz Kendisini batıdan saran Yunanistan’la ve güneyden saran Kıbrıs’la ilişkilerde yaşamsal çıkarları koruma zorunluluğu Ortadoğu Bölgede etkin rol oynamak durumunda olmak, ancak bunu yaparken bölgenin iç sorunlarının ve çatışmalarının içine çekilmemek zorunluluğu Kafkaslar Bölgede kendine yakın ve güçlü yönetimleri destekleyerek Rus etkisini hafifletmek ve enerji hatlarını kendi üzerinden dünyaya açmak çabası, ancak bunu yaparken Rusya’nın tepkisini üzerine çekmemeye çalışmak

Dönemlere Göre Türkiye’nin Komşuları, Rejimleri ve Sınırları Muhtemel/Potansiyel Yeni komşular (2002-…) Irak’ta bağımsızlığa doğru giden Kürt federe bölgesi (Irak’ta iç savaş) Suriye’nin kuzeyinde oluşan özerk Kürt kantonları (Suriye’de iç savaş) IŞİD

Türk Dış Politikasının Genel Çerçevesi: Teorik ve Kurumsal Yapı Türk Dış Politikasını Etkileyen Unsurların En Önemlileri (Türk Dış Politikasındaki Özgünlüğü Yaratan Unsurlar) İç Unsurlar Güvenlik endişesi II. Viyana Kuşatması ve Bozgunu Türklerin son saldırı savaşı (14 Temmuz 1683-12 Eylül 1683) 238 YIL (BATI KARŞISINDA BÜYÜK GERİ ÇEKİLİŞ) Sakarya Meydan Muharebesi Türklerin son savunma savaşı (23 Ağustos 1921-13 Eylül 1921)

Türk Dış Politikasının Genel Çerçevesi: Teorik ve Kurumsal Yapı 1920 1913 Türk Dış Politikasını Etkileyen Unsurların En Önemlileri (Türk Dış Politikasındaki Özgünlüğü Yaratan Unsurlar) İç Unsurlar Güvenlik endişesi 1921 1881 1923 1832 1864 1947 1960-2004

Türk Dış Politikasının Genel Çerçevesi: Teorik ve Kurumsal Yapı Türk Dış Politikasını Etkileyen Unsurların En Önemlileri (Türk Dış Politikasındaki Özgünlüğü Yaratan Unsurlar) İç Unsurlar Askeri kapasite İnsan Gücü Bakımından Dünyanın En Büyük Orduları

Türk Dış Politikasının Genel Çerçevesi: Teorik ve Kurumsal Yapı Türk Dış Politikasını Etkileyen Unsurların En Önemlileri (Türk Dış Politikasındaki Özgünlüğü Yaratan Unsurlar) İç Unsurlar Askeri kapasite Türkiye’nin Askeri Harcamaları (1998-2010) Harcama (milyar dolar; baz yıl 2009) GSMH İçindeki Payı (%) 1988 8,858 2,9 1989 10,252 3,1 1990 12,384 3,5 1991 12,721 3,8 1992 13,395 3,9 1993 14,802 1994 14,475 4,1 1995 14,869 1996 16,648 1997 17,345 1998 18,175 3,3 1999 20,066 4,0 2000 19,420 3,7 2001 17,803 2002 18,942 2003 17,096 3,4 2004 15,602 2,8 2005 14,770 2,5 2006 15,859 2007 13,880 2,2 2008 15,285 2,3 2009 [16,302] [2,7] 2010 [15,634] [2,4]  “[ ]” içindeki rakamlar tahmini değerlerdir.

Türkiye’nin Askeri Harcamaları (1998-2010) 2011-2015

Türkiye’nin Askeri Harcamaları (1998-2010) Ülke Harcama (milyar $) Değişim (2001-2010) (%) GSMH (2010) İçindeki Payı ( %) Dünya Savunma Harcamaları İçindeki Payı (%) 1 ABD 698 81,3 4,8 43 2 Çin Halk Cumhuriyeti [119] 189 [2,1] [7,3] 3 İngiltere 59,6 21,9 2,7 3,7 4 Fransa 59,3 3,3 2,3 3,6 5 Rusya [58,7] 82,4 [4,0] [3,6] Ara toplam (İlk 5) 995 61 6 Japonya 54,5 1,7 1,0 7 Suudi Arabistan 45,2 63,0 10,4 2,8 8 Almanya [45,2] 2,7 [1,3] [2,8] 9 Hindistan 41,3 54,3 2,5 10 İtalya 37,0 5,8 [1,8] [2,3] Ara toplam (İlk 10 ) 1219 75 11 Brezilya 33,5 30 1,6 2,1 12 Güney Kore 27,6 1,7 13 Avustralya 24,0 48,9 2,0 1,5 14 Kanada [22,8] 51,8 [1,5] [1,4] 15 Türkiye [17,5] 12,2 [2,4] [1,1] Ara toplam (İlk 15) 1344 82 Dünya 1630 50,3 2,6 100 2007 13,880 2,2 2008 15,285 2009 [16,302] [2,7] 2010 [15,634]  “[ ]” içindeki rakamlar tahmini değerlerdir.

Türk Dış Politikasının Genel Çerçevesi: Teorik ve Kurumsal Yapı Türk Dış Politikasını Etkileyen Unsurların En Önemlileri (Türk Dış Politikasındaki Özgünlüğü Yaratan Unsurlar) İç Unsurlar Yönetim felsefesi (İdeoloji) Yeni Muhafazakar İdeoloji (Neo-Osmanlıcılık ve Neo-İslamcılık) (2002-2015) İdealist, Romantik, Ütopik Saldırgan, Yayılmacı, Fırsatçı, Maceracı Revizyonist Reaktif Söylem-Eylem makası tutarsız Uluslararası sistem konusunda değişim arzusu Kendi bölgesinde din/kültür temelli hegemonya arayışı Zorunluluktan dolayı taktik olarak Batıcı Ulus-devletin zayıflatılması/Ümmetçi anlayışla ulusu yeniden tanımlama Başka devletlerin içişlerine müdahale yanlısı İçte ve dışta Bağımsızlık Kemalist ideoloji (1920-2002) Gerçekçi Pragmatik, Savunmacı, İhtiyatlı Statükocu (gerektiğinde ve gücü yettiğinde dinamik statükocu) Söylem-Eylem makası tutarlı 1945’e kadar proaktif, 1945’ten sonra reaktif Uluslararası sisteme entegre olmak Batıcı ve laik Ulus-devlet Bağımsızlık Uluslararası meşruiyet Başka devletlerin içişlerine karışmama İçte ve dışta Bağımsızlık, Tarafsızlık

Türk Dış Politikasının Genel Çerçevesi: Teorik ve Kurumsal Yapı Türk Dış Politikasının Temel İlkeleri Temel İlkeler (1923-2002/Süreklilik) Statükoculuk (Anti-revizyonizm) Mevcut sınırları sürdürme Mevcut dengeleri sürdürme Batıcılık Nitelikler (1923-2002/Süreklilik) Realizm Pragmatizm Savunmacı, İhtiyatlı Laik Uluslararası meşruiyet Doğu Statükosu Batı Statükosu Batı ile onun karşısındakiler arasında bir denge kurmaya çalışmak Batı’yı oluşturan öğeler arasında da bir denge sağlamaya çalışmak

1791(1798)1878 Rus tehlikesine karşı İngiltere’ye dayanma Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Cumhuriyeti’ne Türk Dış Politikasında Denge Siyaseti Devreleri F. Armaoğlu’na göre 1791(1798)1878 Rus tehlikesine karşı İngiltere’ye dayanma 18881918 Rus ve İngiliz tehlikesine karşı Almanya’ya dayanma 19201936 Batılılara karşı Sovyet Rusya’ya dayanma 19361945 Faşist İtalya tehlikesine karşı İngiltere’ye dayanma 1945 Sovyet tehlikesine karşı ABD’ye dayanma B. Oran’a göre 1. tür denge uygulaması 2. tür denge uygulaması Denge öğesi 19201939 SSCB 19391945 SSCB 19601980 SSCB 1945 ABD 19191923 19231939 Avrupa devletleri 19391945

Türk Dış Politikasının Genel Çerçevesi: Teorik ve Kurumsal Yapı Türk Dış Politikasının Temel İlkeleri Mevcut İlkeler (2002-2015/Süreklilikten sapma) Revizyonizm (Anti-statükoculuk) Batıcılık (Taktik zorunluluktan dolayı) Neo-Osmanlıcılık ve Neo-İslamcılık Mevcut Nitelikler (2002-2015/Süreklilikten sapma) İdealizm Oportünizm (Fırsatçılık) Ümmetçi/Neo-siyasal İslamcı Saldırgan, Müdahaleci, İhtiyatsız Bu mevcut ilke ve niteliklerin geçiciliği ya da kalıcılığı iktidar partisinin sürekli iktidarda kalmasına bağlı gözüküyor. Dolayısıyla geçiciliği ya da kalıcılığı konusunda kesin bir şey söylenemez. Benim şahsi fikrim orta vadede kalıcı olmayacağı yönünde eğer ki rejim değiştirilmezse…

Türk Dış Politikasının Genel Çerçevesi: Teorik ve Kurumsal Yapı Türk Dış Politikasının Yapımı Sürecinde Dönemlere Göre Ağırlığı Artan Aktörler 19191950 Liderin belirleyici olduğu dönem 19501960 Dışişleri Bakanlığı’nın etkisinin arttığı dönem 19601980 Kamuoyunun, muhalefet partilerinin ve aydınların etkili olabildiği dönem 19801983 (12 Eylül dönemi) Askeri yönetimin belirleyici olduğu dönem 19831991 İş dünyasının ön plana çıktığı ve etkisinin arttığı dönem 1990’lar “Ordu”nun ağırlığının arttığı dönem 2002 sonrası Hükümetin ve liderin etkisinin arttığı dönem

Türk Dış Politikasının Genel Çerçevesi: Teorik ve Kurumsal Yapı Türk Dış Politikasının Dönemleri 1919-1923 Kurtuluş Savaşı (Tam Bağımsızlık ve Egemenlik Mücadelesi Revizyonist Dış Politika) 19231939 Göreli Özerklik-1 (Türk dış politikasının altın çağı) 19391945 Göreli Özerlik-2 (Tarafsızlık siyaseti) 19451960 Batı Bloku Ekseninde Türkiye-I (ABD’ye dayanma) 1960-1980 Göreli Özerlik-3 (Çok yönlü dış politika) 1980-1991 Batı Bloku Ekseninde Türkiye-II (ABD yanlısı) 1991-2002 Küreselleşme Ekseninde Türkiye-I (Çok yönlülüğe yeniden geçiş ve belirsizlik) 2002- Küreselleşme Ekseninde Türkiye-II (Çok yönlülük, göreli özerklik ikilemleri ve ABD’yle stratejik/model ortaklık,